ص: 2

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

و نیز می فرماید : أَبلَغُ ما تَستَدَرُّ بِهِ الرَّحمَهَ أن تُضمِرَ لِجَمیعِ النّاسِ الرَّحمَهَ . (1) بهترین راه جذب رحمت [و مهربانیِ ]الهی این است که [در دل ، ]نیّتِ رحمت [و مهربانی ]به همه مردم داشته باشی. باری ، آفریدگار مهربان ، نه تنها بزرگ ترین آموزگار دوستی است ، بلکه همه مهرورزی ها ریشه در رحمت و محبّت او دارند و بدون پیوند با او ، هیچ محبّتی نمی پاید و هیچ کینه و دشمنی ای از جهان رخت برنخواهد بست و آرزوی فراگیر شدن مهر و دوستی در جامعه بشری و حاکمیّت صلح همه جانبه هرگز تحقّق نخواهد یافت . کتاب دوستی در قرآن و حدیث ، شرح این اجمال است . انتشار نسخه اصلی (عربی) این کتاب ، مورد استقبال فرهیختگان جهان اسلام قرار گرفت تا آن جا که برخی از چهره های علمی جهان اسلام ، ضمن تأکید بر نیاز همه مسلمانان به این نوشتار ، پیشنهاد انتشار آن را در سطح گسترده در جوامع اسلامی ارائه کردند . به دنبال این پیشنهاد ، از سویی کتاب دوستی مورد تلخیص قرار گرفت و در نتیجه آنچه مربوط به مهرورزی انسان به خداوند منّان می شد ، با عنوان : کیمیای عشق ، و آنچه مربوط به مهرورزیِ انسان ها نسبت به یکدیگر می شد ، با عنوان : راهنمای محبّت ، منتشر گردید ، و از سوی دیگر ، با عنایت به استقبال از متن اصلی کتاب و ترجمه فارسیِ آن و پیشنهاد برخی اصلاحات ، در چاپ دوم با نگاهی دقیق تر، متن و ترجمه آن بازبینی شد و اصلاحاتی در آن به عمل آمد و در

.

ص: 10

ص: 11

شد» ... . با توجّه به این که بیننده خواب ، از جریان کارِ آن مرحوم در مورد این کتاب بی اطّلاع بوده ، می توان اطمینان یافت که این رؤیا از رؤیاهای صادقه است . لذا از آقای نقوی خواستم که آقای سیّد ظهیر ، عین آنچه را در رؤیا دیده ، برایم بنویسد . ایشان نوشت : بنده چند سالی با مرحوم آقای سیّد محمّد رضا نقوی اعلی اللّه مقامه آشنایی و رفاقت داشتم . او دو روز بعد از وفاتش به خواب من آمد (شب چهارشنبه نزدیک اذان صبح) و به من گفت : «حالم بسیار خوش است . زیاد به فکر من نباشید . فقط در دعاها مرا فراموش نکنید . بعضی ها به من می گفتند : همیشه مشغول کار تایپ و تنظیم کتاب ها هستی و داری وقتت را ضایع می کنی ؛ [امّا ]تایپ و تنظیم کتاب مفاتیح الجنان و المحبّه فی الکتاب والسنه (به اردو) ، خیلی به دردم خورد و باعث نجاتم شد! آری ، آنچه بیش از هر چیز دیگر ، برای انسان در این جهان و جهانِ پس از مرگ ، کارساز است ، کیمیای محبّت است : یک جو ثمر نمی برد از خرمن کمالدر دل ، هر آن که تخم محبّت نکِشته استإلهی! لم یکن لی حول فأنتقل به عن معصیتک إلاّ فی وقت أیقظتنی لمحبّتک ، فانهج لی إلی محبّتک سبیلاً سهله أکمل لی بها خیر الدنیا والآخره . محمّد محمّدی ری شهری 10 / 9 / 1382 6 / 10 / 1424

.

ص: 12

. .

ص: 13

ص: 14

ص: 15

9 . در غیر مسائل اصولی ، به ارائه مصدر در پاورقی اکتفا می شود . 10 . در صورتی که دسترس به مصادر اوّلیه ممکن باشد ، حدیث از مصادر اوّلیه نقل می گردد ، بجز نشانی بحارالأنوار در احادیث شیعه و کنزالعمّال در احادیث اهل سنّت که در پایان نشانی ها خواهد آمد . 11 . پس از ذکر مصادر ، گاه با تعبیر «ر . ک : (رجوع کنید :)» ، ارجاعاتی به برخی از منابع داده شده است . در چنین مواردی ، متن ارجاعی تفاوت زیادی با متن نقل شده داشته است . 12 . گاه ، ارجاعات ، به ابواب دیگر همان کتاب است که تناسب محتوایی میان پاره ای از روایات آنها وجود داشته است . 13 . در «درآمد» کتاب و نیز در توضیحات و جمع بندی هایی در پایان برخی فصول و ابواب آمده اند، چشم انداز کلّی روایات کتاب و باب و گاه ، حل پاره ای از دشواری های موجود در احادیث را نشان می دهد . 14 . و مهم ترین نکته ، این که تلاش شده است تا در حدّ امکان ، از طریق تأیید مضمون احادیث باب به وسیله قرائن عقلی و نقلی ، تحصیل وثوق نوعی به صدور مجموعه آنها امکان پذیر باشد . در پایان ، لازم می دانم از همه برادران عزیز «مرکز تحقیقات دارالحدیث» که در تألیف این مجموعه ارزشمند، به گونه ای مرا یاری رساندند ، بویژه از فاضل گرامی جناب حجه الاسلام والمسلمین آقای محمّد تقدیری که بیشترین تلاش ها را در این زمینه داشتند ، سپاس بگزارم . جزاهُم اللّه ُ عَن أهل بیتِ نبیِّه خیر الجزاء فی الدّارین. محمّد محمّدی ری شهری 19 صفر 1420 14 خرداد 1378

.

ص: 16

. .

ص: 17

ص: 18

ص: 19

ص: 20

ص: 21

ص: 22

ص: 23

ص: 24

. .

ص: 25

ص: 26

الفصل الأوّل: التّوادّ1 / 1الإِیمانُ وَالاُلفَهالکتاب«وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَآءً فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَ نًا وَکُنتُمْ عَلَی شَفَا حُفْرَهٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَ لِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمْ ءَایَتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» . (1)

«هُوَ الَّذِی أَیَّدَکَ بِنَصْرِهِ وَبِالْمُؤْمِنِینَ * وَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنفَقْتَ مَا فِی الأَْرْضِ جَمِیعًا مَّآ أَلَّفْتَ بَیْنَ قُلُوبِهِمْ وَلَکِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَیْنَهُمْ إِنَّهُو عَزِیزٌ حَکِیمٌ» . (2)

«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَهٌ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ» . (3)

«فَإِن تَابُواْ وَأَقَامُواْ الصَّلَوهَ وَ ءَاتَوُاْ الزَّکَوهَ فَإِخْوَ نُکُمْ فِی الدِّینِ وَنُفَصِّلُ الأَْیَتِ لِقَوْم یَعْلَمُونَ» . (4)

.

ص: 27

ص: 28

الحدیث رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا تَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما تَحابّوا وتَهادَوا وأدَّوُا الأَمانَهَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یَجتَمِعُ أربَعَهٌ فِی المُؤمِنِ إلاّ أوجَبَ اللّه ُ لَهُ بِهِنَّ الجَنَّهَ : الصِّدقُ فِی اللِّسانِ ، وَالسَّخاءُ فِی المالِ ، وَالمَوَدَّهُ فِی القَلبِ ، وَالنَّصیحَهُ فِی المَشهَدِ وَالمَغیبِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : ما تَحابَّا الرَّجُلانِ إلاّ کانَ أفضَلُهُما أشَدَّهُما حُبّا لِصاحِبِهِ . (3)

الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ اللّه َ عز و جل جَعَلَ الإِسلامَ صِراطا مُنیرَ الأَعلامِ ، مُشرِقَ المَنارِ ، فیهِ تَأتَلِفُ القُلوبُ ، وعَلَیهِ تَأَخَّی الإِخوانُ . (4)

الإمام الباقر علیه السلام: اِعلَم أنَّ الإِلفَ مِنَ اللّه ِ وَالفِرکَ مِنَ الشَّیطانِ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ روحَ الإیمانِ واحِدَهٌ ، خَرَجَت مِن عِندِ واحِدٍ ، وتَتَفَرَّقُ فی أبدانٍ شَتّی ، فَعَلَیهِ ائتَلَفَت ، وبِهِ تَحابَّت . (6)

.

ص: 29

حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله : امّت من تا هنگامی که یکدیگر را دوست بدارند ، به یکدیگر هدیه دهند و امانتداری کنند ، سعادتمند خواهند بود .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : مؤمنْ هرگاه دارای چهار صفت گردد ، خداوند بدانها بهشت را بر او واجب می گرداند : راستی در زبان ، بخشش در مال ، دوستی در دل ، و خیرخواهی در نهان و آشکار .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرگاه دو تن یکدیگر را دوست بدارند ، آن که دیگری را بیشتر دوست می دارد ، از دوستش برتر است .

امام علی علیه السلام : خداوند عز و جل ، اسلام را راهی با نشانه های روشنگر و نشانیِ درخشان قرار داد که در آن ، دل ها با یکدیگر خو می گیرند و بر اساس آن ، برادری برادرانْ شکل می گیرد .

امام باقر علیه السلام : بدان که اُنس گرفتن [با مردم] ، کاری خدایی و دشمنی ، کاری شیطانی است .

امام صادق علیه السلام : روح ایمان ، یکی است که از نزد [ خدای] یگانه فرود آمده و در پیکرهای گوناگونی جای گرفته است. پس بر اساس آن ، خو گرفته می شود و بدان ، دوستی ها پدید می آید .

.

ص: 30

عنه علیه السلام : المُؤمِنونَ یَألَفونَ ویُؤلَفونَ ویُغشی رَحلُهُم . (1)

عنه علیه السلام : مَا التَقی مُؤمِنانِ قَطُّ إلاّ کانَ أفضَلُهُما أشَدَّهُما حُبّا لِأَخیهِ . (2)

مسائل علیّ بن جعفر عن علیّ بن جعفر : قُلتُ لِأَبِی الحَسَنِ علیه السلام : أیُّنا أشَدُّ حُبّا لِدینِهِ ؟ قالَ : أشَدُّکُم حُبّا لِصاحِبِهِ . (3)

1 / 2قیمَهُ المَوَدَّهِأ عَلامَهُ قُوَّهِ العَقلِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : رَأسُ العَقلِ بَعدَ الإِیمانِ التَّوَدُّدُ إلَی النّاسِ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : رَأسُ العَقلِ بَعدَ الإِیمانِ بِاللّه ِ عز و جل التَّحَبُّبُ إلَی النّاسِ . (5)

.

ص: 31

ص: 32

عنه صلی الله علیه و آله : التَّوَدُّدُ نِصفُ العَقلِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : التَّوَدُّدُ إلَی النّاسِ نِصفُ العَقلِ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : رَأسُ العَقلِ التَّوَدُّدُ إلَی النّاسِ . (3)

عنه علیه السلام : أوَّلُ العَقلِ التَّوَدُّدُ . (4)

ب نِصفُ الدّینِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : التَّوَدُّدُ نِصفُ الدّینِ . (5)

ج قَرابَهٌ مُستَفادَهٌ الإمام علیّ علیه السلام : المَوَدَّهُ قَرابَهٌ مُستَفادَهٌ . (6)

.

ص: 33

ص: 34

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ نَسَبٌ . (1)

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ نَسَبٌ مُستَفادٌ . (2)

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ إحدَی القَرابَتَینِ . (3)

عنه علیه السلام : الوَفاءُ کَرَمٌ ، المَوَدَّهُ رَحِمٌ . (4)

د أقرَبُ نَسَبٍ الإمام علیّ علیه السلام : المَوَدَّهُ أقرَبُ نَسَبٍ . (5)

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ أقرَبُ رَحِمٍ . (6)

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ أشبَکُ الأَنسابِ ، وَالعِلمُ أشرَفُ الأَحسابِ . (7)

ه أقرَبُ القُربِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : القَریبُ مَن قَرَّبَتهُ المَوَدَّهُ وإن بَعُدَ نَسَبُهُ . وَالبَعیدُ مَن باعَدَتهُ المَوَدَّهُ وإن قَرُبَ نَسَبُهُ . (8)

الإمام علیّ علیه السلام : أقرَبُ القُربِ مَوَدّاتُ القُلوبِ . (9)

.

ص: 35

ص: 36

عنه علیه السلام : الأَخُ المُکتَسَبُ فِی اللّه ِ أقرَبُ الأَقرِباءِ ، وأحَمُّ مِنَ الاُمَّهاتِ وَالآباءِ . (1)

عنه علیه السلام : رُبَّ قَریبٍ أبعَدُ مِن بَعیدٍ . ورُبَّ بَعیدٍ . أقرَبُ مِن قَریبٍ . (2)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ أقرَبُ الأَقارِبِ . (3)

و أصلُ القَرابَهِ الإمام علیّ علیه السلام : کُلُّ قَرابَهٍ تَحتاجُ إلی مَوَدَّهٍ . (4)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : تَحتاجُ القَرابَهُ إلی مَوَدَّهٍ ، ولا تَحتاجُ المَوَدَّهُ إلی قَرابَهٍ . (5)

عنه علیه السلام : مَوَدَّهُ الآباءِ قَرابَهٌ بَینَ الأَبناءِ ، وَالقَرابَهُ إلَی المَوَدَّهِ أحوَجُ مِنَ المَوَدَّهِ إلَی القَرابَهِ . (6)

عنه علیه السلام : رُبَّ عَشیرٍ غَیرُ حَبیبٍ . (7)

عنه علیه السلام : رُبَّ أخٍ لَم تَلِدهُ اُمُّکَ . (8)

عنه علیه السلام : صَدیقُکَ أخوکَ لِأَبیکَ واُمِّکَ . ولَیسَ کُلُّ أخٍ لَکَ مِن أبیکَ واُمِّک صَدیقَکَ . (9)

.

ص: 37

ص: 38

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : الصَّدیقُ نَسیبُ الرّوحِ ، وَالأَخُ نَسیبُ الجِسمِ . (1)

ز أنفَعُ الکُنوزِ الإمام علیّ علیه السلام : أنفَعُ الکُنوزِ مَحَبَّهُ القُلوبِ . (2)

ح أحلَی الأَشیاءِ جامع الأحادیث للقمّی عن إبراهیم بن شعیب المزنیّ : أنَّهُ سَمِعَ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ علیه السلامیَقولُ : سَأَلَ داودُ النَّبِیُّ سُلَیمانَ علیه السلام وأرادَ عِلْمَ ما بَلَغَ مِنَ الحِکمَهِ قالَ: . . . أیُّ شَیءٍ أحلی ؟ قالَ : المَحَبَّهُ ، هِیَ رَوحُ اللّه ِ بَینَ عِبادِهِ ، حَتّی إنَّ الفَرَسَ لَیَرفَعُ حافِرَهُ عَن وَلَدِهِ. قالَ : فَضَحِکَ داودُ عِندَ إجابَهِ سُلَیمانَ علیه السلام . (3)

1 / 3فَضلُ الصَّدیقِ وَالاِستِکثارِ مِنهُ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : اِستَکثِروا مِنَ الإِخوانِ ؛ فَإِنَّ لِکُلِّ مُؤمِنٍ شَفاعَهً یَوم القِیامَهِ . (4)

.

ص: 39

ص: 40

عنه صلی الله علیه و آله : أکثِروا مِنَ الإِخوانِ ؛ فَإِنَّ رَبَّکُم حَیِیٌّ کَریمٌ یَستَحیی أن یُعَذِّبَ عَبدَهُ بَینَ إخوانِهِ یَومَ القِیامَهِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : المَرءُ کَثیرٌ بِأَخیهِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : المَرءُ یَکثُرُ بِإِخوانِهِ المُسلِمینَ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : عَلَیکَ بِإِخوانِ الصِّدقِ تَعِش فی أکنافِهِم ؛ فَإِنَّهُم زینَهٌ فِی الرَّخاءِ ، وعُدَّهٌ فِی البَلاءِ . (4)

الإمام علیّ علیه السلام : الصَّدیقُ إنسانٌ ، هُوَ أنتَ إلاّ أنَّهُ غَیرُکَ . (5)

عنه علیه السلام : الأَصدِقاءُ نَفسٌ واحِدَهٌ فی جُسومٍ مُتَفَرِّقَهٍ . (6)

عنه علیه السلام : مِنَ النِّعَمِ الصَّدیقُ الصَّدوقُ . (7)

.

ص: 41

رسول خدا صلی الله علیه و آله : بر [شمار ]برادران خود بیفزایید؛ زیرا که پروردگارتان ، آزرمگین و بزرگوار است و شرم دارد که بنده اش را در روز قیامت ، میان برادرانش عذاب کند .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : انسان به وسیله برادرش [نیرومند و ]افزون است .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : انسان با برادران مسلمانش نیرو و فزونی می گیرد .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : برادرانِ راستین به دست آر ، تا در پناهشان زندگی کنی که در آسایش ، زیورند و در سختی ، ساز و برگ [و یاور] .

امام علی علیه السلام : دوست ، انسانی است که همان خودت است ، جز آن که [ کالبدش ]غیر از توست .

امام علی علیه السلام : دوستان ، یک جان اند در کالبدهای پراکنده .

امام علی علیه السلام : دوستِ راستین ، از نعمت هاست .

.

ص: 42

عنه علیه السلام : الإِخوانُ زینَهٌ فِی الرَّخاءِ ، وعُدَّهٌ فِی البَلاءِ . (1)

عنه علیه السلام : عَلَیکَ بِإِخوانِ الصَّفا ؛ فَإِنَّهُم زینَهٌ فِی الرَّخاءِ ، وعَونٌ فِی البَلاءِ . (2)

عنه علیه السلام : إخوانُ الصِّدقِ زینَهٌ فِی السَّرّاءِ ، وعُدَّهٌ فِی الضَّرّاءِ . (3)

عنه علیه السلام : عَلَیکَ بِإِخوانِ الصِّدقِ فَأَکثِر مِنِ اکتِسابِهِم ؛ فَإِنَّهُم عُدَّهٌ عِندَ الرَّخاءِ ، وجُنَّهٌ عِندَ البَلاءِ . (4)

عنه علیه السلام : إخوانُ الصِّدقِ فِی النّاسِ خَیرٌ مِنَ المالِ یَأکُلُهُ ویُوَرِّثُهُ . لا یَزدادَنَّ أحَدُکُم فی أخیهِ زُهدا ، ولا یَجعَل مِنهُ بَدیلاً إذا لَم یَرَ مِنهُ مَرفَقا أو یَکونُ مَقفورا مِنَ المالِ . لا یَغفُلَنَّ أحَدُکُم عَنِ القَرابَهِ یَری بِهِ الخَصاصَهَ أن یَسُدَّها مِمّا لا یَضُرُّهُ إن أنفَقَهُ ولا یَنفَعُهُ إن أمسَکَهُ . (5)

عنه علیه السلام : أعجَزُ النّاسِ مَن عَجَزَ عَنِ اکتِسابِ الإِخوانِ ، وأعجَزُ مِنهُ مَن ضَیَّعَ مَن ظَفِرَ بِهِ مِنهُم . (6)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : أعجَزُ النّاسِ مَن قَصَّرَ فی طَلَبِ الصَّدیقِ ، وأعجَزُ مِنهُ مَن وَجَدَهُ فَضَیَّعَهُ . (7)

.

ص: 43

امام علی علیه السلام : برادران ، در آسایش، زیورند و در سختی، ساز و برگ [و یاور] .

امام علی علیه السلام : برادرانِ یکرنگ به دست آر که در آسایش ، زیورند و در سختی ، یاور .

امام علی علیه السلام : برادرانِ راستین ، در خوشی ، زیورند و در ناخوشی ، ساز و برگ [و یاور] .

امام علی علیه السلام : برادرانِ راستین به دست آر و بر شمارشان بیفزای که به هنگام آسایش ، ساز و برگ اند و به هنگام سختی ، سپر .

امام علی علیه السلام : برادرانِ راستین در میان مردم ، از ثروتی که شخص از آن برخوردار شود و به ارث گذارد ، بهترند . مبادا کسی از شما نسبت به برادرش زیاده بی رغبتی کند ، و اگر از او منفعتی ندید و یا او را بی چیز دید ، مبادا کسی را جایگزین او نماید . مبادا کسی از شما از نیاز خویشاوندش که اگر آن را برآورد ، به او زیانی نمی زند و اگر آن را باز دارد ، سودی به او نمی رساند ، غفلت کند .

امام علی علیه السلام : ناتوان ترین مردم ، کسی است که از به دست آوردن برادران ، ناتوان باشد و ناتوان تر از او ، کسی است که برادری را که به دست آورده است ، از دست بدهد .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : ناتوان ترین مردم ، کسی است که در دوستیابی کوتاهی کند ، و ناتوان تر از او کسی است که دوستی به دست آورد و سپس او را از دست بدهد .

.

ص: 44

عنه علیه السلام أیضا : لِیَکُن أصدِقاؤُکَ کَثیرا ، وَاجعَل سِرَّکَ مِنهُم إلی واحِدٍ . (1)

عنه علیه السلام : مَن لا صَدیقَ لَهُ لا ذُخرَ لَهُ . (2)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ أفضَلُ الذُّخرَینِ . (3)

عنه علیه السلام : مَن لا أخا لَهُ لا خَیرَ فیهِ . (4)

عنه علیه السلام : مَن لا إخوانَ لَهُ لا أهلَ لَهُ . (5)

عنه علیه السلام : الإِخوانُ جَلاءُ الهُمومِ وَالأَحزانِ . (6)

عنه علیه السلام : الإِخوانُ أفضَلُ العُدَدِ . (7)

عنه علیه السلام : إخوانُ (8) الصِّدقِ أفضَلُ عُدَّهٍ . (9)

عنه علیه السلام : أفضَلُ العُدَدِ أخٌ وَفِیٌّ ، وشَقیقٌ زَکِیٌّ . (10)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ أفضَلُ العُدَّتَینِ . (11)

عنه علیه السلام : أفضَلُ العُدَدِ ثِقاتُ الإِخوانِ . (12)

.

ص: 45

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : دوستانت بسیار باشند ؛ امّا رازت را تنها با یکی از آنان [که بیش از دیگران مورد اعتماد است] در میان بگذار .

امام علی علیه السلام : هر که دوستی ندارد ، اندوخته ای ندارد .

امام علی علیه السلام : دوست ، برترینِ دو اندوخته است (از اندوخته مالی برتر است) .

امام علی علیه السلام : هر که برادری (1) ندارد ، خیری در او نیست .

امام علی علیه السلام : هر که برادرانی ندارد ، خانواده ای ندارد .

امام علی علیه السلام : برادران ، زداینده غم و اندوه اند .

امام علی علیه السلام : برادران ، برترین ساز و برگ هایند .

امام علی علیه السلام : برادرانِ راستین ، برترین ساز و برگ اند .

امام علی علیه السلام : برترینِ ساز و برگ ها ، برادری وفادار است و همگِنی پاک .

امام علی علیه السلام : دوست ، برترینِ ساز و برگ است (با هر ساز و برگی سنجیده شود ، از آن برتر است) .

امام علی علیه السلام : برترین ساز و برگ ها ، برادرانِ قابل اعتمادند .

.

ص: 46

عنه علیه السلام : عَلَیکُم بِالإِخوانِ ؛ فَإِنَّهُم عُدَّهٌ لِلدُّنیا ، وعُدَّهٌ لِلآخِرَهِ ؛ ألا تَسمَعُ إلی قَولِ أهلِ النّارِ : «فَمَا لَنَا مِن شَفِعِینَ * وَ لاَ صَدِیقٍ حَمِیمٍ » (1) . (2)

الإمام الصادق علیه السلام: أکثِروا مِنَ الأَصدِقاءِ فِی الدُّنیا ؛ فَإِنَّهُم یَنفَعونَ فِی الدُّنیا وَالآخِرَهِ ، أمَّا الدُّنیا فَحَوائِجُ یَقومونَ بِها ، وأمَّا الآخِرَهُ فَإِنَّ أهلَ جَهَنَّمَ قالوا : «فَمَا لَنَا مِن شَفِعِینَ * وَ لاَ صَدِیقٍ حَمِیمٍ » . (3)

الإمام زین العابدین علیه السلام : لا تُعادِیَنَّ أحَدا وإن ظَنَنتَ أنَّهُ لا یَضُرُّکَ ، ولا تَزهَدَنَّ فی صَداقَهِ أحَدٍ وإن ظَنَنتَ أنَّهُ لا یَنفَعُکَ ؛ فَإِنَّکَ لا تَدری مَتی تَرجو صَدیقَکَ ، ولا تَدری مَتی تَخافُ عَدُوَّکَ . ولا یَعتَذِرُ إلَیکَ أحَدٌ إلاّ قَبِلتَ عُذرَهُ وإن عَلِمتَ أنَّهُ کاذِبٌ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : اِستَکثِروا مِنَ الإِخوانِ ؛ فَإِنَّ لِکُلِّ مُؤمِنٍ دَعوَهً مُستَجابَهً . (5)

عنه علیه السلام : مَن لَم یَرغَب فِی الاِستِکثارِ مِنَ الإِخوانِ ابتُلِیَ بِالخُسرانِ . (6)

عنه علیه السلام : أکثِروا مُؤاخاهَ المُؤمِنینَ ؛ فَإِنَّ لَهُم عِندَ اللّه ِ تَعالی یَدا یُکافِئُهُم بِها یَومَ القِیامَهِ . (7)

الکافی عن سَعیدٍ عَن غَیرِ واحِدٍ : إنَّ أبَا الحَسَنِ علیه السلام سُئِلَ عَن فَضلِ عَیشِ الدُّنیا ، قالَ : سَعَهُ المَنزِلِ ، وکَثرَهُ المُحِبّینَ . (8)

.

ص: 47

امام علی علیه السلام : برادرانی به دست آورید که ساز و برگ دنیا و ساز و برگ آخرت هستند . آیا سخن دوزخیان را نشنیده ای : «پس ما را نه شفیعانی است و نه دوستی نزدیک» . (1)

امام صادق علیه السلام : در دنیا بر شمار دوستان بیفزایید که در دنیا و آخرت ، سود می رسانند . امّا در دنیا نیازهایی برمی آورند ، و امّا در آخرت ، دوزخیان می گویند : «پس ما را نه شفیعانی است و نه دوستی نزدیک» .

امام سجاد علیه السلام : با هیچ کس دشمنی مکن ، گرچه گمان کنی به تو زیانی نمی رساند و نسبت به دوستی هیچ کس ، بی رغبتی نشان مده ، گرچه گمان کنی به تو سودی نمی رساند؛ زیرا تو نمی دانی که کِی به دوستت نیازمندی و کِی از دشمنت هراسان . هرگاه کسی از تو عذرخواهی کرد ، عذرش را بپذیر ، گرچه بدانی که دروغ می گوید .

امام صادق علیه السلام : بر شمار برادران بیفزایید که هر مؤمنی را دعایی اجابت شده است .

امام صادق علیه السلام : هر کس به افزایش شمار برادرانْ رغبت نشان ندهد ، دچار زیان می شود .

امام صادق علیه السلام : بر برادری [و دوستی] با مؤمنان بیفزایید که آنان را نزد خدا دست توانی است که روز قیامت ، بدان پاداششان می دهد .

الکافی به نقل از سعید، از تعدادی از راویان : از حضرت ابوالحسن علیه السلامپرسیده شد: مایه فزونی عیش دنیا چیست؟ حضرت فرمود : «خانه وسیع و دوستداران بسیار» .

.

ص: 48

الإمام الرضا علیه السلام : الاِستِکثارُ مِنَ الأَصدِقاءِ فِی الحَیاهِ یُکثِرُ الباکینَ بَعدَ الوَفاهِ . (1)

لقمان علیه السلام لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ اتَّخِذ ألفَ صَدیقٍ ، وَالأَلفُ قَلیلٌ . ولا تَتَّخِذ عَدُوّا واحِدا ، وَالواحِدُ کَثیرٌ . (2)

عنه علیه السلام أیضا : یا بُنَیَّ استَکثِر مِنَ الأَصدِقاءِ ، ولا تَأمَن مِنَ الأَعداءِ ؛ فَإِنَّ الغِلَّ فی صُدورِهِم مِثلُ الماءِ تَحتَ الرَّمادِ . (3)

الإمام علیّ علیه السلام : تَکَثَّر مِنَ الإِخوانِ مَااسطَعتَ إنَّهُمعِمادٌ إذا مَا استُنجِدوا وظُهورُ ولَیسَ کَثیرا ألفُ خِلٍ وصاحِبٍوإنَّ عَدُوّا واحِدا لَکَثیرُ (4)

1 / 4فَراقُ الأَحِبَّهِ الإمام علیّ علیه السلام : لا عَیشَ لِمَن فارَقَ أحِبَّتَهُ . (5)

عنه علیه السلام : ثَلاثٌ هُنَّ المُحرِقاتُ الموبِقاتُ : فَقرٌ بَعدَ غِنیً ، وذُلٌّ بَعدَ عِزٍّ ، وفَقدُ الأَحِبَّهِ . (6)

.

ص: 49

ص: 50

عنه علیه السلام : ثَلاثٌ یَهدُدنَ القُوی : فَقدُ الأَحِبَّهِ ، وَالفَقرُ فِی الغُربَهِ ، ودَوامُ الشِّدَّهِ . (1)

عنه علیه السلام : فَقدُ الأَحِبَّهِ غُربَهٌ . (2)

عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِلإِمامِ الحَسَنِ علیه السلام : الغَریبُ مَن لَم یَکُن لَهُ حَبیبٌ . (3)

عنه علیه السلام : مَن فَقَدَ أخا فِی اللّه ِ فَکَأَنَّما فَقَدَ أشرَفَ أعضائِهِ . (4)

عنه علیه السلام : الفَقدُ المُمرِضُ فَقدُ الأَحبابِ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : خَمسَهٌ لا یَنامونَ : الهامُّ بِدَمٍ یَسفِکُهُ ، وذُو المالِ الکَثیرِ لا أمینَ لَهُ ، وَالقائِلُ فِی النّاسِ الزّورَ وَالبُهتانَ عَن عَرَضٍ مِنَ الدُّنیا یَنالُهُ ، وَالمَأخوذُ بِالمالِ الکَثیرِ ولا مالَ لَهُ ، وَالمُحِبُّ حَبیبا یَتَوَقَّعُ فِراقَهُ . (6)

الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : الأَشرافُ یُعاقَبونَ بِالهِجرانِ لا بِالحِرمانِ . (7)

عنه علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : اُحِبُّ لَیالِیَ الهَجرِ لا فَرَحا (8) بِها عَسَی الدَّهرُ یَأتی بَعدَها بِوِصالِ وأکرَهُ أیّامَ الوِصالِ لِأَنَّنیأری کُلَّ شَیءٍ مولِعا بِزَوالِ . (9)

.

ص: 51

امام علی علیه السلام : سه چیز توان فرساست : از دست دادن دوستان ، فقر در غربت و ادامه یافتن سختی .

امام علی علیه السلام : از دست دادن دوستان ، غربت است .

امام علی علیه السلام در وصیّت خویش به امام حسن علیه السلام : غریب ، کسی است که دوستی ندارد .

امام علی علیه السلام : هر کس برادری خدایی را از دست بدهد ، گویی شریف ترین عضو خود را از دست داده است .

امام علی علیه السلام : از دست دادنی که موجب بیماری می شود ، از دست دادنِ دوستان است .

امام صادق علیه السلام : پنج تن خواب ندارند : آن که در پی ریختن خونی است؛ شخص بسیار دولتمندی که امینی ندارد ؛ آن که برای به چنگ آوردن متاع دنیا ، میان مردم به باطل و بهتان سخن می گوید ؛ آن که ناگزیر از پرداخت مالی فراوان است و هیچ مالی ندارد ؛ و دوستداری که در آستانه جدایی دوست خود است.

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : افراد شریف را با هجران ، کیفر می دهند ، نه با حرمان [از عطا] .

امام علی علیه السلام در دیوان منسوب به ایشان : شب های هجران را دوست دارم ، نه این که بدانها شادمان باشم/ بلکه به آرزوی آن که روزگار ، پس از آن ، [ایّامِ ]وصال را برساند . ایّام وصال را ناخوش می دارم ؛ زیرا/ می بینم که همه چیز ، در آستانه زوال است .

.

ص: 52

1 / 5النَّوادِر رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ما ضاقَ مَجلِسٌ بِمُتَحابَّینِ . (1)

الإمام علیّ علیه السلام : التَّوَدُّدُ یُمنٌ . (2)

عنه علیه السلام : الرَّفیقُ فی دُنیاهُ کَالرَّفیقِ فی دینِهِ . (3)

عنه علیه السلام : أوَّلُ المُروءَهِ طَلاقَهُ الوَجهِ ، وآخِرُهَا التَّوَدُّدُ إلَی النّاسِ . (4)

عنه علیه السلام : أفضَلُ النّاسِ مِنَّهً مَن بَدَأَ بِالمَوَدَّهِ . (5)

عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّهِ : ألزِم نَفسَکَ التَّوَدُّدُ ، وصَبِّر عَلی مَؤوناتِ النّاسِ نَفسَکَ ، وَابذِل لِصَدیقِکَ نَفسَکَ ومالَکَ ، ولِمَعرِفَتِکَ رِفدَکَ ومَحضَرَکَ ، ولِلعامَّهِ بِشرَکَ ومَحَبَّتَکَ ، ولِعَدُوِّکَ عَدلَکَ وإنصافَکَ ، وَاضنَن بِدینِکَ وعِرضِکَ عَن کُلِّ أحَدٍ ؛ فَإِنَّهُ أسلَمُ لِدینِکَ ودُنیاکَ . (6)

الإمام الصادق علیه السلام : لا یَنبَغی لِمَن لَم یَکُن عالِما أن یُعَدَّ سَعیدا ، ولا لِمَن لَم یَکُن وَدودا أن یُعَدَّ حَمیدا . (7)

.

ص: 53

ص: 54

عنه علیه السلام : رَحِمَ اللّه ُ عَبدا اِجتَرَّ مَوَدَّهَ النّاسِ إلی نَفسِهِ ؛ حَدِّثوهُم بِما یَعرِفونَ ، وَاستُروا عَنهُم ما یُنکِرونَ . (1)

.

ص: 55

امام صادق علیه السلام : خداوند رحمت کند بنده ای را که دوستی مردم را به سوی خود جلب کند . با آنان (مخالفان) ، از آنچه نیک می شمارند ، سخن بگویید و آنچه را برای آنان خوشایند نیست نهان دارید .

.

ص: 56

الفصل الثّانی :التَّباغض2 / 1التَّحذیرُ مِنَ التَّباغُضِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إیّاکُم وسوءَ ذاتِ البَینِ ؛ فَإِنَّهَا الحالِقَهُ . (1)

سنن أبی داود عن أبی الدرداء : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : ألا اُخبِرُکُم بِأَفضَلَ مِن دَرَجَهِ الصِّیامِ وَالصَّلاهِ وَالصَّدَقَهِ ؟ قالوا : بَلی . قالَ : إصلاحُ ذاتِ البَینِ . وفَسادُ ذاتِ البَینِ الحالِقَهُ . (2)

الزهد لابن المبارک عن سعید بن المسیّب : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : ألا اُخبِرُکُم بِخَیرٍ مِن کَثیرٍ مِن صَلاهٍ وصَدَقَهٍ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : صَلاحُ ذاتِ البَینِ . وإیّاکُم وَالبِغضَهَ ؛ فَإِنَّها هِیَ الحالِقَهُ . (3)

.

ص: 57

ص: 58

عنه صلی الله علیه و آله : ألا إنَّ فِی التَّباغُضِ الحالِقَهَ ، لا أعنی حالِقَهَ الشَّعرِ ولکِن حالِقَهَ الدّینِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : دَبَّ إلَیکُم داءُ الاُمَمِ ؛ الحَسَدُ وَالبَغضاءُ هِیَ الحالِقَهُ ، لا أقولُ تَحلِقُ الشَّعرَ ، ولکِن تَحلِقُ الدّینَ . (2)

المستدرک علی الصحیحین عن أبی هریره : سَمعِتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : سَیُصیبُ اُمَّتی داءُ الاُمَمِ . فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، وما داءُ الاُمَمِ ؟ قالَ : الأَشَرُ وَالبَطَرُ ، وَالتَّکاثُرُ وَالتَّناجُشُ فِی الدُّنیا ، وَالتَّباغُضُ وَالتَّحاسُدُ حَتّی یَکونَ البَغیُ . (3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إیّاکُم وَالبِغضَهَ لِذَوی أرحامِکُمُ المُؤمِنینَ ؛ فَإِنَّهَا الحالِقَهُ لِلدّینِ . (4)

.

ص: 59

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هان ! دشمنی با یکدیگر ، زداینده است . مقصودم زداینده مو نیست ، که زداینده دین است .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : بیماری امّت ها به سوی شما خزیده است ؛ حسادت و دشمنی ای که زداینده است . نمی گویم مو را می زداید ؛ بلکه دین را می زداید .

المُستدرَک علی الصحیحَین به نقل از ابو هریره : از پیامبر خدا شنیدم می فرمود : «امّت من به زودی به بیماری امّت ها دچار می شوند» . پرسیدند : ای پیامبر خدا ! بیماری امّت ها چیست ؟ فرمود : «سرمستی ، ناسپاسی ، نازیدن به بسیاری مال و فرزند ، فزونی جویی بر یکدیگر در دنیا، و دشمنی و حسادت به یکدیگر، تا آن که به سرکشی می انجامد».

رسول خدا صلی الله علیه و آله : از دشمنی با خویشاوندان مؤمن خود بپرهیزید، که دین زداست.

.

ص: 60

عنه صلی الله علیه و آله : کونوا عِبادَ اللّه ِ إخوانا ؛ لا تَعادَوا ولا تَباغَضوا ، سَدِّدوا وقارِبوا وأبشِروا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لا تَقاطَعوا ، ولا تَدابَروا ، ولا تَباغَضوا ، ولا تَحاسَدوا ، وکونوا إخوانا . (2)

المعجم الکبیر عن ابن عبّاس : قالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله عَلَی المِنبَرِ : ألا اُنَبِّئُکُم بِشِرارِکُم ؟ قالوا : بَلی ، إن شِئتَ یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : فَإِنَّ شِرارَکُمُ الَّذی یَنزِلُ وَحدَهُ ، ویَجلِدُ عَبدَهُ ، ویَمنَعُ رِفدَهُ . قالَ : أفَلا اُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِن ذلِکُم ؟ قالوا : بَلی ، إن شِئتَ یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : مَن یُبغِضُ النّاسَ ویُبغِضونَهُ . (3)

تحف العقول : مِن کَلامِهِ صلی الله علیه و آله ... قالَ : ألا اُنَبِّئُکُم بِشِرارِ النّاسِ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : مَن نَزَلَ وَحدَهُ ، ومَنَعَ رِفدَهُ ، وجَلَدَ عَبدَهُ . ألا اُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِن ذلِکَ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : مَن لا یُقیلُ عَثرَهً ، ولا یَقبَلُ مَعذِرَهً . ثُمَّ قالَ : ألا اُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِن ذلِکَ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : مَن لا یُرجی خَیرُهُ ، ولا یُؤمَنُ شَرُّهُ . ثُمَّ قالَ : ألا اُنَبِّئُکُم بِشَرٍّ مِن ذلِکَ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : مَن یُبغِضُ النّاسَ ویُبغِضونَهُ . (4)

.

ص: 61

رسول خدا صلی الله علیه و آله : ای بندگان خدا! برادر باشید و با یکدیگر دشمنی و کینه توزی مکنید . در پیِ درستی و استواری باشید و در کارها میانه روی کنید و [در این صورت] ، بر شما مژده باد !

رسول خدا صلی الله علیه و آله : از یکدیگر مَبُرید و به یکدیگر پشت مکنید و با یکدیگر دشمنی و حسادت مورزید و با هم برادر باشید .

المُعجم الکبیر به نقل از ابن عباس : پیامبر صلی الله علیه و آله بر منبر فرمود : «هان ! شما را از شریرانتان خبر دهم؟» . گفتند : آری ، ای پیامبر خدا ، اگر بخواهی . فرمود : «شریرترین شما کسی است که تنها فرود می آید [و با دیگران نمی آمیزد] ، بنده اش را تازیانه می زند و عطای خود را از دیگران بازمی دارد» . سپس فرمود : «آیا شما را از بدتر از چنین کسی خبر دهم ؟ » . گفتند : آری ، ای پیامبر خدا ، اگر شما بخواهید . فرمود : «آن که با مردم دشمنی می کند و آنان با او دشمنی می کنند» .

تحف العقول : پیامبر خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «هان! شما را از شریرترین مردم خبر دهم؟» گفتند : آری ، ای پیامبر خدا . فرمود : «آن که تنها فرود می آید [و با دیگران نمی آمیزد]، عطای خود را باز می دارد و بنده اش را با تازیانه می زند. هان! شما را از بدتر از آن خبر دهم ؟» . گفتند : آری ، ای پیامبر خدا . فرمود : «آن که از هیچ لغزشی نمی گذرد و هیچ عذری را نمی پذیرد». سپس فرمود: «هان ! شما را از بدتر از آن خبر دهم ؟» گفتند : آری ، ای پیامبر خدا . فرمود : «آن که به خیرش امید و از شرّش ایمنی نیست» . سپس فرمود : «هان ! شما را از بدتر از آن خبر دهم ؟» . گفتند : آری ، ای پیامبر خدا . فرمود : «آن که با مردم دشمنی می کند و آنان با او دشمنی می کنند» .

.

ص: 62

الإمام علیّ علیه السلام : لا تَباغَضوا ؛ فَإِنَّها الحالِقَهُ . (1)

عنه علیه السلام : ضاقَتِ الدُّنیا عَلَی المُتَباغِضینَ . (2)

2 / 2النَّهیُ عَنِ القَطیعَهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : مَن هَجَرَ أخاهُ سَنَهً فَهُوَ کَسَفکِ دَمِهِ . (3)

الإمام علیّ علیه السلام : لا تَقطَع صَدیقا وإن کَفَرَ . (4)

عنه علیه السلام لَمّا حَضَرَتهُ الوَفاهُ : عَلَیکُم یا بَنِیَّ بِالتَّواصُلِ وَالتَّباذُلِ وَالتَّبارِّ ، وإیّاکُم وَالتَّقاطُعَ وَالتَّدابُرَ وَالتَّفَرُّقَ . (5)

.

ص: 63

ص: 64

عنه علیه السلام : عَلَیکُم بِالتَّواصُلِ وَالمُوافَقَهِ ، وإیّاکُم وَالمُقاطَعَهَ وَالمُهاجَرَهَ . (1)

عنه علیه السلام : لا تَصرِم أخاکَ عَلَی ارتِیابٍ ، ولا تَقطَعهُ دونَ استِعتابٍ . (2)

عنه علیه السلام : لا خَیرَ فیمَن یَهجُرُ أخاهُ مِن غَیرِ جُرمٍ . (3)

عنه علیه السلام : إذا أبغَضتَ فَلا تَهجُر . (4)

عنه علیه السلام : ما أقبَحَ القَطیعَهَ بَعدَ الصِّلَهِ ! وَالجَفاءَ بَعدَ الإِخاءِ ! وَالعَداوَهَ بَعدَ الصَّفاءِ ! وزَوالَ الاُلفَهِ بَعدَ استِحکامِها ! (5)

عنه علیه السلام فی کِتابٍ لَهُ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام : اِحمِل نَفسَکَ مِن أخیکَ عِندَ صَرمِهِ عَلَی الصِّلَهِ ، وعِندَ صُدودِهِ عَلَی اللَّطَفِ وَالمُقارَبَهِ ، وعِندَ جُمودِهِ عَلَی البَذلِ ، وعِندَ تَباعُدِهِ عَلَی الدُّنُوِّ ، وعِندَ شِدَّتِهِ عَلَی اللّینِ ، وعِندَ جُرمِهِ عَلَی العُذرِ ، حَتّی کَأَنَّکَ لَهُ عَبدٌ وکَأَنَّهُ ذو نِعمَهٍ عَلَیکَ . وإیّاکَ أن تَضَعَ ذلِکَ فی غَیرِ مَوضِعِهِ ، أو أن تَفعَلَهُ بِغَیرِ أهلِهِ . (6)

.

ص: 65

امام علی علیه السلام : پایبند پیوند با یکدیگر و موافقت با هم باشید و از گسستن از یکدیگر و هجران یکدیگر بپرهیزید .

امام علی علیه السلام : از برادرت تنها به سبب گمان ، مَبُر و پیش از پی جویی و بازخواست [در مورد علّت رفتاری که تو را رنجانده است] ، از او جدا مشو . (1)

امام علی علیه السلام : خیری در آن که بی هیچ جرمی از برادرش دوری می کند ، نیست .

امام علی علیه السلام : هرگاه [با کسی] دشمنی کردی ، [از او ]مَبُر [و راهی برای بازگشت بگذار] .

امام علی علیه السلام : چه زشت است بریدن [از کسی ]پس از پیوند ، بی مهری پس از برادری ، دشمنی پس از صفا[ی دوستی] و از میان رفتن الفت پس از استواری آن .

امام علی علیه السلام در نامه ای به فرزندش امام حسن علیه السلام : چون برادرت از تو بِبُرد ، خود را به پیوند با او وادار و چون از تو روی گردانَد ، خود را به او نزدیک کن و چون بُخل ورزد ، به او بخشش کن و چون دوری کند ، به او نزدیک شو و چون درشتی کند ، نرمی کن و چون جُرمی کند ، برایش عذری بیاور ، تا آن جا که گویی تو بنده او هستی و گویا او بر تو نعمتی دارد ؛ امّا مبادا که این کار را نابجا انجام دهی و یا در مورد نااهلش به کار بری .

.

ص: 66

عنه علیه السلام : اِحمِل نَفسَکَ عِندَ شِدَّهِ أخیکَ عَلَی اللّینَ ، وعِندَ قَطیعَتِهِ عَلَی الوَصلِ ، وعِندَ جُمودِهِ عَلَی البَذلِ ، وکُن لِلَّذی یَبدو مِنهُ حَمولاً ، ولَهُ وَصولاً . (1)

عنه علیه السلام فی کِتابِهِ لابنِهِ مُحَمَّدِ بنِ الحَنَفِیَّهِ : لا یَکونَنَّ أخوکَ عَلی قَطیعَتِکَ أقوی مِنکَ علَی صِلَتِهِ ، ولا عَلَی الإِساءَهِ إلَیکَ أقوی مِنکَ عَلَی الإِحسانِ إلَیهِ . (2)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : لا تَقطَع أخاکَ إلاّ بَعدَ عَجزِ الحیلَهِ عَنِ استِصلاحِهِ ، ولا تُتبِعهُ بَعدَ القَطیعَهِ وَقیعَهً فیهِ فَتَسُدَّ طَریقَهُ عَنِ الرُّجوعِ إلَیکَ ، ولَعَلَّ التَّجارِبَ أن تَرُدَّهُ عَلَیکَ وتُصلِحَهُ لَکَ . (3)

عنه علیه السلام : إن أرَدتَ قَطیعَهَ أخیکَ فَاستَبقِ لَهُ مِن نَفسِکَ بَقِیَّهً یَرجِعُ إلَیها إن بَدا لَهُ ذلِکَ یَوما ما . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : لا یَزالُ إبلیسُ فَرِحا مَا اهتَجَرَ المُسلِمانِ ، فَإِذَا التَقَیَا اصطَکَّت رُکبَتاهُ ، وتَخَلَّعَت أوصالُهُ ، ونادی : یا وَیلَهُ ، ما لَقِیَ مِنَ الثُّبورِ؟! (5)

عنه علیه السلام : قامَ رَجُلٌ یُقالُ لَهُ هَمّامٌ وکانَ عابِدا ناسِکا مُجتَهِدا إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلاموهُوَ یَخطُبُ ، فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، صِف لَنا صِفَهَ المُؤمِنِ کَأَنَّنا نَنظُرُ إلَیهِ . فَقالَ : یا هَمّامُ ، المُؤمنُ . . . لا یَهجُرُ أخاهُ ، ولا یَغتابُهُ ، ولا یَمکُرُ بِهِ . (6)

.

ص: 67

امام علی علیه السلام : به هنگام درشتی برادرت ، خود را به نرمی وادار و چون جدایی پیشه کند ، به پیوند بپرداز و چون بخل ورزد ، بخشش کن و آنچه را از او سر می زند ، تحمّل کن و با او بپیوند .

امام علی علیه السلام در نامه ای به فرزندش محمّد بن حنفیه : مبادا که برادرت در بریدن از تو ، قوی تر از پیوستنت به او ، و در بدی کردن به تو ، قوی تر از نیکی ات به او باشد .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : از برادرت مَبُر ، مگر پس از آن که از به صلاح آوردنش عاجز گشتی ، و پس از بریدن ، از او بدگویی مکن ، مبادا که راه بازگشتش را به سویت ببندی؛ باشد که تجربه ها او را به سویت بازگرداند و برایت اصلاحش کند .

امام علی علیه السلام : اگر خواستی از برادرت ببُری ، از خودت چیزی (زمینه دوستی ای) برایش بگذار که اگر روزی نظرش بر آن قرار گرفت ، بازگردد .

امام صادق علیه السلام : تا هنگامی که دو مسلمان از یکدیگر بریده اند ، شیطان ، همواره شادمان است و چون آن دو یکدیگر را دیدار کنند ، زانوانش [از ترس ]به یکدیگر می خورد و [گویا] اعضایش از یکدیگر جدا می شود و بانگ می زند : وای بر من ، چه سان هلاک شدم؟!

امام صادق علیه السلام : در حالی که امیر مؤمنان خطبه می خواند ، مردی عبادت پیشه ، پرهیزگار و کوشا[در راه خدا] به نام همّام ، برخاست و گفت : ای «امیر مؤمنان! شخص مؤمن را چنان برای ما وصف کن که گویی او را می بینیم» . حضرت فرمود : «ای همّام ! مؤمن . . . از برادرش نمی بُرد ، غیبتش را نمی کند و به او نیرنگ نمی زند» .

.

ص: 68

الکافی عن مرازم بن حکیم : کانَ عِندَ أبی عَبدِاللّه ِ علیه السلام رَجُلٌ مِن أصحابِنا یُلَقَّبُ شَلقانَ ، وکانَ قَد صَیَّرَهُ فی نَفَقَتِهِ ، وکانَ سَیِّئَ الخُلُقِ ، فَهَجَرَهُ . فَقالَ لی یَوما : یا مُرازِمُ ، (و) تُکَلِّمُ عیسی ؟ فَقُلتُ : نَعَم . فَقالَ : أصَبتَ ، لا خَیرَ فِی المُهاجَرَهِ . (1)

الکافی عن المفضّل : سَمِعتُ أبا عَبدِاللّه ِ علیه السلام یَقولُ : لا یَفتَرِقُ رَجُلانِ عَلَی الهِجرانِ إلاَّ استَوجَبَ أحَدُهُمَا البَراءَهَ وَاللَّعنَهَ ، ورُبَّمَا استَحَقَّ ذلِکَ کِلاهُما . فَقالَ لَهُ مُعَتِّبٌ : جَعَلَنِی اللّه ُ فِداکَ ، هذَا الظّالِمُ ، فَما بالُ المَظلومِ ؟ قالَ : لِأَنَّهُ لا یَدعو أخاهُ إلی صِلَتِهِ ، ولا یَتَغامَسُ لَهُ عَن کَلامِهِ ؛ سَمِعتُ أبی یَقولُ : إذا تَنازَعَ اثنانِ فَعازَّ أحَدُهُمَا الآخَرَ فَلیَرجِعِ المَظلومُ إلی صاحِبِهِ حَتّی یَقولَ لِصاحِبِهِ : أی أخی ، أنَا الظّالِمُ ؛ حَتّی یَقطَعَ الهِجرانَ بَینَهُ وبَینَ صاحِبِهِ ، فَإِنَّ اللّه َ تَبارَکَ وتَعالی حَکَمٌ عَدلٌ یَأخُذُ لِلمَظلومِ مِنَ الظّالِمِ . (2)

.

ص: 69

الکافی به نقل از مُرازِم بن حکیم : یکی از یاران ما (عیسی بن ابی منصور) که شَلقان (1) لقب داشت ، نزد امام صادق علیه السلاممی زیست و کارهای مالی و تهیه ما یحتاج امام علیه السلام را به عهده داشت . او به سبب تندخویی اش از امام برید. پس امام، روزی به من فرمود : «ای مُرازِم! آیا با عیسی سخن خواهی گفت (واسطه صلح خواهی شد)؟». گفتم: آری . فرمود: «بسیار خوب! خیری در هجران نیست».

الکافی به نقل از مُفَضَّل : شنیدم که امام صادق علیه السلاممی فرمود : «هرگاه دو تَن از یکدیگر بِبُرند ، یکی از آن دو ، مستوجب دوری [از رحمت خدا] و لعنت می شود و چه بسا که هر دویِ آنان مستحقّ لعنت شوند» . مُعتِّب به ایشان گفت : خدا مرا قربانت کند ! این یک [که از برادرش بریده است]، ستمکار است. اما ستمدیده چه گناهی دارد ؟ فرمود : «زیرا برادرش را به پیوند فرا نمی خواند و سخن [ناخوشایند ]او را نشنیده نمی گیرد . شنیدم پدرم می گفت : هرگاه دو تن نزاع کنند و یکی دیگری را مغلوب اقتدار خود سازد ، [لازم است] آن ستمدیده به سوی دوستش بازگردد ، و تا آن جا [کوتاه بیاید] که به او بگوید : "ای برادر! من ستمکارم" ، تا آن که هجران میان خود و دوستش را برطرف سازد که خداوند متعال ، داوری عادل است و حقّ ستمدیده را از ستمکار می گیرد» .

.

ص: 70

2 / 3النَّهیُ عَنِ الهِجرانِ فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ4.باز به سندی دیگر، از عمرو بن شعیب، از جد خودش روا تاریخ بغداد عن أنس : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : لا هِجرَهَ بَینَ المُسلِمینَ فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ . أو قالَ : ثَلاثِ لَیالٍ . (1)5.احمد بن ابی عبداللّه محمّد بن خالد برقی کوفی (م 2 رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا هِجرَهَ فَوقَ ثَلاثٍ . (2)6.صدوق (م328ق) در کتاب التوحید نقل می کند: عنه صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ ، وَالسّابِقُ یَسبِقُ إلَی الجَنَّهِ . (3)7.صدوق در کتاب معانی الاخبار نیز روایتی قریب به مضم عنه صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثٍ ، فَمَن هَجَرَ فَوقَ ثَلاثٍ فَماتَ دَخَلَ النّارَ . (4) 8.در رساله محکم و متشابه، منسوب به سید مرتضی، به نق عنه صلی الله علیه و آله : مَن هَجَرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثٍ فَهُوَ فِی النّارِ ، إلاّ أن یَتَدارَکَهُ اللّه ُ بِکَرَمِهِ . (5) .

ص: 71

ص: 72

قال مولانا الصادق صلوات اللّه علیه : عنه صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِرَجُلٍ أن یَهجُرَ مُؤمِنا فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ . فَإِذا مَرَّت ثَلاثَهُ أیّامٍ فَلیَلقَهُ فَلیُسَلِّم عَلَیهِ ، فَإِن رَدَّ عَلیهِ السَّلامَ فَقَدِ اشتَرَکا فِی الأَجرِ ، وإن لَم یَرُدَّ عَلَیهِ فَقَد بَرِئَ المُسَلِّمُ مِنَ الهِجرَهِ . (1) عنه صلی الله علیه و آله : أیُّما مُسلِمَینِ تَهاجَرا فَمَکَثا ثَلاثا لا یَصطَلِحانِ إلاّ کانا خارِجَینِ مِنَ الإِسلامِ ، ولَم یَکُن بَینَهُما وِلایَهٌ ، فَأَیُّهُما سَبَقَ إلی کَلامِ أَخیهِ کانَ السّابِقَ إلَی الجَنَّهِ یَومَ الحِسابِ . (2) عنه صلی الله علیه و آله : لا تَباغَضوا ، ولا تَحاسَدوا ، ولا تَدابَروا ، وکونوا عِبادَ اللّه ِ إخوانا . ولا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ . (3) مسند ابن حنبل عن ابن عمر : إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله . . . نَهی عَن هِجرَهِ المُسلِمِ أخاهُ فَوقَ ثَلاثٍ . (4) عن إبراهیم بن عبد الرحمان ، عن إسحاق بن حسان ، عن الإمام علیّ علیه السلام : نَهی [رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله] عَنِ الهِجرانِ . فَمَن کانَ لابُدَّ فاعِلاً فَلا یَهجُر أخاهُ أکثَرَ مِن ثَلاثَهِ أیّامٍ ؛ فَمَن کانَ مُهاجِرا لِأَخیهِ أکثَرَ مِن ذلِکَ کانَتِ النّار أولی بِهِ . (5) .

ص: 73

و عنه [جعفر بن محمّد] علیه السلام : رسول خدا صلی الله علیه و آله : برای هیچ کس روا نیست که بیش از سه روز از مؤمنی ببرد . پس اگر سه روز گذشت ، باید به دیدارش برود و بر او سلام کند . اگر آن یک پاسخ سلامش را داد ، هر دو در پاداش ، شریک هستند و اگر پاسخ او را نداد ، شخص سلام کننده از [کیفر ]هجران ، ایمن است .فقال أبوالحسن علیه السلام : رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرگاه دو مسلمان از یکدیگر ببُرند و تا سه روز با یکدیگر آشتی نکنند ، از [دین] اسلام بیرون اند و میان آنان ، ولایتی [دینی] (1) نخواهد بود . پس هر یک از آن دو به سخن گفتن با دوستش پیش دستی کند ، در روز حسابرسی ، به سوی بهشت ، پیش دستی خواهد کرد . رسول خدا صلی الله علیه و آله : با یکدیگر دشمنی مکنید ، بر یکدیگر حسد مورزید و از یکدیگر رویگردان مشوید . بندگان خدا و برادر هم باشید . برای هیچ مسلمانی روا نیست که بیش از سه روز از برادرش ببُرد .1.در روایتی از امام صادق علیه السلام به نقل از پدر مسند ابن حنبل به نقل از ابن عمر : پیامبر صلی الله علیه و آله از این که مسلمانی بیش از سه روز از برادرش ببُرد ، نهی کرد . امام علی علیه السلام : [پیامبر خدا ]از هجران نهی کرد . پس اگر کسی ناچار از آن شد ، بیش از سه روز از برادرش نَبُرد که هر کس بیش از آن از برادرش بِبُرد ، آتش به او سزاوارتر است . .

ص: 74

2.در روایت دیگر از امام صادق علیه السلام ، باز آن ح رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا تَهجُروا ، فَإِن کُنتُم مُهتَجِرینَ لا مَحالَهَ فَلا تَهتَجِروا فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ . وأیُّما مُسلِمَینِ ماتا وهُما مُهتَجِرانِ لا یَجتَمِعانِ فِی الجَنَّهِ . (1)رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم فرمود: عنه صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِرَجُلٍ أن یَهجُرَ أخاهُ فَوقَ ثَلاثِ لَیالٍ ، یَلتَقِیانِ فَیُعرِضُ هذا ویُعرِضُ هذا . وخَیرُهُمَا الَّذی یَبدَأُ بِالسَّلامِ . (2)2 / 4مَضارُّ القَطیعَهِ4.در روایت دیگری که در منابع فریقین آمده، به خواب ق رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ثَلاثَهٌ لا تَرتَفِعُ صَلاتُهُم فَوقَ رُؤوسِهِم شِبرا : رَجُلٌ أمَّ قَوما وهُم لَهُ کارِهونَ ، وَامرَأَهٌ باتَت وزَوجُها عَلَیها ساخِطٌ ، وأخَوانِ مُتَصارِمانِ . (3)1.عبدالعزیز بن المهتدی والحسن بن علی بن یقطین جمیعا عنه صلی الله علیه و آله فی وَصِیَّتِهِ لِأَبی ذَرٍّ : یا أبا ذَرٍّ ، إیّاکَ وَالهِجرانَ لِأَخیکَ المُؤمِنِ ؛ فَإِنَّ العَمَلَ لا یُتَقَبَّلُ مَعَ الهِجرانِ . (4) .

ص: 75

ص: 76

عنه صلی الله علیه و آله : لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ أن یَهجُرَ مُسلِما فَوقَ ثَلاثِ لَیالٍ ؛ فَإِنَّهُما ناکِبانِ عَن الحَقِّ ما داما عَلی صُرامِهِما . وأوَّلُهُما فَیئا یَکونُ سَبقُهُ بِالفَیءِ کَفّارَهً لَهُ ، وإن سَلَّمَ فَلَم یَقبَل ورَدَّ عَلَیهِ سَلامَهُ رَدَّت عَلَیهِ المَلائِکَهُ ، ورَدَّ عَلَی الآخَرِ الشَّیطانُ . وإن ماتا عَلی صُرامِهِما ، لَم یَدخُلاَ الجَنَّهَ جَمیعا أبَدا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لَو أنَّ رَجُلَینِ دَخَلا فِی الإِسلامِ فَاهتَجَرا ، کانَ أحَدُهُما خارِجا مِنَ الإِسلامِ حَتّی یَرجِعَ الظَّالِمُ . (2)

المستدرک علی الصحیحین عن ابن عبّاس : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله لا تَحِلُّ الهِجرَهُ فَوقَ ثَلاثَهِ أیّامٍ . فَإِنِ التَقَیا فَسَلَّمَ أحَدُهُما عَلَی الآخَرِ فَرَدَّ عَلَیهِ الآخَرُ السَّلامَ اشتَرَکا فِی الأَجرِ ، وإن أبَی الآخَرُ أن یَرُدَّ السَّلامَ بَرِئَ هذا مِنَ الإِثمِ ، وباءَ بِهِ الآخَرُ . وأحسِبُهُ قالَ : وإن ماتا وهُما مُتَهاجِرانِ ، لا یَجتَمِعانِ فِی الجَنِّهِ . (3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : تُعرَضُ الأَعمالُ یَومَ الاِثنَینِ وَالخَمیسِ ؛ فَمِن مُستَغفِرٍ فَیُغفَرُ لَهُ ، ومِن تائِبٍ فَیُتابُ عَلَیهِ ، ویُرَدُّ أهلُ الضَّغائِنِ لِضَغائِنِهِم حَتّی یَتوبوا . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : یا أبا ذَرٍّ ، تُعرَضُ أعمالُ أهلِ الدُّنیا عَلَی اللّه ِ مِنَ الجُمُعَهِ إلَی الجُمُعَهِ فی یَومِ الاِثنَینِ وَالخَمیسِ ، فَیُغفَرُ لِکُلِّ عَبدٍ مُؤمِنٍ إلاّ عَبدا کانَت بَینَهُ وبَینَ أخیه شَحناءُ ، فَیُقالُ : اُترُکوا عَمَلَ هذَینَ حَتّی یَصطَلِحا . (5)

.

ص: 77

رسول خدا صلی الله علیه و آله : برای مسلمان روا نیست که بیش از سه شب از مسلمانی ببُرد و این دو تا هنگامی که از یکدیگر بریده اند ، از حق کناره گرفته اند ، و آن کسی که زودتر [برای آشتی ]بازگردد ، همین پیش دستیِ او برای بازگشت، کفّاره اش خواهد بود ، و اگر هم سلام کرد و دیگری نپذیرفت ، ملائکه پاسخ سلام او را خواهند داد و شیطان ، پاسخ دیگری خواهد داد ، و اگر این دو در حال بریدن از یکدیگر بمیرند ، هرگز هیچ یک از آنان وارد بهشت نخواهد شد .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هر گاه دو تن که داخل در [آیین ]اسلام هستند ، از یکدیگر ببُرند ، یکی از آن دو [که ظالم است] ، خارج از اسلام خواهد بود ، تا آن که شخص ستمگر [به سوی دیگری ]باز گردد .

المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابن عباس : پیامبر خدا فرمود : «جدایی بیش از سه روز ، روا نیست . پس اگر آن دو [که از هم بریده اند] ، یکدیگر را دیدند و یکی بر دیگری سلام کرد و آن دیگری پاسخ سلام او را داد ، هر دو در پاداش ، شریک هستند و اگر آن دیگری از پاسخ دادن سلامْ خودداری کرد ، این یک از گناه پاک شده و آن دیگری به گناه دچار شده است» . نیز گمان می کنم فرمود : «و اگر در حالت جدایی بمیرند ، در بهشت ، گرد نخواهند آمد» .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : روزهای دوشنبه و پنج شنبه ، اعمال ، عرضه [و بررسی ]می شود . پس [در این میان] ، آمرزش خواهانی هستند که آمرزیده می شوند و توبه کارانی که توبه آنان پذیرفته می شود ؛ امّا کینه توزان به خاطر کینه هایشان بازگردانده می شوند ، تا توبه کنند .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : ای ابوذر ! اعمال هر هفته اهل دنیا در روزهای دوشنبه و پنج شنبه بر خداوند عرضه می شود . پس هر مؤمنی آمرزیده می شود ، مگر آن که میان او و برادرش کینه ای باشد که در این صورت ، گفته می شود : عمل این دو را رها کنید ، تا با یکدیگر آشتی کنند .

.

ص: 78

عنه صلی الله علیه و آله : تُفتَحُ أبوابُ الجَنَّهِ یَومَ الاِثنَینِ ویَومَ الخَمیسِ ، فَیُغفَرُ لِکُلِّ عَبدٍ لا یُشرِکُ بِاللّه ِ شَیئا إلاّ رَجُلاً کانَت بَینَهُ وبَینَ أخیهِ شَحناءُ ، فَیُقالُ : أنظِروا هذَینِ حَتّی یَصطَلِحا ، أنظِروا هذَینِ حَتّی یَصطَلِحا ، أنظِروا هذَینِ حَتّی یَصطَلِحا . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ لَیَطَّلِعُ فی لَیلَهِ النِّصفِ مِن شَعبانَ ، فَیَغفِرُ لِجَمیعِ خَلقِهِ إلاّ لِمُشرِکٍ أو مُشاحِنٍ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : فی أوَّلِ لَیلَهٍ مِن شَهرِ رَمَضانَ تُغَلُّ المَرَدَهُ مِنَ الشَّیاطینِ ، ویُغفَرُ فی کُلِّ لَیلَهٍ سَبعینَ ألفا ، فَإِذا کانَ فی لَیلَهِ القَدرِ غَفَرَ اللّه ُ بِمِثلِ ما غَفَرَ فی رَجَبٍ وشَعبانَ وشَهرِ رَمَضانَ إلی ذلِکَ الیَومِ إلاّ رَجُلٌ بَینَهُ وبَینَ أخیهِ شَحناءُ، فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : أنظِروا هؤُلاءِ حَتّی یَصطَلِحوا . (3)

شُعب الإیمان عن عبداللّه بن عبّاس أنَّهُ سَمِعَ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : ...إذا کانَت لَیلَهُ القَدرِ یَأمُرُ اللّه ُ عز و جل جِبریلَ علیه السلام فَیَهبِطُ فی کُبکُبَهٍ مِنَ المَلائِکَهِ ... فَإذا طَلَعَ الفَجرُ یُنادی جَبریلُ : مَعاشِرَ المَلائِکَهِ الرَّحیلَ الرَّحیلَ. فَیَقولونَ : یا جِبریلُ فَما صَنَعَ اللّه ُ فی حَوائِجِ المُومِنینَ مِن اُمَّهِ أحمَدَ صلی الله علیه و آله ؟ فَیَقولُ جِبریلُ : نَظَرَ اللّه ُ إلَیهِم فی هذِهِ اللَّیلَهِ فَعَفا عَنهُم وغَفَرَ لَهُم إلاّ أربَعَهً . فَقُلنا : یا رَسولَ اللّه ِ ، مَن هُم ؟ قالَ : رَجُلٌ مُدمِنُ خَمرٍ ، وعاقٌّ لِوالِدَیهِ ، وقاطِعُ رَحِمٍ ، ومُشاحِنٌ . قُلنا : یا رَسولَ اللّه ِ ، مَا المُشاحِنُ ؟ قالَ : هُوَ المُصارِمُ . (4)

.

ص: 79

رسول خدا صلی الله علیه و آله : روزهای دوشنبه و پنج شنبه ، درهای بهشت باز می شود و [گناهان ]هر بنده ای که به خداوند شرک نورزیده باشد ، آمرزیده می شود ، مگر آن که میان کسی و برادرش کینه ای باشد که در این صورت ، گفته می شود : [آمرزش] این دو را عقب بیندازید ، تا آشتی کنند . [آمرزش] این دو را عقب بیندازید ، تا آشتی کنند . [آمرزش ]این دو را عقب بیندازید ، تا آشتی کنند. (1)

رسول خدا صلی الله علیه و آله : خداوند در شب نیمه شعبان ، اعمال بندگانش را ملاحظه می کند و همه خلقش را می آمرزد ، جز شخص مشرک یا کینه توز .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : شب اوّل ماه رمضان ، شیطان های سرکش به بند کشیده می شوند و هر شب ، هفتاد هزار تن آمرزیده می گردند ، و چون شب قدر فرا رسد ، خداوند به اندازه آنچه در ماه رجب و شعبان و رمضان تا آن روز آمرزیده است ، [بندگان] را می آمرزد ، مگر آن که میان کسی و برادرش کینه ای باشد که در این صورت ، خداوند عز و جلمی فرماید : [آمرزش] اینان را عقب بیندازید ، تا آشتی کنند .

شعب الإیمان به نقل از عبداللّه بن عباس : از پیامبرخدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود : «چون شب قدر شود، خداوند عز و جلبه جبرئیل علیه السلامفرمان می دهد و او همراه جمعی از ملائکه به زمین فرو می آیند .. . پس چون سپیده بدمد ، جبرئیل ندا می دهد : "ای گروه ملائکه! برویم ، برویم" . آنان می گویند : "ای جبرئیل! خداوند با حاجت های مؤمنان امّت احمد صلی الله علیه و آلهچه کرد ؟" . جبرئیل می گوید : "خداوند در این شب به آنان نظر کرد و از خطاهایشان درگذشت و آنان را بخشود ، جز چهار تن" . گفتیم : ای پیامبر خدا! آنان کیان اند ؟ فرمود : «شخص شرابخواره ، آزارنده پدر و مادر خود ، گسلنده پیوند خویشاوندی و مُشاحِن» . گفتیم : ای پیامبر خدا! مشاحن کیست؟ فرمود: «آن که از برادرش می بُرد و با او دشمنی می کند».

.

ص: 80

2 / 5عَوامِلُ البَغضاءِالکتاب(یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالْأَنصَابُ وَالْأَزْلَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَنِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ). (1)

(إِنَّمَا یُرِیدُ الشَّیْطَنُ أَن یُوقِعَ بَیْنَکُمُ الْعَدَ وَهَ وَالْبَغْضَآءَ فِی الْخَمْرِ وَالْمَیْسِرِ وَیَصُدَّکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَوهِ فَهَلْ أَنتُم مُّنتَهُونَ) . (2)

(یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لاَ یَسْخَرْ قَوْمٌ مِّن قَوْمٍ عَسَی أَن یَکُونُواْ خَیْرًا مِّنْهُمْ وَ لاَ نِسَآءٌ مِّن نِّسَآء عَسَی أَن یَکُنَّ خَیْرًا مِّنْهُنَّ وَ لاَ تَلْمِزُواْ أَنفُسَکُمْ وَ لاَ تَنَابَزُواْ بِالْأَلْقَبِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الاْءِیمَنِ وَ مَن لَّمْ یَتُبْ فَأُوْلَئکَ هُمُ الظَّلِمُونَ). (3)

.

ص: 81

ص: 82

(یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اجْتَنِبُواْ کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لاَ تَجَسَّسُواْ وَ لاَ یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ). (1)

الحدیث رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إنَّ الشَّیطانَ قَد أیِسَ أن یَعبُدَهُ المُصَلّونَ فی جَزیرَهِ العَرَبِ ، ولکِن فِی التَّحریشِ بَینَهُم . (2)

الإمام الباقر علیه السلام : إنَّ الشَّیطانَ یُغری بَینَ المُؤمِنینَ ما لَم یَرجِع أحَدُهُم عَن دینِهِ ، فَإِذا فَعَلوا ذلِکَ استَلقی عَلی قَفاهُ وتَمَدَّدَ ، ثُمَّ قالَ : فُزتُ . فَرَحِمَ اللّه ُ امرَأً ألَّفَ بَینَ وَلِیَّینِ لَنا ، یا مَعشَرَ المُؤمِنینَ ، تَأَلَّفوا وتَعاطَفوا . (3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا تُفتَحُ الدُّنیا عَلی أحَدٍ إلاّ ألقَی اللّه ُ عز و جل بَینَهُمُ العَداوَهَ وَالبَغضاءَ إلی یَومِ القِیامَهِ . (4)

حلیه الأولیاء : الحسن قال : جاءَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إلی أهلِ الصُّفَّهِ فَقالَ : کَیفَ أصبَحتُم ؟ قالوا : بِخَیرٍ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : أنتُمُ الیَومَ خَیرٌ ، وإذا غُدِیَ عَلی أحَدِکُم بِجَفنَهٍ وریحَ بِاُخری، وسَتَرَ أحَدُکُم بَیتَهُ کَما تُستَرُ الکَعبَهُ . فَقالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، نُصیبُ ذلِکَ ونَحنُ عَلی دینِنا ؟ قالَ : نَعَم. قالوا : فَنَحنُ یَومَئِذٍ خَیرٌ ؛ نَتَصَدَّقُ ونُعتِقُ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : لا ، بَل أنتُمُ الیَومَ خَیرٌ ؛ إنَّکُم إذا أصَبتُموها تَحاسَدتُم وتَقاطَعتُم وتَباغَضتُم . (5)

.

ص: 83

(ای کسانی که ایمان آورده اید! از بسیاری از گمان ها بپرهیزید ؛ چرا که بعضی از گمان ها گناه است؛ و هرگز [در کار دیگران ]تجسس نکنید؛ و هیچ یک از شما دیگری را غیبت نکند . آیا کسی از شما دوست دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! [به یقین ]همه شما از این امر کراهت دارید؛ تقوای الهی پیشه کنید که خداوند ، توبه پذیر و مهربان است!)

حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله : شیطان از این که نمازگزاران در جزیره العرب او را بپرستند ، نومید شده است ؛ لیکن به دشمنی افکندن میانشان [همچنان امید دارد ] . (1)

امام باقر علیه السلام : شیطان ، همچنان به ایجاد دشمنی میان مؤمنان می پردازد تا آن که یکی از آنان از دین خود بازگردد و چون [افسونش کارگر گشت و ]چنین کردند ، به پشت می افتد و دراز می کشد و سپس می گوید : «پیروز شدم». پس خداوند ، رحمت کند کسی را که میان دو تن از دوستان ما الفت برقرار کند . ای گروه مؤمنان ! با یکدیگر الفت بگیرید و به هم مهربانی کنید .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : درِ دنیا [خواهی] بر مردمی گشوده نمی شود ، مگر آن که خدای عز و جل تا روز قیامت ، میانشان کینه و دشمنی می افکند .

حلیه الأولیاء : حسن : پیامبر خدا صلی الله علیه و آلهنزد اهل صُفّه رفت و فرمود : «شب را چگونه به روز آوردید ؟» . گفتند : به خوبی . پیامبر خدا فرمود : «شما امروز بهترید و یا آن گاه که برای یکی از شما صبح گاهان کاسه بزرگی [لبریز از غذا ]بیاورند و شامگاهان کاسه ای دیگر ، و خانه هایتان را آن چنان که کعبه را می پوشانند بپوشانید ؟» . گفتند : ای پیامبر خدا ! آیا در حالی که بر دین خود هستیم ، به آن [نعمت ها ]دست خواهیم یافت ؟ فرمود : «آری» . گفتند : پس آن روز برای ما بهتر است . صدقه می دهیم و بنده آزاد می کنیم . پیامبر خدا فرمود : «نه ؛ بلکه امروز وضعتان بهتر است ؛ زیرا اگر به آن [نعمت ها ]برسید ، به یکدیگر حسادت خواهید کرد ، از یکدیگر خواهید برید و کینه یکدیگر را در دل خواهید پرورید» .

.

ص: 84

الإمام علیّ علیه السلام : لا تُکثِرَنَّ العِتابَ ؛ فَإِنَّهُ یُورِثُ الضَّغینَهَ ، ویَجُرُّ إلَی البَغیضَهِ ، وکَثرَتُهُ مِن سوءِ الأَدَبِ . (1)

عنه علیه السلام مِن وَصِیَّتِهِ لاِبنِهِ الحَسَنِ علیه السلام : المِزاحُ یورِثُ الضَّغائِنَ . (2)

عنه علیه السلام : أوَّلُ القَطیعَهِ السَّجا . (3)

عنه علیه السلام : التَّجَنّی رَسولُ القَطیعَهِ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : ثَلاثَهٌ مَکسَبَهٌ لِلبَغضاءِ : النِّفاقُ ، وَالظُّلمُ ، وَالعُجبُ . (5)

.

ص: 85

امام علی علیه السلام : بسیار سرزنش مکن ؛ زیرا کینه به بار می آورد و به دشمنی می انجامد و زیادی آن ، از بی ادبی است .

امام علی علیه السلام در وصیّت خود به فرزندش حسن علیه السلام : شوخی ، کینه به بار می آورد .

امام علی علیه السلام : جفا ، سرآغاز جدایی است .

امام علی علیه السلام : نسبتِ ناروا دادن [به دوست] ، پیک جدایی است .

امام صادق علیه السلام : سه چیز ، دشمنی به بار می آورد : نفاق ، ستمگری و خودپسندی .

.

ص: 86

الفصل الثالث: أسباب المحبّه3 / 1الإِلهامالکتاب(وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّهً وَ رَحْمَهً ) . (1)

( وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّهً مِّنِّی وَ لِتُصْنَعَ عَلَی عَیْنِی ) . (2)

الحدیث الدرّ المنثور عن ابن عبّاس فی قَولِهِ تَعالی : «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّهً مِّنِّی» : کانَ کُلُّ مَن رَآهُ اُلقِیَت عَلَیهِ مِنهُ مَحَبَّهٌ . (3)

الدرّ المنثور عن سلمه بن کهیل فی قَولِهِ تَعالی : «وَ أَلْقَیْتُ عَلَیْکَ مَحَبَّهً مِّنِّی» : حَبَّبتُکَ إلی عِبادی . (4)

.

ص: 87

ص: 88

الإمام علیٌّ علیه السلام لِیَهودِیٍّ قالَ لَهُ : فَلَقَد ألقَی اللّه ُ عز و جل عَلی موسَی بنِ عِمرانَ مَحَبَّهً مِنهُ : لَقَد کانَ کَذلِکَ ، ولَقَد اُعطِیَ مُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله ما هُوَ أفضَلُ مِن هذا ، لَقَد ألقَی اللّه ُ عز و جل عَلَیهِ مَحَبَّهً مِنهُ ، فَمَن هذَا الَّذی یُشرِکُهُ فی هذَا الاسمِ إذ تَمَّ مِنَ اللّه ِ عز و جلبِهِ الشَّهادَهُ ، فَلا تَتِمُّ الشَّهادَهُ إلاّ أن یُقالَ : «أشهَدُ أن لا إلهَ إلاَّ اللّه ُ ، وأشهَدُ أنَّ مُحَمَّدا رَسولُ اللّه ِ» ! ؟ یُنادی بِهِ عَلَی المَنابِرِ ، فَلا یُرفَعُ صَوتٌ بِذِکرِ اللّه ِ إلاّ رُفِعَ بِذِکرِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله مَعَهُ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام فی حدیث یذکر فیه فضل العباده فی السّرّ مع الإمام المستتر فی دوله الباطل : أما تُحِبّونَ أن یُظهِرَ اللّه ُ تَبارَکَ وتَعالَی الحَقَّ وَالعَدلَ فِی البِلادِ ، ویَجمَعَ اللّه ُ الکَلِمَهَ ، ویُؤَلِّفَ اللّه ُ بَینَ قُلوبٍ مُختَلِفَهٍ ؟! (2)

3 / 2تَناسُبُ الأَرواحِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الأَرواحُ جُنودٌ مُجَنَّدَهٌ ، فَما تَعارَفَ مِنهَا ائتَلَفَ ، وما تَناکَرَ مِنهَا اختَلَفَ . (3)

.

ص: 89

ص: 90

الإمام علیّ علیه السلام : النُّفوسُ أشکالٌ ، فَما تَشاکَلَ مِنهَا اتَّفَقَ ، وَالنّاسُ إلی أشکالِهِم أمیَلُ . (1)

عنه علیه السلام : إنَّ النُّفوسَ إذا تَناسَبَتِ ایتَلَفَت . (2)

عنه علیه السلام : إنَّ طِباعَکَ تَدعوکَ إلی ما ألِفتَهُ . (3)

عنه علیه السلام : المَوَدَّهُ تَعاطُفُ القُلوبِ فِی ایتِلافِ الأَرواحِ . (4)

عنه علیه السلام : کُلُّ امرِیًءیَمیلُ إلی مِثلِهِ . (5)

عنه علیه السلام : کُلُّ شَیءٍ یَمیلُ إلی جِنسِهِ . (6)

عنه علیه السلام : کُلُّ طَیرٍ یَأوی إلی شَکلِهِ . (7)

عنه علیه السلام : العاقِلُ یَألَفُ مِثلَهُ . (8)

عنه علیه السلام : اللَّئیمُ لا یَتَّبِعُ إلاّ شَکلَهُ ، ولا یَمیلُ إلاّ إلی مِثلِهِ . (9)

عنه علیه السلام : لا یُوادُّ الأَشرارَ إلاّ أشباهُهُم . (10)

عنه علیه السلام : إزالَهُ الرَّواسی أسهَلُ مِن تَألیفِ القُلوبِ المُتَنافِرَهِ . (11)

.

ص: 91

امام علی علیه السلام : جان ها را شکل هایی است . پس آنان که هم شکل یکدیگرند ، با هم موافقت خواهند کرد و مردم ، به هم شکلان خود ، گرایش بیشتری دارند .

امام علی علیه السلام : جان ها چون با یکدیگر سازگار باشند ، الفت خواهند گرفت .

امام علی علیه السلام : خصلت هایت ، تو را بدانچه با آن الفت گرفته ای ، فرا می خوانَد .

امام علی علیه السلام : دوستی، میل دل ها به یکدیگر است، به سبب الفت یافتن جان ها.

امام علی علیه السلام : هر کس ، به همانند خودش گرایش دارد .

امام علی علیه السلام : هر چیز به هم جنس خود گرایش دارد .

امام علی علیه السلام : هر پرنده ای ، کنار همانند خود فرود می آید .

امام علی علیه السلام : عاقل ، با همانند خود الفت می گیرد .

امام علی علیه السلام : آدم پست ، تنها از همانند خود پیروی می کند و تنها به همانند خودش می گراید .

امام علی علیه السلام : بدکاران ، جز با همانندان خود ، دوستی نمی کنند .

امام علی علیه السلام : از جا کندن کوه های استوار ، آسان تر از الفت دادن دل های رمیده از یکدیگر است .

.

ص: 92

عنه علیه السلام فی وَصِیَّتِهِ لِبَنیهِ : یا بَنِیَّ ، إنَّ القُلوبَ جُنودٌ مُجَنَّدَهٌ ، تَتَلاحَظُ بِالمَوَدَّهِ وتَتَناجی بِها ، وکَذلِکَ هِیَ فِی البُغضِ ؛ فَإِذا أحبَبتُمُ الرَّجُلَ مِن غَیرِ سَبقٍ مِنهُ إلَیکُم فَارجوهُ ، وإذا أبغَضتُمُ الرَّجُلَ مِن غَیرِ سوءٍ سَبَقَ مِنهُ إلَیکُم فَاحذَروهُ . (1)

الاختصاص عن الأصبغ بن نباته : کُنتُ مَعَ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَأَتاهُ رَجُلٌ فَسَلَّمَ عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، إنّی وَاللّه ِ لاَُحِبُّکَ فِی اللّه ِ ، واُحِبُّکَ فِی السِّرِّ کَما اُحِبُّکَ فِی العَلانِیَهِ، وأدینُ اللّه َ بِوِلایَتِکَ فِی السِّرِّ کَما أدینُ بِها فِی العَلانِیَهِ . وبِیَدِ أمیرِ المُؤمِنینَ عودٌ ، طَأطَأَ رَأسَهُ ، ثُمَّ نَکَتَ بِالعودِ ساعَهً فِی الأَرضِ ، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ إلَیهِ فَقالَ : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله حَدَّثَنی بِأَلفِ حَدیثٍ ، لِکُلِّ حَدیثٍ ألفُ بابٍ ، وإنَّ أرواحَ المُؤمِنینَ تَلتَقی فِی الهَواءِ فَتَشَمُّ (2) وتَتَعارفُ ، فَما تَعارَفَ مِنهَا ائتَلَفَ ، وما تَناکَرَ مِنهَا اختَلَفَ ، وبِحَقِّ اللّه ِ لَقَد کَذِبتَ ؛ فَما أعرِفُ وَجهَکَ فِی الوُجوهِ ، ولاَ اسمَکَ فِی الأَسماءِ . (3)

الإمام الباقر علیه السلام : ألا وإنَّ الأَرواحَ جُنودٌ مُجَنَّدَهٌ ، فَما تَعارَفَ مِنهَا ائتَلَفَ ، وما تَناکَرَ مِنهَا اختَلَفَ . فَإِذا کانَتِ الرّوحُ فِی السَّماءِ تَعارَفَت وتَباغَضَت ، فَإِذا تَعارَفَت فِی السَّماءِ تَعارَفَت فِی الأَرضِ ، وإذا تَباغَضَت فِی السَّماءِ تَباغَضَت فِی الأَرضِ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ الأَرواحَ جُنودٌ مُجَنَّدَهٌ ، فَما تَعارَفَ مِنها فِی المیثاقِ ائتَلَف هاهُنا ، وما تَناکَرَ مِنها فِی المیثاقِ (اختَلَفَ هاهُنا) (5) . (6)

.

ص: 93

امام علی علیه السلام در وصیّت خود به فرزندانش : فرزندانم! دل ها سپاهیانی فراهم آمده هستند که با دوستی به یکدیگر می نگرند و بدین گونه با یکدیگر رازگویی می کنند . در باب دشمنی نیز چنین است . پس اگر کسی را بی آن که خود به سوی شما پیش دستی کرده باشد ، دوست داشتید ، بدو امیدوار باشید و هرگاه کسی را بی آن که بدی ای از او به شما رسیده باشد ، دشمن داشتید ، از او بپرهیزید .

الاختصاص به نقل از اَصبغ بن نُباتَه : همراه امیر مؤمنان بودم که مردی نزدش آمد و به ایشان سلام کرد و سپس گفت : ای امیر مؤمنان! به خدا سوگند ، من تو را در راه خدا دوست دارم و تو را در نهان ، چنان دوست دارم که آشکارا دوست دارم ، و چنان در نهان به ولایت تو در راه خدا پایبندم که آشکارا بدان پایبندم . امیر مؤمنان ، سر خود را زیر انداخت و نوک شاخه ای را که در دست داشت ، مدّتی بر زمین زد . سپس سر خود را بلند کرد و فرمود پیامبر : «خدا برایم هزار حدیث گفت که برای هر حدیثی ، هزار در است . جان های مؤمنان ، در هوا یکدیگر را می بینند و یکدیگر را می بویند و شناسایی می کنند . پس هر یک که دیگری را شناخت ، با آن الفت می گیرد ، و هر یک نشناخت ، با آن دیگری اختلاف می یابد . به حقّ خداوند قسم که دروغ می گویی و من ، نه چهره ات را در میان چهره ها[ی دوستدارانم ]می شناسم و نه نامت را در میان نام های آنها» .

امام باقر علیه السلام : هان ! جان ها [همچون ]سپاهیانی فراهم آمده اند . پس آنها که یکدیگر را بشناسند ، با یکدیگر الفت خواهند گرفت و آنها که یکدیگر را نشناسند ، با یکدیگر اختلاف خواهند یافت . چون جان در همان آسمان ، دوستی و دشمنی می کند . پس اگر در آسمان دوستی کرد ، در زمین نیز دوستی می کند و اگر در آسمان دشمنی کرد ، در زمین نیز دشمنی می کند .

امام صادق علیه السلام : جان ها [همچون ]سپاهیانی فراهم آمده اند . پس آنها که در [عالم ]میثاق ، (1) یکدیگر را بشناسند ، در این جا با یکدیگر الفت می گیرند وآنها که [در عالم میثاق ، ]یکدیگر را نشناسند ، در این جا اختلاف خواهند کرد .

.

ص: 94

عنه علیه السلام : الأَرواحُ جُنودٌ مُجَنَّدَهٌ ، تَلتَقی فَتَتَشامُّ کَما تَتَشامُّ الخَیلُ ، فَما تَعارَفَ مِنهَا ائتَلَفَ ، وما تَناکَرَ مِنها اختَلَفَ ، ولَو أنَّ مُؤمِنا جاءَ إلی مَسجِدٍ فیهِ اُناسٌ کَثیرٌ لَیسَ فیهِم إلاّ مُؤمِنٌ واحِدٌ لَمالَت روحُهُ إلی ذلِکَ المُؤمِنِ حَتّی یَجلِسَ إلَیهِ . (1)

الأمالی للطوسی عن سدیر : قُلتُ لِأَبی عَبدِاللّه ِ علیه السلام : إنّی لَأَلقَی الرَّجُلَ لَم أرَهُ ولَم یَرَنی فیما مَضی قَبلَ یَومِهِ ذلِکَ فَاُحِبُّهُ حُبّا شَدیدا ، فَإِذا کَلَّمتُهُ وَجَدتُهُ لی عَلی مِثلِ ما أنَا عَلَیهِ لَهُ ، ویُخبِرُنی أنَّهُ یَجِدُ لی مِثلَ الَّذی أجِدُ لَهُ ! فَقالَ : صَدَقتَ یا سَدیرُ ، إنَّ ائتِلافَ (2) قُلوبِ الأَبرارِ إذَا التَقَوا وإن لَم یُظهِرُوا التَّوَدُّدَ بِأَلسِنَتِهِم کَسُرعَهِ اختِلاطِ قَطرِ السَّماءِ عَلی مِیاهِ الأَنهارِ ، وإنَّ بُعدَ ائتِلافِ قُلوبِ الفُجّارِ إذَا التَقَوا وإن أظهَرُوا التَّوَدُّدَ بِأَلسِنَتِهِم کَبُعدِ البَهائِمِ مِنَ التَّعاطُفِ وإن طالَ اعتِلافُها عَلی مِذوَدٍ واحِدٍ . (3)

الإمام الصادق علیه السلام لِعُمَرَ بنِ یَزید : لِکُلِّ شَیءٍ شَیءٌ یَستَریحُ إلَیهِ ، وإنَّ المُؤمِنَ یَستَریحُ إلی أخیهِ المُؤمِنِ کَما یَستَریحُ الطّائِرُ إلی شَکلِهِ ، أوَما رَأَیتَ ذاکَ؟ (4)

.

ص: 95

امام صادق علیه السلام : جان ها [همچون ]سپاهیانی فراهم آمده اند که یکدیگر را می بینند و چنان که اسبان یکدیگر را می بویند ، یکدیگر را می بویند . پس آنها که یکدیگر را شناختند ، با یکدیگر الفت می گیرند و آنها که یکدیگر را نشناختند ، با هم اختلاف خواهند کرد ، [تا آن جا که] اگر مؤمنی به مسجد بیاید که در آن ، مردمان بسیاری هستند و جز یک مؤمن در میان آنان نیست ، جان او به سوی آن مؤمن ، میل پیدا می کند ، تا کنارش بنشیند .

الأمالی طوسی به نقل از سَدیر : به امام صادق علیه السلام عرض کردم : گاه کسی را می بینم که پیش از آن روز ، نه من او را دیده ام و نه او مرا . با این حال به شدّت دوستش می دارم و چون با او سخن می گویم ، می بینم که نظر او در مورد من ، همچون نظر من درباره اوست و به من می گوید که نظر من درباره او همچون نظر خودش درباره من است (همان احساس محبّت بی سابقه را نسبت به من دارد) . حضرت فرمود : «ای سَدیر ! راست می گویی . الفت گرفتن دل های پاکان ، هنگام دیدار یکدیگر ، هرچند اظهار دوستیِ زبانی نکنند ، به سرعتِ در آمیختن قطره های باران با آب رودهاست . دیرپیوندی دل های بدکاران ، هرگاه که یکدیگر را ببینند ، گر چه به زبان اظهار دوستی کنند ، همچون دوری چارپایان در مهربانی ورزیدن به یکدیگر است ، گرچه مدّت های بسیار بر سرِ یک آخور باشند .

امام صادق علیه السلام به عمر بن یزید : هر چیز ، به چیزی آرام می گیرد ، مؤمن نیز به برادر مؤمنش آرام می گیرد ، همان گونه که پرنده به همانند خود آرام می گیرد . آیا این [حالت ]را تجربه نکرده ای ؟

.

ص: 96

3 / 3الإِیمانُ وَالعَمَلُ الصّالِحُالکتاب(إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا ) . (1)

الحدیث المعجم الأوسط عن ثوبان عَن رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إنَّ العَبدَ یَلتَمِسُ مَرضاهَ اللّه ِ عز و جل ، فَلا یَزالُ کَذلِکَ ، فَیَقولُ اللّه ُ : یا جِبریلُ ، إنَّ عَبدی فُلانا یَلتَمِسُ أن یُرضِیَنی ، فَرِضائی عَلَیهِ . فَیَقولُ جِبریلُ علیه السلام : «رَحمَهُ اللّه ِ عَلی فُلانٍ» وتَقولُ حَمَلَهُ العَرشِ ، ویَقولُ الَّذینَ یَلونَهُم ، حَتّی یَقولَهُ أهلُ السَّماواتِ السَّبعِ . ثُمَّ یَهبِطُ إلَی الأَرضِ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : وهِیَ الآیَهُ الَّتی أنزَلَ اللّه ُ عَلَیکُم فی کِتابِهِ : «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » . وإنَّ العَبدَ لَیَلتَمِسُ سَخَطَ اللّه ِ ، فَیَقولُ اللّه ُ عز و جل : یا جِبریلُ ، إنَّ فُلانا یُسخِطُنی ، ألا وإنَّ غَضَبی عَلَیهِ . فَیَقولُ جِبریلُ : غَضِبَ اللّه ُ عَلی فُلانٍ ، ویَقولُ حَمَلَهُ العَرشِ ، ویَقولُ مَن دونَهُم ، حَتّی یَقولَهُ أهلُ السَّماواتِ السَّبعِ . ثُمَّ یَهبِطُ إلَی الأَرضِ . (2)

سنن الترمذی عن أبی هریره : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قال : إذا أحَبَّ اللّه ُ عَبدا نادی جِبریلَ : إنّی قَد أحبَبتُ فُلانا فَأَحِبَّهُ . قالَ : فَیُنادی فِی السَّماءِ ، ثُمَّ تَنزِلُ لَه المَحَبَّهُ فی أهلِ الأَرضِ ، فَذلِکَ قَولُ اللّه ِ : «إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » . وإذا أبغَضَ اللّه ُ عَبدا نادی جِبریلَ : إنّی أبغَضتُ فُلانا . فَیُنادی فِی السَّماءِ ، ثُمَّ تَنزِلُ لَهُ البَغضاءُ فِی الأَرضِ . (3)

.

ص: 97

ص: 98

الإمام علیّ علیه السلام : قُلتُ : یا رَسولَ اللّه ِ أخبِرنی عَن قَولِ اللّه ِ تَبارَکَ وتَعالی : « سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » ؟ قالَ : یا عَلِیُّ ، المَحَبَّهُ عِندَ اللّه ِ وَالمَلائِکَهِ وفی قُلوبِ المُؤمِنینَ . یا عَلِیُّ ، إنَّ اللّه َ تَبارَکَ وتَعالی أعطَی المُؤمِنینَ ثَلاثَهً : المِقَهَ ، وَالمَحَبَّهَ ، وَالمَهابَهَ فی صُدورِ المُؤمِنینَ . (1)

عنه علیه السلام : سَأَلتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله عَن قَولِهِ تَعالی : « سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » ما هُوَ یا رَسولَ اللّه ِ ؟ قالَ : المَحَبَّهُ یا عَلِیُّ فی صُدورِ المُؤمِنینَ وَالمَلائِکَهِ المُقَرَّبینَ . یا عَلِیُّ ، إنَّ اللّه َ تَعالی أعطَی المُؤمِنَ ثَلاثا : المِقَهَ . والمَحَبَّهَ ، وَالمَلاحَهَ ، وَالمَهابَهَ فی صُدورِ الصّالِحینَ . فَمَنِ اصطَنَعَهُ لِنَفسِهِ قَبِلَ نَفسَهُ ؛ فَوُجِدَ لَهُ حَلاوَهٌ ومَلاحَهٌ . ومَن دَعاهُ فَأَجابَهُ وصَدَقَهُ فِی الإِجابَهِ قَرَّبَهُ ، فَقَبِلَ قَلبَهُ ، فَوُجِدَ لَهُ فِی القُلوبِ وُدُّهُ وهُوَ المَحَبَّهُ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام: کانَ سَبَبُ نُزولِ هذِهِ الآیَهِ أنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ علیه السلام کانَ جالِسا بَینَ یَدَی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَقالَ لَهُ : «قُل یا عَلِیُّ : اللّهُمَّ اجعَل لی فی قُلوبِ المُؤمِنینَ وُدّا» ، فَأنزَلَ اللّه ُ: « إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » . (3)

.

ص: 99

امام علی علیه السلام : گفتم : ای پیامبر خدا ! از این سخن خدای متعال خبرم ده : «به زودی [خدای ]رحمان برایشان محبّتی قرار می دهد» . فرمود : «ای علی! محبّت ، نزد خداوند و ملائکه و در دل های مؤمنان است . ای علی ! خداوند متعال به مؤمنان سه چیز داده است : مهر ، محبّت و شُکوه در سینه های مؤمنان» .

امام علی علیه السلام : از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله درباره گفتار خداوند : «به زودی [خدای ]رحمان برایشان محبّتی قرار خواهد داد» ، پرسیدم که چیست ؟ فرمود: «ای علی ! محبّت است که در سینه های مؤمنان و ملائکه مقرّب است . ای علی ! خداوند متعال ، به مؤمن سه چیز داده است : مهر و محبّت ، نمکین بودن ، و شکوه در سینه های صالحان. پس کسی که خداوند ، او را برای خود برگزیند ، جانش پذیرای آن می گردد و شیرینی و نمکی در او پدید می آید و کسی که خداوند ، بخوانَدَش و او اجابت کند و در این اجابت ، راستی نشان دهد ، او را مقرّب می سازد . پس قلبش آن را می پذیرد و در دل ها دوستی او که همان محبّت است [که در آیه بدان اشاره شده ] پدیدار می شود .

امام صادق علیه السلام : سبب نزول این آیه (1) آن بود که امیر مؤمنان ، مقابل پیامبر خدا نشسته بود که حضرت به او فرمود : «ای علی ! بگو : پروردگارا ! برایم در دل های مؤمنان محبّتی قرار ده» . پس از آن ، خداوند این آیه را فرود آورد : «آنان که ایمان آورده وکارهای شایسته کرده اند ، [خدای ]رحمان به زودی برایشان محبّتی قرار می دهد» .

.

ص: 100

الدرّ المنثور عن کعب : أجِدُ فِی التَّوراهِ : إنَّهُ لَم تَکُن مَحَبَّهٌ لِأَحَدٍ مِن أهلِ الأَرضِ حَتّی تَکونَ بَدؤُها مِنَ اللّه ِ تَعالی یُنزِلُها عَلی أهلِ الأَرضِ . ثُمَّ قَرَأتُ القُرآنَ فَوَجَدتُ فیهِ : « إِنَّ الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّلِحَتِ سَیَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَنُ وُدًّا » . (1)

سنن ابن ماجه عن أبی ذرّ عَن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : قُلتُ لَهُ : الرَّجُلُ یَعمَلُ العَمَلَ للّه ِِ فَیُحِبُّهُ النّاسُ عَلَیهِ ؟ ! قالَ : ذلِکَ عاجِلُ بُشرَی المُؤمِنِ . (2)

3 / 4أخلاقٌ تورِثُ المَحَبَّهَأ حُسنُ النِّیَّهِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن حَسُنَت نِیَّتُهُ کَثُرَت مَثوبَتُهُ ، وطابَت عیشَتُهُ ، وَوَجَبَت مَوَدَّتُهُ . (3)

ب حُسنُ الظَّنِّ الإمام علیّ علیه السلام : مَن حَسُنَ ظَنُّهُ بِالنّاسِ حازَ مِنهُمُ المَحَبَّهَ . (4)

.

ص: 101

ص: 102

ج حُسنُ الخُلُقِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : حُسنُ الخُلُقِ یُثبِتُ المَوَدَّهَ . (1)

الإمام علیّ علیه السلام : حُسنُ الأخلاقِ یُدِرُّ الأَرزاقَ ویونِسُ الرِّفاقَ . (2)

عنه علیه السلام : حُسنُ الخُلُقِ یورِثُ المَحَبَّهَ ، ویُؤَکِّدُ المَوَدَّهَ . (3)

عنه علیه السلام : عَلَیکَ بِحُسنِ الخُلُقِ ؛ فَإِنَّهُ یَکسِبُکَ المَحَبَّهَ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : طَلَبتُ صُحبَهَ النّاسِ فَوَجَدتُها فی حُسنِ الخُلُقِ . (5)

عنه علیه السلام : حُسنُ الخُلُقِ مَجلَبَهٌ لِلمَوَدَّهِ . (6)

د حُسنُ العِشرَهِ الإمام علیّ علیه السلام : بِحُسنِ العِشرَهِ تَأنَسُ الرِّفاقُ . (7)

عنه علیه السلام : فی حُسنِ المُصاحَبَهِ یَرغَبُ الرِّفاقُ . (8)

عنه علیه السلام : بِحُسنِ الصُّحبَهِ تَکثُرُ الرِّفاقُ . (9)

عنه علیه السلام : حُسنُ الصُّحبَهِ یَزیدُ فی مَحَبَّهِ القُلوبِ . (10)

.

ص: 103

ص: 104

عنه علیه السلام : مَن حَسُنَت عِشرَتُهُ کَثُرَ إخوانُهُ . (1)

عنه علیه السلام : مَن أحسَنَ المُصاحَبَهَ کَثُرَ أصحابُهُ . (2)

ه إخلاصُ المَوَدَّهِ الإمام علیّ علیه السلام : دارِ عَدُوَّکَ ، وأخلِص لِوَدودِکَ ؛ تَحفَظِ الاُخُوَّهَ ، وتُحرِزِ المُروءَهَ . (3)

عنه علیه السلام : لا یَحولُ الصَّدیقُ الصَّدوقُ عَنِ المَوَدَّهِ وإن جُفِیَ . (4)

و البَشاشَه الإمام علیّ علیه السلام : البَشاشَهُ حِبالَهُ المَوَدَّهِ . (5)

عنه علیه السلام : البِشرُ یونِسُ الرِّفاقَ . (6)

عنه علیه السلام : سَبَبُ المَحَبَّهِ البِشرُ . (7)

عنه علیه السلام : البَشاشَهُ فَخُّ المَوَدَّهِ . (8)

الکافی عن فضیل : قالَ : صَنائِعُ المَعروفِ وحُسنُ البِشرِ یَکسِبانِ المَحَبَّهَ ، ویُدخِلانِ الجَنَّهَ . وَالبُخلُ وعَبوسُ الوَجهِ یُبعِدانِ مِنَ اللّه ِ ، ویُدخِلانِ النّارَ . (9)

.

ص: 105

ص: 106

ز الأَدَب الإمام الکاظم علیه السلام : لا تُذهِبِ الحِشمَهَ بَینَکَ وبَینَ أخیکَ ، أبقِ مِنها ؛ فَإِنَّ ذَهابَها ذَهابُ الحَیاءِ ، وبَقاءُ الحِشمَهِ بَقاءُ المَوَدَّهِ . (1)

ح التَّوَدُّد الإمام علیّ علیه السلام : بِالتَّوَدُّدِ تَکونُ المَحَبَّهُ . (2)

عنه علیه السلام : بِالتَّوَدُّدِ تَتَأَکَّدُ المَحَبَّهُ . (3)

عنه علیه السلام : مَن تَأَ لَّفَ النّاسَ أحَبّوهُ ، مَن عانَدَ النّاسَ مَقَتوهُ . (4)

الإمام الباقر علیه السلام : إنَّ أعرابِیًّا مِن بَنی تَمیمٍ أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله فَقالَ لَهُ : أوصِنی . فَکانَ مِمّا أوصاهُ : تَحَبَّب إلَی النّاسِ یُحِبّوکَ . (5)

ط التَّواضُع الإمام علیّ علیه السلام : ثَمَرَهُ التَّواضُعِ المَحَبَّهُ . (6)

ی الوَفاء الإمام علیّ علیه السلام : سَبَبُ الاِیتِلافِ الوَفاءُ . (7)

.

ص: 107

ص: 108

عنه علیه السلام : مَن کانَ ذا حِفاظٍ ووَفاءٍ لَم یَعدَم حُسنَ الإِخاءِ . (1)

ک الإِنصاف الإمام علیّ علیه السلام : الإِنصافُ یُؤَلِّفُ (2) القُلوبَ . (3)

عنه علیه السلام : الإِنصافُ یَرفَعُ الخِلافَ ، ویوجِبُ الإیتِلافَ . (4)

عنه علیه السلام : الإِنصافُ یَستَدیمُ المَحَبَّهَ . (5)

عنه علیه السلام : عَلَی الإِنصافِ تَرسَخُ المَوَدَّهُ . (6)

عنه علیه السلام : مَعَ الإِنصافِ تَدومُ الاُخُوَّهُ . (7)

عنه علیه السلام : المُنصِفُ کَثیرُ الأَولِیاءِ وَالأَوِدّاءِ . (8)

الإمام الجواد علیه السلام : ثَلاثُ خِصالٍ تُجتَلبُ بِهِنَّ المَحَبَّهُ : الإِنصافُ فِی المُعاشَرَهِ، وَالمُؤاساهُ فِی الشِّدَّهِ وَالاِنطِواعِ ، وَالرُّجوعُ إلی قَلبٍ سَلیمٍ . (9)

ل الصِّدق الإمام علیّ علیه السلام : یَکتَسِبُ الصّادِقُ بِصِدقِهِ ثَلاثا : حُسنَ الثِّقَهِ بِهِ ، وَالمَحَبَّهَ لَهُ ، وَالمَهابَهَ عَنهُ . (10)

.

ص: 109

ص: 110

م الرِّفق الإمام علیّ علیه السلام : رِفقُ المَرءِ وسَخاؤُهُ یُحَبِّبُهُ إلی أعدائِهِ . (1)

عنه علیه السلام : مَن لانَت عَریکَتُهُ وَجَبَت مَحَبَّتُهُ . (2)

عنه علیه السلام : مَن یُلِن حاشِیَتَهُ یَعرِفَ صَدیقُهُ مِنهُ المَوَدَّهَ . (3)

ن الکَرَم الإمام علیّ علیه السلام : الکَریمُ عِندَ اللّه ِ مَحبورٌ مُثابٌ،وعِندَ النّاسِ مَحبوبٌ مُهابٌ . (4)

س الصَّمت الإمام الرضا علیه السلام : مِن عَلاماتِ الفِقهِ الحِلمُ ، وَالعِلمُ ، وَالصَّمتُ . إنَّ الصَّمتَ بابٌ مِن أبوابِ الحِکمَهِ . إنَ الصَّمتَ یَکسبُ المَحَبَّهَ . إنَّهُ دَلیلٌ عَلی کُلِّ خَیرٍ . (5)

ع السَّخاء الإمام علیّ علیه السلام : السَّخاءُ یَکسِبُ المَحَبَّهَ ، ویُزَیِّنُ الأَخلاقَ . (6)

.

ص: 111

ص: 112

عنه علیه السلام : سَبَبُ المَحَبَّهِ السَّخاءُ . (1)

عنه علیه السلام : السَّخاءُ یَزرَعُ المَحَبَّهَ . (2)

عنه علیه السلام : عَلَیکُم بِالسَّخاءِ وحُسنِ الخُلُقِ ؛ فَإِنَّهُما یَزیدانِ الرِّزقَ ، ویوجِبانِ المَحَبَّهَ . (3)

عنه علیه السلام : جودُ الرَّجُلِ یُحَبِّبُهُ إلی أضدادِهِ ، وبُخلُهُ یُبَغِّضُهُ إلی أولادِهِ . (4)

عنه علیه السلام : الجَوادُ مَحبوبٌ مَحمودٌ وإن لَم یَصِل مِن جودِهِ إلی مادِحِهِ شَیءٌ ، وَالبَخیلُ ضِدُّ ذلِکَ . (5)

عنه علیه السلام : السَّیِّدُ مَحسودٌ ، وَالجَوادُ مَحبوبٌ مَودودٌ . (6)

ف کَراهَهُ الشَّرِّ الإمام الصادق علیه السلام : مَن کَرَّهَ اللّه ُ إلَیهِ الشَّرَّ . . . رَزَقَهُ اللّه ُ مَوَدَّهَ النّاسِ ومُجامَلَتَهُم ، وتَرَکَ مُقاطَعَهَ النّاسِ وَالخُصوماتِ ، ولَم یَکُن مِنها ولا مِن أهلِها فی شَیءٍ . (7)

ص تَرکُ الحَسَدِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن تَرَکَ الحَسَدَ کانَت لَهُ المَحَبَّهُ عِندَ النّاسِ . (8)

.

ص: 113

ص: 114

الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ صاحِبَ الدّینِ . . . اِطَّرَحَ الحَسَدَ فَظَهَرَتِ المَحَبَّهُ . (1)

ق تَناسِی المَساوِئِ الإمام علیّ علیه السلام : تَناسَ مَساوِئَ الإِخوانِ تَستَدِم وُدَّهُم . (2)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : مِمّا تَکتَسِبُ بِهِ المَحَبَّهَ أن تَکونَ عالِما کَجاهِلٍ ، وواعِظا کَمَوعوظٍ . (3)

3 / 5أعمالٌ تورِثُ المَحَبَّهَأ الإِقبالُ بِالقَلبِ عَلَی اللّه ِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : تَفَرَّغوا مِن هُمومِ الدُّنیا مَا استَطَعتُم ؛ فَإِنَّهُ مَن أقبَلَ إلَی اللّه ِ بِقَلبِهِ جَعَلَ اللّه ُقُلوبَ العِبادِ مُنقادَهً إلَیهِ بِالمَوَدَّهِ وَالرَّحمَهِ،وکانَ اللّه ُ بِکُلِّ خَیرٍ یُسرِعُ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : ما أقبَلَ عَبدٌ بِقَلبِهِ إلَی اللّه ِ إلاّ جَعَلَ اللّه ُ قُلوبَ المُؤمِنینَ تَفِدُ إلَیهِ بِالوُدِّ وَالرَّحمَهِ ، وکانَ اللّه ُ بِکُلِّ خَیرٍ إلَیهِ أسرَعَ . (5)

ب الإِقبالُ بِالقَلبِ فِی الصَّلاهِ الإمام الصادق علیه السلام : لا تَجتَمِعُ الرَّغبَهُ وَالرَّهبَهُ فی قَلبٍ إلاّ وَجَبَت لَهُ الجَنَّهُ ، فَإِذا صَلَّیتَ فَأَقبِل بِقَلبِکَ عَلَی اللّه ِ عز و جل ؛ فَإِنَّهُ لَیسَ مِن عَبدٍ مُؤمِنٍ یُقبِلُ بَقَلبِهِ عَلَی اللّه ِ عز و جل فی صَلاتِهِ ودُعائِهِ إلاّ أقبَلَ اللّه ُ عز و جل عَلَیهِ بَقُلوبِ المُؤمِنینَ إلَیهِ ، وأیَّدَهُ مَعَ مَوَدَّتِهِم إیّاهُ بِالجَنَّهِ . (6)

.

ص: 115

ص: 116

عنه علیه السلام : إنّی لاَُحِبُّ لِلرَّجُلِ المُؤمِنِ مِنکُم إذا قامَ فی صَلاتِهِ أن یُقبِلَ بِقَلبِهِ إلَی اللّه ِ تَعالی ، ولا یَشغَلَهُ بِأَمرِ الدُّنیا ؛ فَلَیسَ مِن مُؤمِنٍ یُقبِلُ بِقَلبِهِ فی صَلاتِهِ إلَی اللّه ِ إلاّ أقبَلَ اللّه ُ إلَیهِ بِوَجهِهِ ، وأقبَلَ بِقُلوبِ المُؤمِنینَ إلَیهِ بِالمَحَبَّهِ لَهُ بَعدَ حُبِّ اللّه ِ إیّاهُ . (1)

ج الإِحسانُ إلَی النّاسِالکتاب(وَ لاَ تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَ لاَ السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُو عَدَ وَهٌ کَأَنَّهُو وَلِیٌّ حَمِیمٌ ) . (2)

الحدیث رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ المَخلوقونَ فَأَحسِن إلَیهِم ، وَارفُض ما فی أیدیهِم . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : جُبِلَتِ القُلوبُ عَلی حُبِّ مَن أحسَنَ إلَیها ، وبُغضِ مَن أساءَ إلَیها . (4)

.

ص: 117

ص: 118

عنه صلی الله علیه و آله : ومَن بَسَطَ کَفَّهُ لَهُم بِالمَعروفِ رُزِقَ المَحَبَّهَ مِنهُم . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : اللّهُمَّ لا تَجعَل لِفاجِرٍ عَلَیَّ یَدا ؛ فَیُحِبَّهُ قَلبی . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : الإِحسانُ مَحَبَّهٌ . (3)

عنه علیه السلام : سَبَبُ المَحَبَّهِ الإِحسانُ . (4)

عنه علیه السلام : مَن کَثُرَ إحسانُهُ أحَبَّهُ إخوانُهُ . (5)

الإمام العسکریّ علیه السلام : أولَی النّاسِ بِالمَحَبَّهِ مِنهُم مَن أمَّلوهُ . (6)

د بَذلُ النَّوالِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : مَن طَلَبَ مَحَبَّهَ النّاسِ فَلیَبذِل مالَهُ . (7)

عیسی علیه السلام : کَیفَ یَستَکمِلُ حُبَّ خَلیلِهِ مَن لا یَبذِلُ لَهُ بَعضَ ما عِندَهُ ؟! (8)

الإمام علیّ علیه السلام : العَطاءُ مَحَبَّهٌ . (9)

عنه علیه السلام : مَن بَذَلَ مَعروفَهُ کَثُرَ الرّاغِبُ إلَیهِ . (10)

عنه علیه السلام : مَن بَذَلَ النَّوالَ قَبلَ السُّؤالِ فَهُوَ الکَریمُ المَحبوبُ . (11)

.

ص: 119

ص: 120

الأمالی للطوسی عن صفوان الجمّال : دَخَلَ المُعَلَّی بنُ خُنَیسٍ عَلی أبی عَبدِاللّه ِ علیه السلامیُوَدِّعُهُ وقَد أرادَ سَفَرا . فَلَمّا وَدَّعَهُ قالَ : یا مُعَلّی ، اِعزِز بِاللّه ِ یُعزِزکَ . قالَ : بِماذا یَابنَ رَسولِ اللّه ِ؟ قالَ : یا مُعَلّی ، خَفِ اللّه َ تَعالی یَخَف مِنکَ کُلُّ شَیءٍ . یا مُعَلّی ، تَحَبَّب إلی إخوانِکَ بِصِلَتِهِم ؛ فَإِنَّ اللّه َ جَعَلَ العَطاءَ مَحَبَّهً وَالمَنعَ مَبغَضَهً ، فَأَنتُم وَاللّه ِ إن تَسأَلونی واُعطِیَکُم فَتُحِبّونی أحَبُّ إلَیَّ مِن ألاّ تَسأَلونی فَلا اُعطِیَکُم فَتُبغِضونی . ومَهما أجرَی اللّه ُ عز و جل لَکُم مِن شَیءٍ عَلی یَدی فَالمَحمودُ اللّه ُ تَعالی ، ولا تَبعُدونَ مِن شُکرِ ما أجرَی اللّه ُ لَکُم عَلی یَدی . (1)

ه الزُّهدُ فی ما فی أیدِی النّاسِ الإمام علیّ علیه السلام : تَحَبَّب إلَی النّاسِ بِالزُّهدِ فی ما أیدیهِم تَفُز بِالمَحَبَّهِ مِنهُم . (2)

عنه علیه السلام : تَحَلَّ بِالیَأسِ مِمّا فی أیدِی النّاسِ تَسلَم مِن غَوائِلِهِم ، وتُحرِزِ المَوَدَّهَ مِنهُم . (3)

سنن ابن ماجه عن سهل بن سعد الساعدیّ : أتَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ دُلَّنی عَلی عَمَلٍ إذا أنَا عَمِلتُهُ أحَبَّنِیَ اللّه ُ وأحَبَّنِیَ النّاسُ . فَقالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : اِزهَد فِی الدُّنیا یُحِبَّکَ اللّه ُ ، وَازهَد فی ما فی أیدِی النّاسِ یُحِبّوکَ . (4)

.

ص: 121

ص: 122

تاریخ بغداد عن ربعیّ بن خراش : جاءَ رَجُلٌ إلَی النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله وقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ دُلَّنی عَلی عَمَلٍ یُحِبُّنِیَ اللّه ُ عَلَیهِ ویُحِبُّنِیَ النّاسُ . فَقالَ صلی الله علیه و آله : إذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ اللّه ُ فَأَبغِضِ الدُّنیا ، وإذا أرَدتَ أن یُحِبَّکَ النّاسُ فَما کانَ عِندَکَ مِن فُضولِها فَانبِذهُ إلَیهِم . (1)

و العَمَلُ بِالحَقِّ الإمام علیّ علیه السلام : مَن عَمِلَ بِالحَقِّ مالَ إلَیهِ الخَلقُ . (2)

ز حُسنُ الکِفایَهِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن حَسُنَت کِفایَتُهُ أحَبَّهُ سُلطانُهُ . (3)

ح الزِّیارَه رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الزِّیارَهُ تُنبِتُ المَوَدَّهَ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : یا أهلَ القَرابَهِ تَزاوَروا ، ولا تَجاوَروا، وتَهادَوا ؛ فَإِنَّ الهَدِیَّهَ تَسُل السَّخیمَهَ، وَالزِّیارَهَ تُثبِتُ المَوَدَّهَ . (5)

.

ص: 123

ص: 124

عنه صلی الله علیه و آله : یا أهلَ القَرابَهِ تَزاوَروا ، ولا تَتَجاوَروا، وتَهادَوا ؛ فَإِنَّ الزِّیارَهَ تَزیدُ فِی المَوَدَّهِ، وَالتَّجاوُرَ یُحدِثُ القَطیعَهَ، وَالهَدِیَّهَ تَسُلُّ الشَّحناءَ . (1)

ط صِلَهُ الرَّحِمِ الإمام علیّ علیه السلام : صِلَهُ الرَّحِمِ توجِبُ المَحَبَّهَ . (2)

الإمام الباقر علیه السلام : صِلَهُ الأَرحامِ تُزَکِّی الأَعمالَ . . . وتُحَبِّبُ فی أهلِ بَیتِهِ . (3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : صِلَهُ القَرابَهِ مَحَبَّهٌ فِی الأَهلِ ، ومَثراهٌ فِی المالِ ، ومَنسَأَهٌ فِی الأَجَلِ . (4)

ی إفشاءُ السَّلامِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا تَدخُلونَ الجَنَّهَ حَتّی تُؤمِنوا ، ولا تُؤمِنوا حَتّی تَحابّوا . أوَلا أدُلُّکُم عَلی شَیءٍ إذا فَعَلتُموهُ تَحابَبتُم ؟ أفشُوا السَّلامَ بَینَکُم . (5)

.

ص: 125

ص: 126

المستدرک علی الصحیحین عن أبی موسی الأشعری : إنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهقال : لَن تُؤمِنوا حَتّی تَحابّوا . أفَلا أدُلُّکُم عَلی ما تَحابّوا عَلَیهِ ؟ قالوا : بَلی یا رَسولَ اللّه ِ . قالَ : أفشُوا السَّلامَ بَینَکُم تَحابّوا ، وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، لا تَدخُلُوا الجَنَّهَ حَتّی تَراحَموا . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، کُلُّنا رَحیمٌ . قالَ : إنَّهُ لَیسَ بِرَحمَهِ أحَدِکُم ، ولکِن رَحمَهِ العامَّهِ ، رحمَهِ العامَّهِ! (1)

ک لینُ الکَلامِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن لانَت کَلِمَتُهُ وَجَبَت مَحَبَّتُهُ . (2)

عنه علیه السلام : عَوِّد لِسانَکَ لینَ الکَلامِ وبَذلَ السَّلامِ یَکثُر مُحِبّوکَ ، ویَقِلُّ مُبغِضوکَ . (3)

عنه علیه السلام : مَن عَذُبَ لِسانُهُ کَثُرَ إخوانُهُ . (4)

الإمام زین العابدین علیه السلام : القَولُ الحَسَنُ یُثرِی المالَ ، ویُنمِی الرِّزقَ ، ویُنسِئُ فِی الأَجَلِ ، ویُحَبِّبُ إلَی الأَهلِ ، ویُدخِلُ الجَنَّهَ . (5)

.

ص: 127

ص: 128

ل الهَدِیَّه رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الهَدِیَّهُ تورِثُ المَوَدَّهَ ، وتُجَدِّدُ الاُخُوَّهَ ، وتُذهِبُ الضَّغینَهَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : تَهادَوا تَحابّوا ، تَهادَوا ؛ فَإِنَّها تَذهَبُ بِالضَّغائِنِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : تَهادَوا ؛ فَإِنَّ الهَدِیَّهَ تُضَعِّفُ الحُبَّ ، وتَذهَبُ بِغَوائِلِ الصَّدرِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : تَهادَوا بِالنَّبِقِ تُحیِی المَوَدَّهَ وَالمُوالاهَ . (4)

الإمام علیّ علیه السلام : الهَدِیَّهُ تَجلِبُ المَحَبَّهَ . (5)

م المُصافَحَه رسول اللّه صلی الله علیه و آله : مِن تَمامِ المَحَبَّهِ المُصافَحَهُ . (6)

عنه صلی الله علیه و آله : تَصافَحوا وتَهادَوا؛ فَإِنَ المُصافَحَهَ تَزیدُ فِیالمَوَدَّهِ، وَالهَدِیَّهَ تُذهِبُ الغِلَّ. (7)

عنه صلی الله علیه و آله : تَصافَحوا یَذهَبِ الغِلُّ مِن قُلوبِکُم . (8)

.

ص: 129

ص: 130

ن النَّصیحَه الإمام علیّ علیه السلام : النَّصیحَهُ تُثمِرُ الوُدَّ . (1)

عنه علیه السلام : النُّصحُ یُثمِرُ المَحَبَّهَ . (2)

س طاعَهُ النّاصِحِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : . . . طاعَهُ النّاصِحِ ، فَیَتَشَعَّبُ مِنهَا : الزِّیادَهُ فِی العَقلِ ، وکَمالُ اللُّبِّ ، ومَحمِدَهُ العَواقِبِ ، وَالنَّجاهُ مِنَ اللَّومِ ، وَالقَبولُ ، وَالمَوَدَّهُ . (3)

ع عِتابُ العاقِلِ الإمام علیّ علیه السلام : العِتابُ حَیاهُ المَوَدَّهِ . (4)

عنه علیه السلام : لا تُعاتِبِ الجاهِلَ فَیَمقُتَکَ ، وعاتِبِ العاقِلَ یُحبِبکَ . (5)

ف السُّجودُ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَهِ الإمام الصادق علیه السلام : کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام یَقولُ لِأَصحابِهِ : مَن سَجَدَ بَینَ الأَذانِ وَالإِقامَهِ فَقالَ فی سُجودِهِ : «رَبِّ لَکَ سَجَدتُ خاضِعا خاشِعا ذَلیلاً» ، یَقولُ اللّه ُ تَعالی : مَلائِکَتی ، وعِزَّتی وجَلالی لَأَجعَلَنَّ مَحَبَّتَهُ فی قُلوبِ عِبادِیَ المُؤمِنینَ ، وهَیبَتَهُ فی قُلوبِ المُنافِقینَ . (6)

.

ص: 131

ص: 132

ص الاِستِعانَهُ مِنَ اللّه ِ الإمام زین العابدین علیه السلام : اللّهُمَّ اقذِف فی قُلوبِ عِبادِکَ مَحَبَّتی . . . ولا تَجعَلنی مِنَ الغافِلینَ ، أحِبَّنی وحَبِّبنی ، وحَبِّب إلَیَّ ما تُحِبُّ مِنَ القَولِ وَالعَمَلِ ؛ حَتّی أدخُلَ فیهِ بِلَذَّهٍ . (1)

عنه علیه السلام عِندَما زارَ قَبرَ جَدِّهِ أمیرِ المؤمِنینَ علیه السلام : اللّهُمَّ فَاجعَل نَفسی مُطمَئِنَّهً بِقَدَرِکَ ، راضِیَهً بِقَضائِکَ ، مولَعَهً بِذِکرِکَ ودُعائِکَ ، مُحِبَّهً لِصَفوَهِ أولِیائِکَ ، مَحبوبَهً فی أرضِکَ وسَمائِکَ ، صابِرَهً عَلی نُزولِ بَلائِکَ . (2)

کتاب من لا یحضره الفقیه : کانَ فی وَصِیَّهِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ ، إذا أرَدتَ مَدینَهً أو قَریَهً فَقُل حینَ تُعایِنُها : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ خَیرَها ، وأعوذُ بِکَ مِن شَرِّها ، اللّهُمَّ حَبِّبنا إلی أهلِها ، وحَبِّب صالِحی أهلِها إلَینا . (3)

3 / 6ما یوجِبُ بَقاءَ المَوَدَّهِالکتاب(الْأَخِلاَّءُ یَوْمَئذِ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلاَّ الْمُتَّقِینَ) . (4)

.

ص: 133

ص: 134

الحدیث الإمام علیّ علیه السلام : لِلأَخِلاّءِ نَدامَهٌ إلاَّ المُتَّقینَ . (1)

عنه علیه السلام : الإِخوانُ فِی اللّه ِ تَعالی تَدومُ مَوَدَّتُهُم ؛ لِدَوامِ سَبَبِها . (2)

عنه علیه السلام : مَوَدَّهُ ذَوِی الدّینِ بَطیئَهُ الاِنقِطاعِ ، دائِمَهُ الثَّباتِ وَالبَقاءِ . (3)

عنه علیه السلام : إخوانُ الدّینِ أبقی مَوَدَّهً . (4)

عنه علیه السلام : وُدُّ أبناءِ الدُّنیا یَنقَطِعُ ؛ لاِنقِطاعِ أسبابِهِ . وُدُّ أبناءِ الآخِرَهِ یَدومُ ؛ لِدَوامِ سَبَبِهِ . (5)

عنه علیه السلام : بِحُسنِ العِشرَهِ تَدومُ المَوَدَّهُ . (6)

عنه علیه السلام : حُسنُ العِشرَهِ یَستَدیمُ المَوَدَّهَ . (7)

عنه علیه السلام : مَن أحسَنَ مُصاحَبَهَ الإِخوانِ استَدامَ مِنهُمُ الوُصلَهَ . (8)

عنه علیه السلام : مَن أحسَنَ إلَی النّاسِ استَدامَ مِنهُمُ المَحَبَّهَ . (9)

عنه علیه السلام : بِحُسنِ المُوافَقَهِ تَدومُ الصُّحبَهُ . (10)

عنه علیه السلام : مُوافَقَهُ الأَصحابِ تُدیمُ الاِصطِحابَ . وَالرِّفقُ فِی المَطالِبِ یُسَهِّل الأَسبابَ . (11)

.

ص: 135

حدیث امام علی علیه السلام : دوستان را پشیمانی است ، جز پرهیزگاران .

امام علی علیه السلام : برادری کنندگان در راه خدای متعال ، دوستی شان می پاید ؛ زیرا سبب آن ، پاینده است .

امام علی علیه السلام : دوستی دینداران، دیر گُسَل است و ثبات و بقای آن، همیشگی .

امام علی علیه السلام : دوستی برادران دینی ، پایدارتر است .

امام علی علیه السلام : دوستی فرزندان دنیا ، بر اثر گسستن سبب آن ، می گسلد و دوستی فرزندان آخرت ، بر اثر پایایی سبب آن ، می پاید .

امام علی علیه السلام : با خوش رفتاری ، دوستی می پاید .

امام علی علیه السلام : خوش رفتاری ، دوستی را پایدار می کند .

امام علی علیه السلام : هرکه با برادرانْ خوش رفتاری کند ، پیوندش را با آنان پایدار می سازد.

امام علی علیه السلام : هرکه به مردم نیکی کند ، دوستی اش را با آنان پایدار می سازد .

امام علی علیه السلام : با سازگاری نیکو ، دوستی می پاید .

امام علی علیه السلام : سازگاری یاران ، دوستی را پایدار می کند . ملایمت در پیگیری خواسته ها، اسباب [برآوردن آنها ]را آسان می سازد .

.

ص: 136

عنه علیه السلام : بِالرِّفقِ تَدومُ الصُّحبَهُ . (1)

عنه علیه السلام : ألِن کَنَفَکَ ؛ فَإِنَّ مَن یُلِن کَنَفَهُ یَستَدِم مِن قَومِهِ المَحَبَّهَ . (2)

عنه علیه السلام : مَن تَلِن حاشِیَتُهُ یَستَدِم مِن قَومِهِ المَوَدَّهَ . (3)

عنه علیه السلام : تَحتاجُ الإِخوَهُ فیما بَینَهُم إلی ثَلاثَهِ أشیاءَ ، فَإِنِ استَعمَلوها وإلاّ تَبایَنوا وتَباغَضوا ، وهِیَ : التَّناصُفُ ، وَالتَّراحُمُ ، ونَفیُ الحَسَدِ . (4)

3 / 7ما یوجِبُ صَفاءَ المَوَدَّهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ثَلاثَهٌ تُخلِصُ المَوَدَّهَ : إهداءُ العَیبِ ، وحِفظُ الغَیبِ ، وَالمَعونَهُ فِی الشِّدَّهِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : ثَلاثٌ یُصفینَ لَکَ وُدَّ أخیکَ : تُسَلِّمُ عَلَیهِ إذا لَقیتَهُ ، وتُوَسِّعُ لَهُ فِی المَجلِسِ ، وتَدعوهُ بِأَحَبِّ أسمائِهِ إلَیهِ . (6)

.

ص: 137

ص: 138

عنه صلی الله علیه و آله : ثَلاثٌ یُصفینَ لَکَ وُدَّ أخیکَ : تُوَسِّعُ لَهُ فِی المَجلِسِ ، وتَدعوهُ بِأَحَبِّ الأَسماءِ إلَیهِ ، وتَعودُهُ إذا مَرِضَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : ثَلاثٌ یُصفینَ وُدَّ المَرءِ لِأَخیهِ المُسلِمِ : یَلقاهُ بِالبِشرِ إذا لَقِیَهُ ، ویُوَسِّعُ لَهُ فِی المَجلِسِ إذا جَلَسَ إلَیهِ ، ویَدعوهُ بِأحَبِّ الأَسماءِ إلَیهِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : ما یُصفی لَکَ وُدَّ أخیکَ المُسلِمِ أن تَکونَ لَهُ فی غَیبَتِهِ أفضَلَ مِمّا تَکونُ لَهُ فی مَحضَرِهِ . (3)

الإمام علیّ علیه السلام : لا تَصفُو الخُلَّهُ مَعَ غَیرِ أدیبٍ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : إن أرَدتَ أن یَصفُوَ لَکَ وُدُّ أخیکَ فَلا تُمازِحَنَّهُ ، ولا تُمارِیَنَّهُ ، ولا تُباهِیَنَّهُ ، ولا تُشارَنَّهُ . (5)

3 / 8جَوامِعُ أسبابِ المَحَبَّهِ الإمام علیّ علیه السلام : إنَّ أحسَنَ ما یَألَفُ بِهِ النّاسُ قُلوبَ أوِدّائِهِم ونَفَوا بِهِ الضِّغنَ عَن قُلوبِ أعدائِهِم حُسنُ البِشرِ عِندَ لِقائِهِم ، وَالتَّفَقُّدُ فی غَیبَتِهِم ، وَالبَشاشَهُ بِهِم عِندَ حُضورِهِم . (6)

عنه علیه السلام : العَقلُ غِطاءٌ سَتیرٌ ، وَالفَضلُ جَمالٌ ظاهِرٌ ، فَاستُر خَلَلَ خُلقِکَ بِفَضلِکَ ، وقاتِل هَواکَ بِعَقلِکَ ، تَسلَم لَکَ المَوَدَّهُ ، وتَظهَر لَکَ المَحَبَّهُ . (7)

.

ص: 139

ص: 140

عنه علیه السلام : طَلاقَهُ الوَجهِ بِالبِشرِ ، وَالعَطِیَّهِ ، وفِعلِ البِرِّ ، وبَذلِ التَّحِیَّهِ ، داعٍ إلی مَحَبَّهِ البَرِیَّهِ . (1)

عنه علیه السلام : مَا استُجلِبَتِ المَحَبَّهُ بِمِثلِ السَّخاءِ ، وَالرِّفقِ ، وحُسنِ الخُلُقِ . (2)

عنه علیه السلام : ثَلاثٌ یوجِبنَ المَحَبَّهَ : حُسنُ الخُلُقِ ، وحُسنُ الرِّفقِ ، وَالتَّواضُعُ . (3)

الإمام الباقر علیه السلام: دَخَلَ مُحَمَّدُ بنُ شِهابٍ الزُّهرِیُّ عَلی عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ زَینِ العابِدینَ علیه السلامو هُوَ کَئیبٌ حَزینٌ ، فَقالَ لَهُ زَینُ العابِدینَ علیه السلام : ما بالُکَ مَغموما مَهموما ؟ قالَ : یَابنَ رَسولِ اللّه ِ ، غُمومٌ وهُمومٌ تَتَوالی عَلَیَّ ؛ لِمَا امتُحِنتُ بِهِ مِن حُسّادِ نِعَمی وَ الطّامِعینَ فِیَّ و مِمَّن أرجوهُ ومِمَّن أحسَنتُ إلَیهِ ، فَتَخَلَّفَ ظَنّی . فَقالَ لَهُ عَلِیُّ بنُ الحُسیَنِ علیه السلام : اِحفَظ عَلَیکَ لِسانَکَ ؛ تَملِک بِهِ إخوانَکَ . قالَ الزُّهرِیُّ : یَابنَ رَسولِ اللّه ِ ، إنّی اُحسِنُ إلَیهِم بِما یُبذَرُ مِن کَلامی . قالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : هَیهاتَ ، إیّاکَ أن تُعجَبَ مِن نَفسِکَ بِذلِکَ، و إیّاکَ أن تَتَکَلَّمَ بِما یَسبِقُ إلَی القُلوبِ إنکارُهُ و إن کانَ عِندَکَ اعتِذارُهُ ؛ فَلَیسَ کُلُّ مَن تُسمِعُهُ نُکرا یُمکِنُکَ أن توسِعَهُ عُذرا . ثُمَّ قالَ : یا زُهرِیُّ ، مَن لَم یَکُن عَقلُهُ مِن أکمَلِ ما فیهِ کانَ هَلاکُهُ مِن أیسَرِ ما فیهِ . ثُمَّ قالَ : یا زُهرِیُّ ، أما عَلَیکَ أن تَجعَلَ المُسلِمینَ مِنکَ بِمَنزِلَهِ أهلِ بَیتِکَ ؛ فَتَجعَلَ کَبیرَهُم بِمَنزِلَهِ والِدِکَ ، و تَجعَلَ صَغیرَهُم بِمَنزِلَهِ وَلَدِکَ ، و تَجعَلَ تِربَکَ مِنهُم بِمَنزِلَهِ أخیکَ ! فَأَیُّ هؤُلاءِ تُحِبُّ أن تَظلِمَ ؟! وأیُّ هؤُلاءِ تُحِبُّ أن تَدعُوَ عَلَیهِ ؟! وأیُّ هؤُلاءِ تُحِبُّ أن تَهتِکَ سِترَهُ ؟! فَإِن عَرَضَ لَکَ إبلیسُ لَعَنَهُ اللّه ُ بِأَنَّ لَکَ فَضلاً عَلی أحَدٍ مِن أهلِ القِبلَهِ ، فَانظُر ؛ إن کانَ أکبَرَ مِنکَ فَقُل : قَد سَبَقَنی إلَی الإیمانِ وَ العَمَلِ الصّالِحِ فَهُوَ خَیرٌ مِنّی ، و إن کانَ أصغَرَ مِنکَ فَقُل : سَبَقتُهُ إلَی المَعاصی وَ الذُّنوبِ فَهُوَ خَیرٌ مِنّی ، و إن کانَ تِربَکَ فَقُل : أنَا عَلی یَقینٍ مِن ذَنبی و فی شَکٍّ مِن أمرِهِ فَما لی أدَعُ یَقینی لِشَکّی، وإن رَأَیتَ المُسلِمینَ یُعَظِّمونَکَ و یُوَقِّرونَکَ و یُبَجِّلونَکَ فَقُل: هذا فَضلٌ أخَذوا بِهِ ، و إن رَأَیتَ مِنهُم جَفاءً وَانقِباضا عَنکَ فَقُل : هذا ذَنبٌ أحدَثتُهُ ؛ فَإِنَّکَ إذا فَعَلتَ ذلِکَ سَهُلَ عَلَیکَ عَیشُکَ ، و کَثُرَ أصدِقاؤُکَ ، و قَلَّ أعداؤُکَ ، و فَرِحتَ بِما یَکونُ مِن بِرِّهِم، و لَم تَأسَف علی ما یَکونُ مِن جَفائِهِم . وَ اعلَم أنَّ أکرَمَ النّاسِ عَلَی النّاسِ مَن کانَ خَیرُهُ عَلَیهِم فائِضا ، و کانَ عَنهُم مُستَغنِیا مُتَعَفِّفا . و أکرَمَ النّاسِ بَعدَهُ عَلَیهِم مَن کانَ مُتَعَفِّفا و إن کانَ إلَیهِم مُحتاجا ؛ فَإِنَّما أهلُ الدُّنیا یَتَعَقَّبونَ الأَموالَ ، فَمَن لَم یَزدَحِمهُم فیما یَتَعَقَّبونَهُ کَرُمَ عَلَیهِم ، و مَن لَم یَزدَحِمهُم فیها و مَکَّنَهُم مِن بَعضِها کانَ أعَزَّ و أکرَمَ . (4)

.

ص: 141

امام علی علیه السلام : گشاده رویی و خوش رویی ، بخشش کردن ، نیکوکاری و سلام دادن [به همه] ، دوستی مردم را فراچنگ می آورد .

امام علی علیه السلام : دوستیْ با هیچ چیز همچون بخشندگی ، نرمی و خوش خویی به دست نمی آید .

امام علی علیه السلام : سه چیز عامل دوستی است : خوش خویی ، ملایمت نیکو و فروتنی .

امام باقر علیه السلام : محمّد بن شهاب زُهْری ، افسرده و اندوهگین بر امام سجاد (زین العابدین) علیه السلاموارد شد . حضرت به او فرمود : «چرا غمناک و اندوهگینی ؟» . گفت : ای پسر پیامبر خدا ! به محنت حسودان بر نعمت هایم و آزمندانِ به موقعیّتم گرفتار آمده ام و نیز این [محنت] که به کسی خوبی کرده و به خیرش امیدوار بودم و پندارم خطا بود ، و از این همه ، غم و اندوه پیاپی به سراغم می آید . حضرت سجّاد علیه السلام فرمود : «زبانت را از زیان زدن به خودت نگه دار تا مالک برادرانت شوی» . زُهْری گفت : ای پسر پیامبر خدا ! من با سخنانی که می پراکَنم ، به آنان خوبی می کنم [و بر دانش آنان می افزایم] . امام سجاد علیه السلامفرمود : «هیهات ! مبادا برای این کار ، دچار خودبینی شوی . مبادا چیزی بر زبان آوری که نادرستیِ آن زودتر بر دل ها نشیند ، گرچه عذر (توجیه) آن را داشته باشی ؛ زیرا هر آن کس که سخن نادُرستی را به او می شنوانی ، چنین نیست که بتوانی عذرت را نیز به او بقبولانی» . سپس فرمود : «ای زهری ! هرکه عقلش کامل ترین صفتش نباشد ، تباه شدنش آسان ترین ویژگی اش خواهد بود» . سپس فرمود : «ای زهری ! چه اشکالی دارد که مسلمانان را چون خانواده ات بشماری و بزرگشان را به منزلت پدر بدانی و کوچکشان را به منزلت فرزندت و همسالت را به منزلت برادرت ؟ حال به کدام یک از اینان دوست داری ستم کنی ؟ کدام یک از اینان را دوست داری نفرین کنی ؟ آبروی کدام یک از اینان را دوست داری بریزی ؟ اگر هم ابلیس که نفرین خدا بر او باد در تو این پندار را پدید آورد که تو بر یکی از اهل قبله برتری داری ، [اندکی درنگ کن و] بنگر . اگر آن شخص ، بزرگ تر از تو بود، [با خودت ]بگو : پیش از من ایمان آورده و به عمل صالح پرداخته است . پس بهتر از من است`` . اگر کوچک تر از تو بود ، بگو : من پیش از او به گناهان و معصیت ها روی آوردم . پس او بهتر از من است`` و اگر همسالت بود ، بگو : من نسبت به گناه خود ، یقین دارم و درباره او تنها شک دارم . پس چرا یقینم را بر اثر شک خود ، رها کنم ؟`` . اگر دیدی مسلمانان به تو حرمت می نهند ، بزرگت می شمارند و گرامی ات می دارند ، بگو : این فضیلتی است که آنان به چنگ آورده اند`` و اگر از آنان درشتی و رویگردانی از خودت را دیدی ، بگو : این به سبب گناهی است که از من سر زده است`` . در واقع ، اگر تو چنین کنی ، زندگی ات آسان می شود ، دوستانت فراوان می گردند ، دشمنانت اندک می شوند و از نیکی مردم ، شادمان می گردی و از درشتی و جفایشان اندوهگین نمی شوی . این را بدان که گرامی ترینِ مردم نزد آنان ، کسی است که خیرش به آنان برسد و خود از آنان بی نیاز باشد و از درخواست چیزی خودداری کند . پس از او ، گرامی ترینِ مردم نزدشان ، کسی است که از درخواست کردن خودداری کند ، گرچه بدانها نیازمند باشد . در حقیقت ، اهل دنیا اموال خود را به شدّت حفظ می کنند و هرکه مزاحم آنچه نگهش می دارند ، نشود ، نزدشان گرامی است و اگر مزاحم اموالشان نشود و حتّی بدانان چیزی از اموالش ببخشد ، عزیزتر و گرامی تر خواهد بود» .

.

ص: 142

. .

ص: 143

. .

ص: 144

الإمام الصادق علیه السلام : ثَلاثَهٌ تورِثُ المَحَبَّهَ : الدّینُ ، وَالتَّواضُعُ ، وَالبَذلُ . (1)

الإمام العسکریّ علیه السلام : مَن کانَ الوَرَعُ سَجِیَّتَهُ وَالکَرَمُ طَبیعَتَهُ وَالحِلمُ خَلَّتَهُ ، کَثُرَ صَدیقُهُ وَالثَّناءُ عَلَیهِ ، وَانتَصَرَ مِن أعدائِهِ بِحُسنِ الثَّناءِ عَلَیهِ . (2)

.

ص: 145

امام صادق علیه السلام : سه چیز ، دوستی به بار می آورد : دینداری ، فروتنی و بخشش.

امام عسکری علیه السلام : هرکه پارساییْ خوی او ، کرمْ سرشت او و بردباریْ صفتش باشد ، دوستش زیاد و ستایشش بسیار گردد و در برابر دشمنانش ، ستایش نیکوی دیگران یاری اش می دهد .

.

ص: 146

الفصل الرابع: موانع المحبَّه4 / 1آفاتُ المَحَبَّهِأ خُبثُ السَّریرَهِ الإمام علیّ علیه السلام : إنَّما أنتُم إخوانٌ عَلی دینِ اللّه ِ ، ما فَرَّقَ بَینَکُم إلاّ خُبثُ السَّرائِرِ وسوءُ الضَّمائِرِ ، فَلا تَوازَرونَ ، ولا تَناصَحونَ ، ولا تَباذَلونَ ، ولا تَوادّونَ . (1)

ب سوءُ الخُلُقِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن ساءَ خُلُقُهُ قَلاهُ مُصاحِبُهُ و رَفیقُهُ . (2)

عنه علیه السلام : مَن ساءَ خُلُقُهُ أعوَزَهُ الصَّدیقُ وَ الرَّفیقُ . (3)

عنه علیه السلام : مَن خَشُنَت عَریکَتُهُ أقفَرَت حاشِیَتُهُ . (4)

.

ص: 147

ص: 148

ج تَتَبُّعُ العُیوبِ الإمام علیّ علیه السلام : مَن تَتَبَّعَ خَفِیّاتِ العُیوبِ حَرَمَهُ اللّه ُ مَوَدّاتِ القُلوبِ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام : لا تُفَتِّشِ النّاسَ ؛ فَتَبقی بِلا صَدیقٍ . (2)

عنه علیه السلام لِأَبی بَصیرٍ : یا أبا مُحَمَّدٍ لا تُفَتِّشِ النّاسَ عَن أدیانِهِم ؛ فَتَبقی بِلا صَدیقٍ . (3)

عنه علیه السلام : مَن لَم یُؤاخِ إلاّ مَن لا عَیبَ فیهِ قَلَّ صَدیقُهُ . (4)

عنه علیه السلام : لا تَطلُب مِنَ الدُّنیا أربَعَهً ؛ فَإِنَّکَ لا تَجِدُها و أنتَ لابُدَّ لَکَ مِنها : عالِما یَستَعمِلُ عِلمَهُ ؛ فَتَبقی بِلا عالِمٍ ، و عَمَلاً بِغَیرِ رِیاءٍ ؛ فَتَبقی بِلا عَمَلٍ ، و طَعاما بِلا شُبهَهٍ ؛ فَتَبقی بِلا طَعامٍ ، و صَدیقا بِلا عَیبٍ ؛ فَتَبقی بِلا صَدیقٍ . (5)

د المُناقَشَه الإمام علیّ علیه السلام : مَن ناقَشَ الإِخوانَ قَلَّ صَدیقُهُ . (6)

عنه علیه السلام : مَنِ استَقصی عَلی صَدیقِهِ انقَطَعَت مَوَدَّتُهُ . (7)

عنه علیه السلام : مَن جانَبَ الإِخوانَ عَلی کُلِّ ذَنبٍ قَلَّ أصدِقاؤُهُ . (8)

.

ص: 149

ص: 150

ه المِراء الإمام علیّ علیه السلام : لا مَحَبَّهَ مَعَ مِراءٍ . (1)

عنه علیه السلام : لا مَحَبَّهَ مَعَ کَثرَهِ مِراءٍ . (2)

و السَّفَه الإمام علیّ علیه السلام : إیّاکَ وَ السَّفَهَ ؛ فَإِنَّهُ یوحِشُ الرِّفاقَ . (3)

ز الاِحتِشام الإمام علیّ علیه السلام : إذَا احتَشَمَ المُؤمِنُ أخاهُ فَقَدَ فارَقَهُ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : مَنِ احتَشَمَ أخاهُ حَرُمَت وُ صلَتُهُ ، و مَنِ اغتَمَّهُ سَقَطَت حُرمَتُهُ . (5)

عنه علیه السلام : إذا قالَ الرَّجُلُ لِأَخیهِ المُؤمِنِ : اُفٍّ، خَرَجَ مِن وِلایَتِهِ . (6)

ح الشُّحّ الإمام علیّ علیه السلام : زِیادَهُ الشُّحِّ تَشینُ الفُتُوَّهَ ، و تُفسِدُ الاُخُوَّهَ . (7)

عنه علیه السلام : لَیسَ لِشَحیحٍ رَفیقٌ . (8)

.

ص: 151

ص: 152

عنه علیه السلام : لَیسَ لِبَخیلٍ حَبیبٌ . (1)

ط العُسر الإمام علیّ علیه السلام : العُسرُ یَشینُ الأَخلاقَ ، و یوحِشُ الرِّفاقَ . (2)

ی المَلَل الإمام علیّ علیه السلام : المَلَلُ یُفسِدُ الاُخُوَّهَ . (3)

عنه علیه السلام : لا اُخُوَّهَ لِمَلولٍ . (4)

عنه علیه السلام : لا خُلَّهَ لِمَلولٍ . (5)

عنه علیه السلام کانَ یَقولُ : لا راحَهَ لِحَسودٍ ، و لا مَوَدَّهَ لِمَلولٍ . (6)

عنه علیه السلام : قَلَّما تَنجَحُ حیلَهُ العَجولِ ، أو تَدومُ مَوَدَّهُ المَلولِ . (7)

الإمام الصادق علیه السلام : لا تُشاوِر أحمَقَ ، و لا تَستَعِن بِکَذّابٍ ، و لا تَثِق بِمَوَدَّهِ مَلولٍ ؛ فَإِنَّ . . . المَلولَ أوثَقَ ما کُنتَ بِهِ خَذَلَکَ ، و أوصَلَ ما کُنتَ لَهُ قَطَعَکَ . (8)

ک الکِبر الإمام علیّ علیه السلام : لَیسَ لِمُتَکَبِّرٍ صَدیقٌ . (9)

.

ص: 153

ص: 154

عنه علیه السلام : مَنِ استَطالَ عَلی الإِخوانِ لَم یَخلُص لَهُ إنسانٌ . (1)

ل الجَفاء الإمام علیّ علیه السلام : الجَفاءُ یُفسِدُ الإِخاءَ . (2)

عنه علیه السلام : إیّاکَ وَ الجَفاءَ ؛ فَإِنَّهُ یُفسِدُ الإِخاءَ ، و یُمَقِّتُ إلَی اللّه ِ وَ النّاسِ . (3)

عنه علیه السلام : لا تَطلُبَنَّ الإِخاءَ عِندَ أهلِ الجَفاءِ ، وَ اطلُبهُ عِندَ أهلِ الحِفاظِ وَالوَفاءِ . (4)

م الحِقد الإمام علیّ علیه السلام : لا مَوَدَّهَ لِحَقودٍ . (5)

عنه علیه السلام : لَیسَ لِحَقودٍ اُخُوَّهٌ . (6)

ن الحَسَد الإمام علیّ علیه السلام : الحَسودُ لا خُلَّهُ لَهُ . (7)

عنه علیه السلام : حَسَدُ الصَّدیقِ مِن سُقمِ المَوَدَّهِ . (8)

س الغَدر الإمام علیّ علیه السلام : لا تَدومُ مَعَ الغَدرِ صُحبَهُ خَلیلٍ . (9)

.

ص: 155

ص: 156

ع الاِستِهزاء الإمام الصادق علیه السلام : لا یَطمَعَنَّ ذُو الکِبرِ فِی الثَّناءِ الحَسَنِ . . . و لاَ المُستَهزِئُ بِالنّاسِ فی صِدقِ المَوَدَّهِ . (1)

ف الذَّنب رسول اللّه صلی الله علیه و آله : وَ الَّذی نَفسُ مُحَمَّدٍ بِیَدِهِ ، ما تَوادَّ اثنانِ فَفُرِّقَ بَینَهُما إلاّ بِذَنبٍ یُحدِثُهُ أحَدُهُما . (2)

ص طاعَهُ الواشی الإمام علیّ علیه السلام : مَن أطاعَ الواشِیَ ضَیَّعَ الصَّدیقَ . (3)

ق کَثرَهُ التَّقریعِ الإمام علیّ علیه السلام : کَثرَهُ التَّقریعِ توغِرُ القُلوبَ ، و توحِشُ الأَصحابَ . (4)

ر تَرکُ التَّعاهُدِ الإمام علیّ علیه السلام : تَرکُ التَّعاهُدِ لِلصَّدیقِ داعِیَهُ القَطیعَهِ . (5)

عنه علیه السلام : مَن لَم یَتَعاهَد مُوادِدَهُ فَقَد ضَیَّعَ الصَّدیقَ . (6)

عنه علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : الفَضلُ مِن کَرَمِ الطَّبیعَهِ وَالمَنُّ مَفسَدَهُ الصَّنیعَه تَرکُ التَّعاهُدِ لِلصَّدیق یَکونُ داعِیَهَ القطَیعَه (7)

ش عَدَمُ الإِنصافِ .

ص: 157

ص: 158

الإمام علیّ علیه السلام : مَن عُدِمَ إنصافُهُ لَم یُصحَب . (1)

ت مَنعُ الخَیرِ الإمام علیّ علیه السلام : مَنعُ خَیرِکَ یَدعو إلی صُحبَهِ غَیرِکَ . (2)

4 / 2جَوامِعُ آفاتِ المَحَبَّهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إیّاکُم وَ الظَّنَّ ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أکذَبُ الحَدیثِ ، و لا تَحَسَّسوا ، و لا تَجَسَّسوا ، و لا تَناجَشوا ، و لا تَحاسَدوا ، و لا تَباغَضوا ، و لا تَدابَروا ، و کونوا عِبادَ اللّه ِ إخوانا . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : إیّاکُم وَ الظَّنَّ ؛ فَإِنَّ الظَّنَّ أکذَبُ الکَذِبِ ، و کونوا إخوانا فِی اللّه ِ کَما أمَرَکُمُ اللّه ُ ؛ لا تَتَنافَروا ، و لا تَجَسَّسوا ، و لا تَتَفاحَشوا ، و لا یَغتَب بَعضُکُم بَعضا ، و لا تَتَنازَعوا ، و لا تَتَباغَضوا ، و لا تَتَدابَروا ، و لا تَتَحاسَدوا ؛ فَإِنَّ الحَسَدَ یَأکُلُ الإِیمانَ کَما تَأکُلُ النّارُ الحَطَبَ الیابِسَ . (4)

.

ص: 159

ص: 160

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحبَبتَ رَجُلاً فَلا تُمارِهِ ، و لا تُجارِهِ ، و لا تُشارِهِ ، و لا تَسأَل عَنهُ ؛ فَعَسی أن تُوافِقَ لَهُ عَدُوّا فَیُخبِرَکَ بِما لَیسَ فیهِ ، فَیُفَرِّقَ ما بَینَکَ و بَینَهُ . (1)

الإمام علیّ علیه السلام : إیّاکَ وَ العُجبَ و سوءَ الخُلُقِ و قِلَّهَ الصَّبرِ ؛ فَإِنَّهُ لا یَستَقیمُ لَکَ عَلی هذِهِ الخِصالِ الثَّلاثِ صاحِبٌ ، و لا یَزالُ لَکَ عَلَیها مِنَ النّاسِ مُجانِبٌ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام : إذا قالَ الرَّجُلُ لِأَخیهِ : اُفٍّ ، اِنقَطَعَ ما بَینَهُما مِنَ الوِلایَهِ ، و إذا قالَ : أنتَ عَدُوّی ، کَفَرَ أحَدُهُما ، فَإِذَا اتَّهَمَهُ انماثَ الإِیمانُ فی قَلبِهِ کَما یَنماثُ المِلحُ فِی الماءِ . (3)

.

ص: 161

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرگاه با کسی دوست شدی ، با او نزاع ، رقابت و خصومت مکن (1) و درباره اش [از دیگران ]پرسش منما . چه بسا که در این راه ، با دشمن او برخورد کردی و او درباره اش چیزی برایت گفت که در او نیست و بدین ترتیب ، میان شما جدایی افکند .

امام علی علیه السلام : از خودپسندی ، بدخویی و کم صبری بپرهیز ؛ زیرا با این خصلت های سه گانه ، هیچ دوستی ای برایت راست نمی آید و همواره ، مردم از تو کناره می گیرند .

امام صادق علیه السلام : هرگاه کسی به برادرش [از سر دل تنگی و درد] اُف بگوید ، دوستی میان آنها گسسته می شود و اگر بگوید :« تو دشمن منی» ، یکی از آن دو کافر شده است ، و هر گاه به او تهمتی بزند ، (2) ایمان در دلش چنان آب می شود که نمک در آب ، ذوب می شود .

.

ص: 162

الفصل الخامس : اختیار الحبیب5 / 1أهَمیّهُ اِنتِخابِ الخَلیل رسول اللّه صلی الله علیه و آله : المَرءُ عَلی دینِ خَلیلِهِ و قَرینِهِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : الرَّجُلُ علی دینِ خَلیلِهِ ، فَلیَنظُر أحَدُکُم مَن یُخالِلُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : اِعتَبِرُوا الأَرضَ بِأَسمائِها ، وَ اعتَبِرُوا الصَّاحِبَ بِالصّاحِبِ . (3)

.

ص: 163

ص: 164

عنه صلی الله علیه و آله : اِختَبِرُوا النّاسَ بِأَخدانِهِم ؛ فَإِنَّما یُخادِنُ الرَّجُلَ مَن یُعجِبُهُ نَحوُهُ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : اِختَبِرُوا النّاسَ ؛ فَإِنَّ الرَّجُلَ یُجاذِبُ مَن یُعجِبُهُ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : مُجالَسَهُ الأَشرارِ تورِثُ سوءَ الظَّنِّ بِالأَخیارِ ، و مُجالَسَهُ الأَخیارِ تُلحِقُ الأَشرارَ بِالأَخیارِ ، و مُجالَسَهُ الفُجّارِ لِلأَبرارِ تُلحِقُ الفُجّارَ بِالأَبرارِ ، فَمَنِ اشتَبَهَ عَلَیکُم أمرُهُ و لَم تَعرِفوا دینَهُ فَانظُروا إلی خُلَطائِهِ ؛ فَإِن کانوا أهلَ دینِ اللّه ِ فَهُوَ عَلی دینِ اللّه ِ ، و إن کانوا عَلی غَیرِ دینِ اللّه ِ فَلا حَظَّ لَهُ مِن دینِ اللّه ِ . (3)

عنه علیه السلام : قَرینُ المَرءِ دَلیلُ دینِهِ . (4)

عنه علیه السلام : رَفیقُ المَرءِ دَلیلُ عَقلِهِ . (5)

عنه علیه السلام : خَلیلُ المَرءِ دَلیلُ عَقلِهِ . (6)

کنزالفوائد : رُوِیَ أنَّ سُلَیمانَ علیه السلام قالَ : لا تَحکُموا عَلی رَجُلٍ بِشَیءٍ حَتّی تَنظُروا مَن یُصاحِبُ ؛ فَإِنَّما یُعرَفُ الرَّجُلُ بِأَشکالِهِ و أقرانِهِ ، و یُنسَبُ إلی أصحابِهِ وإخوانِهِ . (7)

.

ص: 165

رسول خدا صلی الله علیه و آله : مردم را با دوستانشان بیازمایید ؛ زیرا که انسان [از نظر اخلاقی و عملی] ، مجذوب کسی می شود که از او خوشش می آید .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : مردم را بیازمایید ؛ زیرا انسان [از نظر اخلاقی و عملی] ، مجذوب کسی می شود که از او خوشش می آید .

امام علی علیه السلام : همنشینی با بدکاران ، بدبینی به نیکان را پدید می آورد و همنشینی با نیکان ، بدکاران را به نیکان می پیوندد . لذا هرگاه موقعیّت کسی بر شما مبهم گشت و دین او را نشناختید ، به معاشرانش بنگرید . اگر اهل دین خدا بودند ، او نیز پیرو دین خداست و اگر پیرو دین خدا نبودند ، او را نیز از دین خدا بهره ای نیست .

امام علی علیه السلام : همنشین انسان ، نشانه دین اوست .

امام علی علیه السلام : رفیقِ انسان ، نشانه عقل اوست .

امام علی علیه السلام : دوستِ انسان ، نشانه عقل اوست .

کنزالفوائد : نقل می کنند که سلیمان علیه السلامفرمود : درباره هیچ کس داوری مکنید ، تا آن که ببینید با چه کسانی مصاحبت می کند ؛ زیرا انسان به وسیله یاران و همالانش (اقرانش) شناخته می گردد و به دوستان و برادرانش نسبت داده می شود .

.

ص: 166

5 / 2اِختِبارُ الأَحِبّاءِ الإمام علیّ علیه السلام : لا تَرغَبَنَّ فی مَوَدَّهِ مَن لَم تَکشِفهُ . (1)

عنه علیه السلام : لا تَثِق بِالصَّدیقِ قَبلَ الخُبرَهِ . (2)

عنه علیه السلام : قَدِّمِ الاِختِبارَ فِی اتِّخاذِ الإِخوانِ ؛ فَإِنَّ الاِختِبارَ مِعیارٌ یَفرُقُ بَینَ الأَخیارِ وَ الأَشرارِ . (3)

عنه علیه السلام : مَنِ اتَّخَذَ أخا بَعدَ حُسنِ الاِختِبارِ دامَت صُحبَتُهُ ، و تَأَکَّدَت مَوَدَّتُهُ . (4)

عنه علیه السلام : مَن لَم یُقَدِّم فِی اتِّخاذِ الإِخوانِ الاِعتِبارَ دَفَعَهُ الاِغتِرارُ إلی صُحبَهِ الفُجّارِ . (5)

عنه علیه السلام : مَنِ اتَّخَذَ أخا مِن غَیرِ اختِبارٍ ألجَأَهُ الاِضطِرارُ إلی مُرافَقَهِ الأَشرارِ . (6)

عنه علیه السلام : قَدِّمِ الاِختِبارَ ، وأجِدِ الاِستِظهارَ فِی اختِیارِ الإِخوانِ ، و إلاّ ألجَأَکَ الاِضطِرارُ إلی مُقارَنَهِ الأَشرارِ . (7)

عنه علیه السلام : مَن قَلَّبَ الإِخوانَ عَرَفَ جَواهِرَ الرِّجالِ . (8)

.

ص: 167

ص: 168

عنه علیه السلام : لا تَأمَن صَدیقَکَ حَتّی تَختَبِرَهُ ، و کُن مِن عَدُوِّکَ عَلی أشَدِّ الحَذَرِ . (1)

عنه علیه السلام : مَنِ اطمَأَنَّ قَبلَ الاِختِبارِ نَدِمَ . (2)

عنه علیه السلام : الطُّمَأنینَهُ إلی کُلِّ أحَدٍ قَبلَ الاِختِبارِ لَهُ عَجزٌ . (3)

الإمام الجواد علیه السلام : مَنِ انقادَ إلَی الطُمَأنینَهِ قَبلَ الخُبرَهِ فَقَد عَرَّضَ نَفسَهُ لِلهَلَکَهِ ، ولِلعاقِبَهِ المُتعِبَهِ . (4)

5 / 3ما یُختَبَرُ بِهِ الأَصدِقاءُ الإمام علیٌّ علیه السلام : لا یُعرَفُ النّاسُ إلاّ بِالاِختِبارِ ، فَاختَبِر أهلَکَ ووُلدَکَ فی غَیبَتِکَ ، وصَدیقَکَ فی مُصیبَتِکَ ، وذَا القَرابَهِ عِندَ فاقَتِکَ ، وذَا التَّوَدُّدِ وَالمَلَقِ عِندَ عُطلَتِکَ ؛ لِتَعلَمَ بِذلِکَ مَنزِلَتَکَ مِنهُم . (5)

عنه علیه السلام : عِندَ زَوالِ القُدرَهِ یَتَبَیَّنُ الصَّدیقُ مِنَ العَدُوِّ . (6)

عنه علیه السلام : فِی الشِّدَّهِ یُختَبَرُ الصَّدیقُ . (7)

عنه علیه السلام : کَفی بِالصُّحبَهِ اختِبارا . (8)

.

ص: 169

ص: 170

عنه علیه السلام : اِصحَب تَختَبِر . (1)

عنه علیه السلام : سِتَّهٌ تُختَبَرُ بِها عُقولُ الرِّجالِ : المُصاحَبَهُ ، وَ المُعامَلَهُ ، وَ الوِلایَهُ ، وَ العَزلُ ، وَ الغِنی ، وَ الفَقرُ . (2)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : إذا أرَدتَ أن تُصادِقَ رَجُلاً فَانظُر مَن عُدُوُّه . (3)

عنه علیه السلام أیضا : إذا أرَدتَ أن تُصادِقَ رَجُلاً فَأَغضِبهُ ، فَإِن أنصَفَکَ فی غَضَبِهِ ، و إلاّ فَدَعهُ . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : لا تَعتَدَّ بِمَوَدَّهِ أحَدٍ حَتّی تُغضِبَهُ ثَلاثَ مَرّاتٍ . (5)

عنه علیه السلام : لا تَسِمِ الرَّجُلَ صَدیقا سِمَهَ مَعرِفَهٍ حَتّی تَختَبِرَهُ بِثَلاثٍ : تُغضِبَهُ فَتَنظُرَ غَضَبُهُ یُخرِجُهُ مِنَ الحَقِّ إلَی الباطِلِ ، و عِندَ الدّینارِ و الدِّرهَمِ ، و حَتّی تُسافِرَ مَعَهُ . (6)

عنه علیه السلام : مَن غَضِبَ عَلَیکَ ثَلاثَ مَرّاتٍ فَلَم یَقُل فیکَ سوءا فَاتَّخِذهُ لَکَ خِلاًّ . (7)

عنه علیه السلام : إذا کانَ لَکَ صَدیقٌ فَوُلِّیَ وِلایَهً فَأَصَبتَهُ عَلَی العُشرِ مِمّا کانَ لَکَ عَلَیه قَبلَ وِلایَتِهِ فَلَیسَ بِصَدیقِ سوءٍ . (8)

.

ص: 171

امام علی علیه السلام : مصاحبت کن ، تا [افراد را ]بیازمایی .

امام علی علیه السلام : به شش چیز ، خردهای مردم سنجیده می شود : مصاحبت ، داد و ستد ، حکمرانی ، برکنار کردن ، دارایی و نداری .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه خواستی با کسی دوستی کنی ، ببین دشمنش کیست .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه خواستی با کسی دوستی کنی ، او را خشمگین کن . پس اگر در حال خشم نیز با انصاف با تو رفتار کرد ، [با او دوستی کن] و گرنه رهایش ساز .

امام صادق علیه السلام : به دوستی کسی اعتماد مکن ، تا آن که او را سه بار به خشم آوری.

امام صادق علیه السلام : بر کسی از سرِ شناخت ، عنوان دوست مگذار ، تا آن که او را به سه چیز بیازمایی: او را به خشم آوری و ببینی که آیا این خشم، او را از حق به سوی باطل می برد [یا نه]؛ و به نزد درهم و دینار (در امور مالی) ؛ و تا آن که با او همسفر شوی.

امام صادق علیه السلام : هرکس سه بار بر تو خشمگین شد و درباره ات سخنی ناروا نگفت ، او را به دوستی بگیر .

امام صادق علیه السلام : هرگاه دوستی داشتی و بعدها مقامی دولتی یافت و دیدی که حتّی یک دهمِ دوستی پیش از کسب مقام خود را حفظ کرده است، پس دوست بدی نیست!

.

ص: 172

عنه علیه السلام : یُمتَحَنُ الصَّدیقُ بِثَلاثِ خِصالٍ ، فَإِن کانَ مُؤاتِیا فیها فَهُوَ الصَّدیقُ المُصافی ، و إلاّ کانَ صَدیقَ رَخاءٍ لا صَدیقَ شِدَّهٍ : تَبتَغی مِنهُ مالاً ، أو تَأمَنُهُ عَلی مالٍ ، أو تُشارِکُهُ فِی مَکروهٍ . (1)

5 / 4قِلَّهُ الصَّدیقِ الصَّدوقِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : أقَلُّ ما یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ أخٌ یوثَقُ بِهِ ، أو دِرهَمٌ مِن حَلالٍ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : قَلَّما یوجَدُ فی آخِرِ اُمَّتی دِرهَمٌ مِن حَلالٍ ، أو أخٌ یوثَقُ بِهِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : سَیَأتی عَلَیکُم زَمانٌ لا یَکونُ فیهِ شَیءٌ أعَزُّ مِن ثَلاثٍ : دِرهَمٍ حَلالٍ ، أو أخٍ یُستَأنَسُ بِهِ ، أو سُنَّهٍ یُعمَلُ بِها . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : یَکونُ فی آخِرِ الزَّمانِ أقوامٌ إخوانُ العَلانِیَهِ أعداءُ السَّریرَهِ . فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، فَکَیفَ یَکونُ ذلِکَ ؟ ! قالَ : ذلِکَ بِرَغبَهِ بَعضِهِم إلی بَعضٍ ، ورَهبَهِ بَعضِهِم إلی بَعضٍ . (5)

.

ص: 173

ص: 174

الإمام علیّ علیه السلام : ما أقَلَّ الثِّقَهَ المُؤتَمَنَ ، وأکثَرَ الخَوّانَ ! (1)

عنه علیه السلام : مَن طَلَبَ صَدیقَ صِدقٍ وَفِیّا طَلَبَ ما لا یوجَدُ . (2)

عنه علیه السلام : ما أکثَرَ الإِخوانَ عِندَ الجِفانِ ، وأقَلَّهُم عِندَ حادِثاتِ الزَّمانِ! (3)

عنه علیه السلام : أبعَدُ النّاسِ سَفَرا مَن کانَ سَفَرُهُ فِی ابتِغاءِ أخٍ صالِحٍ . (4)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : أبعَدُ النّاسِ سَفَرا مَن کانَ فی طَلَبِ صَدیقٍ یَرضاهُ . (5)

عنه علیه السلام : ثَلاثَهُ أشیاءَ فی کُلِّ زَمانٍ عَزیزَهٌ ، وهِیَ : الإِخاءُ فِی اللّه ِ ، وَالزَّوجَهُ الصّالِحَهُ الأَلیفَهُ فی دینِ اللّه ِ ، وَالوَلَدُ الرَّشیدُ . ومَن أصابَ إحدَی الثَّلاثَهِ فَقَد أصابَ خَیرَ الدّارَینِ ، وَالحَظَّ الأَوفَرَ مِنَ الدُّنیا . (6)

الإمام الصادق علیه السلام : یَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لَیسَ فیهِ شَیءٌ أعَزُّ مِن أخٍ أنیسٍ ، وکَسبِ دِرهَمٍ حَلالٍ . (7)

الأمان عن محمّد بن هارون الجلاّب عَنِ الإِمامِ الهادی علیه السلام : قُلتُ لَهُ : رُوّینا عَن آبائِکَ أنَّهُ : یَأتی عَلَی النّاسِ زَمانٌ لا یَکونُ شَیءٌ أعَزُّ مِن أخٍ أنیسٍ ، أو کَسبِ دِرهَمٍ مِن حَلالٍ . فَقالَ لی : یا أبا مُحَمَّدٍ ، إنَّ العَزیزَ مَوجودٌ ، ولکِنَّکَ فی زَمانٍ لَیسَ شَیءٌ أعسَرَ مِن دِرهَمٍ حَلالٍ ، وأخٍ فِی اللّه ِ عز و جل . (8)

.

ص: 175

امام علی علیه السلام : امینِ قابلِ اعتماد ، چه کم است و خیانتکار ، چه بسیار !

امام علی علیه السلام : هرکس جوینده دوست راستینِ وفادار باشد ، نایافتنی را می جوید .

امام علی علیه السلام : برادران ، در کنار ظرف های بزرگ [غذا] ، چه بسیارند و به هنگام حوادث روزگار ، چه کم!

امام علی علیه السلام : طولانی ترین سفر ، سفر کسی است که در جستجوی برادری صالح است .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : طولانی ترین سفر ، از آنِ کسی است که در جستجوی دوستی است که او را بپسندد .

امام علی علیه السلام : سه چیز در هر روزگاری کمیاب است : برادری خدایی ، زن صالح و دمسازِ همسو با دین خدا ، و فرزند هدایت یافته . هرکس یکی از این سه تا را به دست آورد ، خیر دو سرا و بهره برتر دنیا را به دست آورده است .

امام صادق علیه السلام : روزگاری بر مردم خواهد آمد که در آن ، چیزی کمیاب تر از برادری دمساز و به دست آوردن دِرهمی حلال نیست .

الأمان به نقل محمّد بن هارون جُلاّب : به امام هادی علیه السلام گفتم : از پدرانت برایمان روایت کرده اند که «روزگاری بر مردم خواهد آمد که در آن، چیزی کمیاب تر از برادری دمساز و به دست آوردن دِرهمی حلال نیست» . حضرت فرمود : «ای ابومحمّد! چیز کمیاب ، باز وجود دارد ؛ لیکن تو در روزگاری هستی که در آن ، چیزی دشوارتر از دِرهمی حلال و برادری در راه خدای عز و جلنیست» .

.

ص: 176

الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : عِلمی غَزیرٌ وأخلاقی مُهَذَّبَهٌومَن تَهَذَّبَ یُشقی فی مُهَذَّبِهِ لَو رُمتُ ألفَ عَدُوٍّ کُنتُ واجِدَهُمولَو طَلَبتُ صَدیقا ما ظَفِرتُ بِهِ (1)

عنه علیه السلام أیضا : کُلُّ خَلیلٍ لِیَ خالَلتُهُلا تَرَکَ اللّه ُ لَهُ واضِحَه فَکُلُّهُم أروَغُ مِن ثَعلَبٍما أشبَهَ اللَّیلَهَ بِالبارِحَه ! (2)

عنه علیه السلام أیضا : تَغَرَّبتُ أسأَلُ مَن عَنَّ لیمِنَ النّاسِ هَل مِن صَدیقٍ صَدوق ؟ فَقالوا : عَزیزانِ لا یوجَدانِصَدیقٌ صَدوقٌ وبَیضُ الأنوق (3)

عنه علیه السلام أیضا : هُمومُ رِجالٍ فی اُمورٍ کَثیرَهٍوهَمّی مِنَ الدُّنیا صَدیقٌ مُساعِدُ یَکونُ کَروحٍ بَینَ جِسمَینِ قُسِّمَتفَجِسمُهُما جِسمانِ وَالرّوحُ واحِدُ (4)

5 / 5أصنافُ الأَصدِقاءِ الإمام علیّ علیه السلام : أصدِقاؤُکَ ثَلاثَهٌ ، وأعداؤُکَ ثَلاثَهٌ ؛ فَأَصدِقاؤُکَ : صَدیقُکَ ، وصَدیقُ صَدیقِکَ ، وعَدُوُّ عَدُوِّکَ . وأعداؤُکَ عَدُوُّکَ ، وعَدُوُّ صَدیقِکَ ، وصَدیقُ عَدُوِّکَ . (5)

.

ص: 177

ص: 178

تحف العقول : قالَ [الإِمامُ الحُسَینُ ] علیه السلام : الإِخوانُ أربَعَهٌ : فَأَخٌ لَکَ ولَهُ ، وأخٌ لَکَ ، وأخٌ عَلَیکَ ، وأخٌ لا لَکَ ولا لَهُ . فَسُئِلَ عَن مَعنی ذلِکَ فَقالَ علیه السلام : الأَخُ الَّذی هُوَ لَکَ ولَهُ : فَهُوَ الأَخُ الَّذی یَطلُبُ بِإِخائِهِ بَقاءَ الإِخاءِ ، ولا یَطلُبُ بِإِخائِهِ مَوتَ الإِخاءِ ، فَهذا لَکَ ولَهُ ؛ لِأَنَّهُ إذا تَمَّ الإِخاءُ طابَت حَیاتُهُما جَمیعا ، وإذا دَخَلَ الإِخاءُ فی حالِ التَّناقُضِ بَطَلَ جَمیعا . وَالأَخُ الَّذی هُوَ لَکَ : فَهُوَ الأَخُ الَّذی قَد خَرَجَ بِنَفسِهِ عَن حالِ الطَّمَعِ إلی حالِ الرَّغبَهِ ، فَلَم یَطمَع فِی الدُّنیا إذا رَغِبَ فِی الإِخاءِ ، فَهذا موفِرٌ عَلَیکَ بِکُلِّیَّتِهِ . وَالأَخُ الَّذی هُوَ عَلَیکَ : فَهُوَ الأَخُ الَّذی یَتَرَبَّصُ بِکَ الدَّوائِرَ ، ویُغشِی السَّرائِرَ ، ویَکذِبُ عَلَیکَ بَینَ العَشائِرِ ، ویَنظُرُ فی وَجهِکَ نَظَرَ الحاسِدِ ، فَعَلَیهِ لَعنَهُ الواحِدِ . وَالأَخُ الَّذی لا لَکَ ولا لَهُ : فَهُوَ الَّذی قَد مَلَأَهُ اللّه ُ حُمقا فَأَبعَدَهُ سُحقا ، فَتَراهُ یُؤثِرُ نَفسَهُ عَلَیکَ ، ویَطلُبُ شُحّا ما لَدَیکَ . (1)

الإمام الباقر علیه السلام : قامَ رَجُلٌ بِالبَصرَهِ إلی أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، أخبِرنا عَنِ الإِخوانِ ؟ فَقالَ : الإِخوانُ صِنفانِ : إخوانُ الثِّقَهِ ، وإخوانُ المُکاشَرَهِ . فَأَمّا إخوانُ الثِّقَهِ فَهُمُ الکَفُّ ، وَالجَناحُ ، وَالأَهلُ ، وَالمالُ . فَإِذا کُنتَ مِن أخیکَ عَلی حَدِّ الثِّقَهِ فَابذِل لَهُ مالَکَ وبَدَنَکَ ، وصافِ مَن صافاهُ ، وعادِ مَن عاداهُ ، وَاکتُم سِرَّهُ وعَیبَهُ ، وأظهِر مِنهُ الحُسنَ . وَاعلَم أیُّهَا السّائِلُ أنَّهُم أقَلُّ مِنَ الکِبریتِ الأَحمَرِ . وأمّا إخوانُ المُکاشَرَهِ فَإِنَّکَ تُصیبُ لَذَّتَکَ مِنهُم ، فَلا تَقطَعَنَّ ذلِکَ مِنهُم ، ولا تَطلُبَنَّ ما وَراءَ ذلِکَ مِن ضَمیرِهِم ، وَابذِل لَهُم ما بَذَلوا لَکَ مِن طَلاقَهِ الوَجهِ وحَلاوَهِ اللِّسانِ . (2)

.

ص: 179

تحف العقول : [امام حسین علیه السلام ]فرمود : «برادران ، چهار گونه اند : برادری که [دوستی اش ]به سود تو و اوست ؛ و برادری که به سود توست ؛ و برادری که به زیان توست ؛ و برادری که نه به سود توست و نه به سود خودش» . معنای این سخن را از ایشان پرسیدند . حضرت فرمود : «برادری که به سود تو و خودش است ، آن برادری است که با برادری خود ، خواستار ماندگاری برادری است و مقصودش از برادریِ خود ، میراندن برادری نیست . این کس به سود تو و به سود خودش می کوشد ؛ زیرا اگر برادری کامل شود ، زندگیِ هر دو شیرین می گردد و اگر برادری کاستی گیرد ، [خوشی هر دو ]تباه می گردد . امّا برادری که به سود توست ، آن برادری است که خود را از حالت طمع به حالت رغبت در آورده است و چون به برادری راغب است ، در [امور ]دنیا طمع نمی ورزد . پس با همه وجودش به تو سود می رساند . امّا برادری که به زیان توست ، آن برادری است که چشم انتظارِ گرفتاری های توست و با تو یکدل نیست و میان مردم بر ضدّت دروغ می بافد و حسودانه به چهره ات می نگرد . پس لعنت [خدای ]یگانه بر او باد ! امّا برادری که نه به سود توست و نه به سود خودش ، همان است که خداوند او را سرشار از حماقت کرده و از رحمت خویش دور ساخته است . پس او را می بینی که خودش را بر تو مقدّم می دارد و آنچه را داری ، آزمندانه برای خود می خواهد» .

امام باقر علیه السلام : در بصره مردی بر پا خاست و گفت : ای امیر مؤمنان ! ما را از [حال ]برادران خبر ده . حضرت فرمود : «برادران ، دو گونه اند : برادرانِ قابل اعتماد و برادرانِ [مفیدِ تنها برای] شوخی و شادمانی . امّا برادران قابل اعتماد ، دست و بال و خانواده و دارایی [شخص] هستند . پس اگر نسبت به برادرت اعتماد داشتی ، مال و تنت را بدو ببخش و با دوستش دوستی و با دشمنش دشمنی کن و رازش را پنهان دار و خوبی اش را آشکار ساز . ای پرسشگر ! بدان که این گونه برادران ، کمیاب تر از گوگرد سرخ (1) هستند . امّا برادارن شوخی و شادمانی ، پس [بدان که ]تو از آنان لذّت خود را می بری . پس آن را از آنان مبُر و... بیش از آن ، از درونشان مخواه و به همان میزان که روی گشاده و زبان شیرین خود را به تو ارزانی می دارند ، تو نیز چنین کن» .

.

ص: 180

الإمام الصادق علیه السلام : الإِخوانُ ثَلاثَهٌ : فَواحِدٌ کَالغِذاءِ الَّذی یُحتاجُ إلَیهِ کُلَّ وَقتٍ فَهُوَ العاقِلُ ، وَالثّانی فی مَعنَی الدّاءِ وهُوَ الأَحمَقُ ، وَالثّالِثُ فی مَعنَی الدَّواءِ فَهُوَ اللَّبیبُ . (1)

عنه علیه السلام : الإِخوانُ ثَلاثَهٌ : مُواسٍ بِنَفسِهِ ، وآخَرُ مُواسٍ بِمالِهِ وهُمَا الصّادِقانِ فِی الإِخاءِ وآخَرُ یَأخُذُ مِنکَ البُلغَهَ، ویُریدُکَ لِبَعضِ اللَّذَّهِ ، فَلا تَعُدَّهُ مِن أهلِ الثِّقَهِ . (2)

عنه علیه السلام : إنَّ الَّذینَ تَراهُم لَکَ أصدِقاءَ إذا بَلَوتَهُم وَجَدتَهُم عَلی طَبَقاتٍ شَتّی ؛ فَمِنهُم کَالأَسَدِ فی عِظَمِ الأَکلِ وشِدَّهِ الصَّولَهِ ، ومِنهُم کَالذِّئبِ فِی المَضَرَّهِ ، ومِنهُم کَالکَلبِ فِی البَصبَصَهِ ، ومِنهُم کَالثَّعلَبِ فِی الرَّوَغانِ وَالسَّرِقَهِ ، صُوَرُهُم مُختَلِفَهٌ وَالحِرفَهٌ واحِدَهٌ . ما تَصنَعُ غَدا إذا تُرِکتَ فَردا وَحیدا لا أهلَ لَکَ ولا وَلَدَ إلاَّ اللّه َ رَبَّ العالَمینَ ؟! (3)

.

ص: 181

امام صادق علیه السلام : برادران ، سه گونه اند : یکی چون غذاست که در همه وقت به آن نیاز است و او شخص عاقل است . دوم به معنایِ درد است ، و او شخص احمق است . سوم به معنایِ دَواست و او شخص خردمند است .

امام صادق علیه السلام : برادران ، سه گونه اند : آن که [در راه دوست] از جان خود می گذرد . دیگری آن که از مال خود می گذرد و این دو در برادری خود صادق هستند . دیگری آنچه را که نیاز دارد ، از تو می گیرد و تو را برای پاره ای لذّت ها[ی خود ]می خواهد . پس او را از افراد قابل اعتماد مشمار .

امام صادق علیه السلام : کسانی را که دوستان خود می بینی ، اگر آنان را بیازمایی، آنان را گونه های متفاوتی خواهی یافت : برخی در پرخوری و پرخاشگری ، همچون شیر (درنده) هستند. برخی در زیان زدن ، چون گرگ هستند . برخی در چاپلوسی چون سگ هستند. برخی در نیرنگبازی و دزدی ، چون روباه هستند. چهره هایشان گوناگون است ؛ امّا پیشه یکی است . فردا که تنها و بی خانواده و فرزند ، رها خواهی شد و جز پروردگار عالمیان را نخواهی داشت ، چه خواهی کرد ؟

.

ص: 182

5 / 6التَّحذیرُ مِن قَرینِ السَّوءِالکتاب(قَالَ قَآئلٌ مِّنْهُمْ إِنِّی کَانَ لِی قَرِینٌ * یَقُولُ أَءِنَّکَ لَمِنَ الْمُصَدِّقِینَ * أَءِذَا مِتْنَا وَکُنَّا تُرَابًا وَ عِظَمًا أَءِنَّا لَمَدِینُونَ * قَالَ هَلْ أَنتُم مُّطَّلِعُونَ * فَاطَّلَعَ فَرَءَاهُ فِی سَوَآءِالْجَحِیمِ ) . (1)

(وَ یَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَی یَدَیْهِ یَقُولُ یَلَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلاً * یَوَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلاَنًا خَلِیلاً * لَّقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَآءَنِی وَ کَانَ الشَّیْطَنُ لِلاْءِنسَنِ خَذُولاً ) . (2)

(وَ مَن یَعْشُ عَن ذِکْرِ الرَّحْمَنِ نُقَیِّضْ لَهُو شَیْطَنًا فَهُوَ لَهُو قَرِینٌ * وَ إِنَّهُمْ لَیَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِیلِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ * حَتَّی إِذَا جَآءَنَا قَالَ یَلَیْتَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ بُعْدَ الْمَشْرِقَیْنِ فَبِئْسَ الْقَرِینُ ) . (3)

(وَ أَقْبَلَ بَعْضُهُمْ عَلَی بَعْضٍ یَتَسَآءَلُونَ * قَالُواْ إِنَّکُمْ کُنتُمْ تَأْتُونَنَا عَنِ الْیَمِینِ * قَالُواْ بَل لَّمْ تَکُونُواْ مُؤْمِنِینَ * وَ مَا کَانَ لَنَا عَلَیْکُم مِّن سُلْطَنِم بَلْ کُنتُمْ قَوْمًا طَغِینَ * فَحَقَّ عَلَیْنَا قَوْلُ رَبِّنَآ إِنَّا لَذَآئقُونَ * فَأَغْوَیْنَکُمْ إِنَّا کُنَّا غَوِینَ ) . (4)

(وَ قَیَّضْنَا لَهُمْ قُرَنَآءَ فَزَیَّنُواْ لَهُم مَّا بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ مَا خَلْفَهُمْ وَ حَقَّ عَلَیْهِمُ الْقَوْلُ فِی أُمَمٍ قَدْ خَلَت مِن قَبْلِهِم مِّنَ الْجِنِّ وَ الاْءِنسِ إِنَّهُمْ کَانُواْ خَسِرِینَ ) . (5)

.

ص: 183

ص: 184

الحدیث موسی علیه السلام : مَن قَطَعَ قَرینَ السَّوءِ فَکَأَنَّما عَمِلَ بِالتَّوراهِ . (1)

الکافی عن علیّ بن أسباط عَنهُم علیهم السلام : فیما وَعَظَ اللّه ُ عز و جل بِهِ عیسی علیه السلام : یا عیسی ، اِعلَم أنَّ صاحِبَ السَّوءِ یُعدی ، وقَرینَ السَّوءِ یُردی ، وَاعلَم مَن تُقارِنُ ، وَاختَر لِنَفسِکَ إخوانا مِنَ المُؤمِنینَ . (2)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : أوحَشُ الوَحشَهِ قَرینُ السَّوءِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : إیّاکَ وقَرینَ السَّوءِ ؛ فَإِنَّکَ بِهِ تُعرَفُ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : إیّاکَ وصاحِبَ السَّوءِ ؛ فَإِنَّهُ قِطعَهٌ مِنَ النّارِ ، لا یَنفَعُکَ وُدُّهُ ، ولا یَفی لَکَ بِعَهدِهِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله کانَ یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ مِن صاحِبِ غَفلَهٍ ، وقَرینِ سَوءٍ . (6)

عنه صلی الله علیه و آله : الوَحدَهُ خَیرٌ مَن جَلیسِ السَّوءِ ، وَالجَلیسُ الصّالِحُ خَیرٌ مِنَ الوَحدَهِ . (7)

.

ص: 185

حدیث موسی علیه السلام : هرکه از همنشین بد بِبُرد ، گویی به تورات عمل کرده است!

الکافی به نقل از علی بن اَسباط، از یکی از معصومان علیهم السلام : از جمله سفارش های خداوند به عیسی علیه السلامآن بود : «ای عیسی ! بدان که یار بد ، [انسان را ]دچار خصلت های بدِ خود می کند و همنشین بد ، [انسان را] به هلاکت می رساند . بِدانْ که با که دوستی می کنی ، و برای خودت برادرانی از مؤمنان برگزین .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : تنهاترین تنهایی ، همنشین بد است .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : از همنشین بد بپرهیز ؛ چرا که تو را با او می شناسند [و می سنجند] .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : از همنشین بد بپرهیز ، زیرا پاره آتش است ؛ نه دوستی اش به تو سود می رساند و نه پیمانت را نگه می دارد .

رسول خدا صلی الله علیه و آلهمی فرمود : بارالها ! از یار غافل و همنشین بد ، به تو پناه می آورم .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : تنهایی بهتر از همنشین بد است . همنشین درستکار ، بهتر از تنهایی است .

.

ص: 186

الإمام علیّ علیه السلام : کُن بِالوَحدَهِ آنَسُ مِنکَ بِقُرَناءِ السَّوءِ . (1)

عنه علیه السلام : صاحِبُ السَّوءِ قِطعَهٌ مِنَ النّارِ . (2)

عنه علیه السلام : اِحذَر مُجالَسَهَ قَرینِ السَّوءِ ؛ فَإِنَّهُ یُهلِکُ مُقارِنَهُ ، ویُردی مُصاحِبَهُ . (3)

عنه علیه السلام : ما سَعِدَ مَن شَقِیَ إخوانُهُ . (4)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : الوَحدَهُ خَیرٌ مِن رَفیقِ السَّوءِ . (5)

عنه علیه السلام أیضا : إیّاکَ وصاحِبَ السَّوءِ ؛ فَإِنَّهُ کَالسَّیفِ المَسلولِ یَروقُ مَنظَرُهُ ، ویَقبُحُ أثَرُهُ . (6)

عنه علیه السلام أیضا : تَوَحَّشتُ فِی القَفرِ البَلقَعِ ، فَلَم أرَ وَحشَهً أشَدَّ مِن قَرینِ السَّوءِ ! (7)

عنه علیه السلام أیضا : إخوانُ السَّوءِ کَشَجَرَهِ النّارِ یُحرِقُ بَعضُها بَعضا . (8)

الخصال عن سفیان الثوری : لَقیتُ الصّادِقَ ابنَ الصّادِقِ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ علیهماالسلامفَقُلتُ لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّه ِ أوصِنی . فَقالَ لی : ... یا سُفیانُ ، أمَرَنی والِدی علیه السلامبِثَلاثٍ ، ونَهانی عَن ثَلاثٍ. فَکانَ فیما قالَ لی : یا بُنَیَّ ، مَن یَصحَب صاحِبَ السَّوءِ لا یَسلَم . (9)

.

ص: 187

امام علی علیه السلام : با تنهایی مأنوس تر باش تا بودن با همنشینان بد .

امام علی علیه السلام : یارِ بد ، پاره ای از آتش است .

امام علی علیه السلام : از همنشینی با همنشین بد بپرهیز ؛ زیرا او همنشین خود را هلاک می کند و یار خود را تباه می سازد .

امام علی علیه السلام : آن که برادرانش شوربخت اند ، نیک بخت نمی شود .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : تنهایی ، بهتر از رفیق بد است .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : از یار بد بپرهیز ، که چون شمشیر برهنه است . جلوه اش زیبا و زخمش زشت است .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : در بیابان خشک و بی آب و علف ، تنها شدم ؛ امّا تنهای ای سخت تر از همنشین بد ندیدم .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : برادران بد ، همچون درخت آتش هستند که پاره ای از آن ، پاره دیگرش را می سوزاند .

الخصال به نقل از سُفیان ثَوری : راستگو فرزند راستگو ، جعفر بن محمّد علیه السلام ، را دیدم و به ایشان گفتم : «ای پسر پیامبر خدا ! به من سفارشی کن . به من فرمود : « . . . ای سفیان ! پدرم مرا به سه چیزْ فرمان داد و از سه چیز بازداشت . از جمله به من فرمود : پسرکم ! هرکه با یارِ بد ، مصاحبت کند ، ایمن نمی ماند» .

.

ص: 188

الکافی عن لقمان الحکیم لاِبنِهِ : مَن یُقارِن قَرینَ السَّوءِ لا یَسلَم . (1)

عنه علیه السلام لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ! . . . مَن یَدخُل مَداخِلَ السَّوءِ یُتَّهَم ، ومَن یَصحَب صاحِبَ السَّوءِ لا یَسلَم ، ومَن یَصحَبِ الصّاحِبَ الصّالِحَ یَغنَم . (2)

5 / 7شَرُّ الإِخوانِ الإمام علیّ علیه السلام : شَرُّ الإِخوانِ مَن تُکُلِّفَ لَهُ . (3)

عنه علیه السلام : شَرُّ الإِخوانِ الخاذِلُ . (4)

عنه علیه السلام : شَرُّ الإِخوانِ المُواصِلُ عِندَ الرَّخاءِ وَالمُفاصِلُ عِندَ البَلاءِ . (5)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ الغاشُّ المُداهِنُ . (6)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ مَن أرضاکَ بِالباطِلِ . (7)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ مَن یَبتَغی لَکَ شَرَّ یَومِهِ . (8)

.

ص: 189

ص: 190

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ مَن أحوَجَکَ إلی مُداراهٍ ، وألجَأَکَ إلَی اعتِذارٍ . (1)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ مَن أغراکَ بِهَویً ، ووَلَّهَکَ بِالدُّنیا . (2)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ مَن تَثَبَّطَ عَنِ الخَیرِ وثَبَّطَکَ مَعَهُ . (3)

عنه علیه السلام : شَرُّ إخوانِکَ وأغَشُّهُم لَکَ مَن أغراکَ بِالعاجِلَهِ ، وألهاکَ عَنِ الآجِلَهِ . (4)

5 / 8خَیرُ الإِخوانِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : خَیرُ الإِخوانِ المُساعِدُ عَلی أعمالِ الآخِرَهِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : خَیرُ إخوانِکَ مَن أعانَکَ عَلی طاعَهِ اللّه ِ ، وصَدَّکَ عَن مَعاصیهِ ، وأمَرَکَ بِرِضاهُ . (6)

الإمام علیّ علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ مَن کانَت فِی اللّه ِ مَوَدَّتُهُ . (7)

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ مَن لَم تَکُن عَلَی الدُّنیا اُخُوَّتُهُ . (8)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن عَنَّفَکَ فی طاعَهِ اللّه ِ سُبحانَهُ . (9)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : خَیرُ الإِخوانِ مَن إذَا استَغنَیتَ عَنهُ لَم یَزِدک فِی المَوَدَّهِ ، وإنِ احتَجتَ إلَیهِ لَم یَنقُصکَ مِنها . (10)

.

ص: 191

ص: 192

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ أقَلُّهُم مُصانَعَهً فِی النَّصیحَهِ . (1)

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ أنصَحُهُم . وشَرُّهُم أغَشُّهُم . (2)

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ مَن إذا فَقَدتَهُ لَم تُحِبَّ البَقاءَ بَعدَهُ . (3)

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ مَن لَم یَکُن عَلی إخوانِهِ مُستَقصِیا . (4)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن دَلَّکَ عَلی هُدیً ، وأکسَبَکَ تُقیً ، وصَدَّکَ عَنِ اتِّباعِ هَویً . (5)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن کَثُرَ إغضابُهُ لَکَ فِی الحَقِّ . (6)

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ مَن لا یُحوِجُ إخوانَهُ إلی سِواهُ . (7)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن واساکَ بِخَیرِهِ ، وخَیرٌ مِنهُ مَن أغناکَ عَن غَیرِهِ . (8)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن واساکَ، وخَیرٌ مِنهُ مَن کَفاکَ، وإنِ احتاجَ إلَیکَ أعفاکَ . (9)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن دَعاکَ إلی صِدقِ المَقالِ بِصِدقِ مَقالِهِ ، ونَدَبَکَ إلی أفضَلِ الأَعمالِ بِحُسنِ أعمالِهِ . (10)

.

ص: 193

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که در نیکخواهی تو ، کمترین چرب زبانی را به کار گیرد .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادران، نیک خواه ترینشان است و بدترین آنان، فریبکارترینشان .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادران ، کسی است که هرگاه او را از دست بدهی ، پس از او ، زندگی را دوست نداشته باشی .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادران ، کسی است که نسبت به برادرانش پُر توقّع نباشد .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که تو را به هدایتی رهنمون شود ، تقوایی نصیبت کند و از پیروی هوای نفسی بازت دارد .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که در راه حق ، بر تو بسیار خشم گیرد .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادران ، کسی است که برادرانش را به دیگری جز خود ، نیازمند نکند .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که از مالش به تو ببخشد و بهتر از او کسی است که تو را از دیگری جز خود ، بی نیاز کند .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که از اموال خود به تو ببخشد و بهتر از او کسی است که تو را بی نیاز سازد و اگر خود به تو نیازمند گشت ، تو را معاف دارد [و از تو چیزی نخواهد] .

امام علی علیه السلام : بهترینِ برادرانت ، کسی است که با راستگویی اش تو را به راستگویی بخواند و با اعمال نیک خود ، تو را به برترینِ اعمال برانگیزد .

.

ص: 194

عنه علیه السلام : خَیرُ الإِخوانِ أعوَنُهُم عَلَی الخَیرِ ، وأعمَلُهُم بِالبِرِّ ، وأرفَقُهُم بِالمُصاحِبِ . (1)

عنه علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن سارَعَ إلَی الخَیرِ وجَذَبَکَ إلَیهِ ، وأمَرَکَ بِالبِرِّ وأعانَکَ عَلَیهِ . (2)

الإمام العسکریّ علیه السلام : خَیرُ إخوانِکَ مَن نَسِیَ ذَنبَکَ ، وذَکَرَ إحسانَکَ إلَیهِ . (3)

5 / 9أصدَقُ الإِخوانِ الإمام علیّ علیه السلام : لا یَکونُ الصَّدیقُ صَدیقا حَتّی یَحفَظَ أخاهُ فی ثَلاثٍ : فی نَکبَتِهِ ، وغَیبَتِهِ ، ووَفاتِهِ . (4)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ مِن صَدَقَ غَیبُهُ . (5)

عنه علیه السلام : حَسبُ المَرءِ ... مِن صَداقَتِه ، کَثرَهُ مُوافَقَتِهِ . (6)

عنه علیه السلام : مَن دَعاکَ إلَی الدّارِ الباقِیَهِ وأعانَکَ عَلَی العَمَلِ لَها فَهُوَ الصَّدیقُ الشَّفیقُ . (7)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ الصَّدوقُ مَن نَصَحَکَ فی عَیبِکَ ، وحَفِظَکَ فی غَیبِکَ ، وآثَرَک عَلی نَفسِهِ . (8)

.

ص: 195

ص: 196

عنه علیه السلام : لا یَحولُ الصَّدیقُ الصَّدوقُ عَنِ المَوَدَّهِ وإن جُفِیَ . (1)

عنه علیه السلام : مَن بَصَّرَکَ عَیبَکَ وحَفِظَکَ فی غَیبِکَ فَهُوَ الصَّدیقُ ، فَاحفَظهُ . (2)

عنه علیه السلام : الصَّدیقُ مَن کانَ ناهِیا عَنِ الظُّلمِ وَالعُدوانِ، مُعینا عَلَی البِرِّ وَالإِحسانِ . (3)

عنه علیه السلام : أخوکَ الصَّدیقُ مَن وَقاکَ بِنَفسِهِ ، وآثَرَکَ عَلی مالِهِ ووَلَدِهِ وعِرسِهِ . (4)

عنه علیه السلام : صَدیقُکَ مَن نَهاکَ ، وعَدُوُّکَ مَن أغراکَ . (5)

عنه علیه السلام : مَنِ اهتَمَّ بِکَ فَهُوَ صَدیقُکَ . (6)

عنه علیه السلام : إنَّ أخاکَ حَقّا مَن غَفَرَ زَلَّتَکَ ، وسَدَّ خَلَّتَکَ ، وقَبِلَ عُذرَکَ ، وسَتَرَ عَورَتَکَ ، ونَفی وَجَلَکَ ، وحَقَّقَ أمَلَکَ . (7)

عنه علیه السلام : أخوکَ الَّذی إن أحرَضَتکَ مُلِمَّهٌمِنَ الدَّهرِ لَم یَبرَح لِبَثِّکَ واجِما ولَیسَ أخوکَ بِالَّذی إن تَمَنَّعَتعَلَیکَ اُمورٌ ظَلَّ یَلحاکَ لائِما (8)

.

ص: 197

امام علی علیه السلام : دوستِ راستین ، از دوستی اش بازنمی گردد ، اگر چه به او جفا شود .

امام علی علیه السلام : هرکه تو را به عیبت بینا گردانَد و در نبودنت حافظ [آبرو و راز ]تو باشد ، او همان دوست [حقیقی ]است ، پس او را نگه دار .

امام علی علیه السلام : دوست ، کسی است که از ستم و تجاوزگری بازدارد و بر انجام دادن خوبی و نیکویی یاری کند .

امام علی علیه السلام : برادرِ راستینت ، کسی است که با جان خود ، تو را حفظ کند و تو را بر مال ، فرزند و همسر خود ، مقدّم دارد .

امام علی علیه السلام : دوستت ، کسی است که تو را [از بدی ها ]بازدارد و دشمنت ، آن کسی است که تو را [به سوی بدی ها ]برانگیزد .

امام علی علیه السلام : هرکه به [نیازهای] تو توجّه کند ، دوست توست .

امام علی علیه السلام : برادر حقیقی تو کسی است که لغزشت را ببخشد، نیازت را برطرف سازد ، عذرت را بپذیرد ، زشتی ات را بپوشاند ، ترست را بزداید و آرزویت را برآورد .

امام علی علیه السلام در شعر منسوب به ایشان : برادرت، کسی است که چون گرفتاری روزگارْ رنجورت ساخت/ در برابر درد دل هایت خاموش نمی ماند [و به یاری ات می شتابد] . کسی که چون دچار مشکلات شدی/ همواره سرزنشگرانه توبیخت می کند ، برادرت نیست .

.

ص: 198

عنه علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : إنَّ أخاکَ الصِّدقَ مَن یَسعی مَعَکومَن یَضُرُّ نَفسَهُ لِیَنفَعَک ومَن إذا عایَنَ أمرا قَطَّعَکشَتَّتَ فیهِ شَملَهُ لِیَجمَعَک (1)

کنزالفوائد : رُوِیَ أنَّ الصّادِقَ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ علیهماالسلام کانَ یَتَمَثَّلُ کَثیرا بِهذَینِ البَیتَینِ : أخوکَ الَّذی لَو جِئتَ بِالسَّیفِ عامِدالِتَضرِبَهُ لَم یَستَغِشَّکَ فِی الوُدِّ ولَو جِئتَهُ تَدعوهُ لِلمَوتِ لَم یَکُنیَرُدُّکَ إبقاءً عَلَیکَ مِنَ الوُدِّ (2)

5 / 10أکمَلُ الإِخوانِ الإمام علیّ علیه السلام : کانَ لی فیما مَضی أخٌ فِی اللّه ِ ، وکانَ یُعظِمُهُ فی عَینی صِغَرُ الدُّنیا فی عَینِهِ. وکانَ خارِجا مِن سُلطانِ بَطنِهِ؛فَلا یَشتَهی ما لا یَجِدُ ، ولا یُکثِرُ إذا وَجَدَ.وکانَ أکثَرَ دَهرِهِ صامِتا،فَإِن قالَ بَذَّ القائِلینَ،ونَقَعَ غَلیلَ السّائِلینَ. وکانَ ضَعیفا مُستَضعَفا ، فَإِن جاءَ الجِدُّ فَهُوَ لَیثُ غابٍ ، وصِلُّ (3) وادٍ ، لا یُدلی بِحُجِّهٍ حَتّی یَأتِیَ قاضِیا . وکانَ لا یَلومُ أحَدا عَلی ما یَجِدُ العُذرَ فی مِثلِهِ حَتّی یَسمَعَ اعتِذارَهُ . وکانَ لا یَشکو وَجَعا إلاّ عِندَ بُرئِهِ . وکانَ یَقولُ ما یَفعَلُ ، ولا یَقولُ ما لا یَفعَلُ . وکانَ إذا غُلِبَ عَلَی الکَلامِ لَم یُغلَب عَلَی السُّکوتِ . وکانَ عَلی ما یَسمَعُ أحرَصَ مِنهُ عَلی أن یَتَکَلَّمَ . وکانَ إذا بَدَهَهُ أمرانِ یَنظُرُ أیُّهُما أقرَبُ إلَی الهَوی ؛ فَیُخالِفُهُ . فَعَلَیکُم بِهذِهِ الخَلائِقِ فَالزَموها ، وتَنافَسوا فیها ، فَإِن لَم تَستَطیعوها فَاعلَموا أنَّ أخذَ القَلیلِ خَیرٌ مِن تَرکِ الکَثیرِ . (4)

.

ص: 199

ص: 200

الکافی عن أحمد بن محمّد بن خالد عَن بَعضِ أصحابِهِ مِنَ العِراقِیِّینَ رَفَعَهُ ، قالَ : خَطَبَ النّاسَ الحَسَنُ بنُ عَلِیٍّ صَلَواتُ اللّه ِ عَلَیهِما فَقالَ : أیُّهَا النّاسُ ، أنَا اُخبِرُکُم عَن أخٍ لی کانَ مِن أعظَمِ النّاسِ فی عَینی ، وکانَ رَأسُ ما عَظُمَ بِهِ فی عَینی صِغَرَ الدُّنیا فی عَینِهِ . کانَ خارِجا مِن سُلطانِ بَطنِهِ ؛ فَلا یَشتَهی ما لا یَجِدُ ، ولا یُکثِرُ إذا وَجَدَ . کانَ خارِجا مِن سُلطانِ فَرجِهِ ؛ فَلا یَستَخِفُّ لَهُ عَقلَهُ ولا رَأیَهُ . کانَ خارِجا مِن سُلطانِ الجَهالَهِ ؛ فَلا یَمُدُّ یَدَهُ إلاّ عَلی ثِقَهٍ لِمَنفَعَهٍ . کانَ لا یَتَشَهّی ، ولا یَتَسَخَّطُ ، ولا یَتَبَرَّمُ . کانَ أکثَرَ دَهرِهِ صَمّاتا ، فَإِذا قالَ بَذَّ القائِلینَ ، کانَ لا یَدخُلُ فی مِراءٍ ، ولا یُشارِکُ فی دَعوی ، ولا یُدلی بِحُجَّهٍ حَتّی یَری قاضِیا . وکانَ لا یَغفُلُ عَن إخوانِهِ ، ولا یَخُصُّ نَفسَهُ بِشَیءٍ دونَهُم . کانَ ضَعیفا مُستَضعَفا ، فَإِذا جاءَ الجِدُّ کانَ لَیثا عادِیا . کانَ لا یَلومُ أحَدا فیما یَقَعُ العُذرُ فی مِثلِهِ حَتّی یَرَی اعتِذارا . کانَ یَفعَلُ ما یَقولُ ، ویَفعَلُ ما لا یَقولُ . کانَ إذَا ابتَزَّهُ أمرانِ لا یَدری أیُّهُما أفضَلُ نَظَرَ إلی أقرَبِهِما إلَی الهَوی فَخالَفَهُ . کانَ لا یَشکو وَجَعا إلاّ عِندَ مَن یَرجو عِندَهُ البُرءَ ، ولا یَستَشیرُ إلاّ مَن یَرجو عِندَهُ النَّصیحَهَ . کانَ لا یَتَبَرَّمُ ، ولا یَتَسَخَّطُ ، ولا یَتَشَکّی ، ولا یَتَشَهّی ، ولا یَنتَقِمُ ، ولا یَغفُلُ عَن العَدُوِّ . فَعَلَیکُم بِمِثلِ هذِهِ الأَخلاقِ الکَریمَهِ إن أطَقتُموها ، فَإِن لَم تُطیقوها کُلَّها فَأَخذُ القَلیلِ خَیرٌ مِن تَرکِ الکَثیرِ ، ولا حَولَ ولا قُوَّهَ إلاّ بِاللّه . (1)

.

ص: 201

الکافی به نقل از احمد بن محمّد بن خالد، از پاره ای از یارانش که این حدیث را به امام حسن علیه السلاممی رسانند : امام حسن علیه السلام برای مردم ، خطبه خواند و فرمود : «ای مردم ! من شما را از برادری خبر می دهم که در چشمم از بزرگ ترینِ مردم بود . علّت اصلی بزرگ جلوه نمودنش در چشمم، کوچکی دنیا در چشم او بود . او مغلوب شکمش نبود . پس آنچه را نمی یافت ، آرزو نمی کرد و اگر می یافت ، از حد نمی گذراند . او مغلوب شهوتش نبود. پس برای آن ، نه عقل خود را سبک می کرد و نه رأیش را . مغلوب نادانی نبود. پس دستش را جز به سوی شخص مورد اطمینان برای سودی دراز نمی کرد . نه هوسران بود ، نه خشمگین می شد و نه افسرده می گشت . بیشتر روزگارش را خاموش بود ؛ اما چون سخن می گفت، بر گویندگان پیشی می گرفت و در هیچ جدالی وارد نمی شد و در هیچ دعوایی شرکت نمی جست و تا قاضی ای (1) ] برای شنیدن سخنانش [نمی یافت ، حجّت آوری نمی کرد . از برادرانش غافل نمی گشت و چیزی را از آنان بازنمی داشت و ویژه خود نمی ساخت . به ظاهر ، ناتوان می نمود ؛ اما به هنگام کوشش ، شیری شَرزه بود . هیچ کس را به سبب کاری که در مثل آن ، پوزش می آورند ، سرزنش نمی کرد ، تا عذرش را بداند . آنچه می گفت ، انجام می داد و آنچه نمی گفت ، نیز انجام می داد. (2) هرگاه با دو مسئله رویاروی می شد و نمی دانست کدام یک از آنها برترند ، می نگریست که کدام یک به هوای نفس ، نزدیک تر است . پس با آن مخالفت می کرد . از هیچ دردی شِکوه نمی کرد ، مگر نزد کسی که امید بهبود خود را از او داشت ، و جز با کسی که از او امید نیکخواهی داشت ، مشورت نمی کرد . افسرده و خشمگین نمی شد و پُر شکایت و هوسران نبود . از کسی انتقام نمی گرفت و در عین حال ، از دشمن ، غافل نمی گشت . پس اگر توانش را داشتید ، چنین خوی های بزرگوارانه ای به دست آورید و پایبند آنها باشید و اگر طاقت همه اش را نداشتید ، ]بدانید که [به دست آوردن اندک ، بهتر از واگذاشتن بسیار است ، و دگرگونی و توانی جز به وسیله خدا نیست» .

.

ص: 202

الإمام الباقر علیه السلام : کانَ لی أخٌ فی عَینی عَظیمٌ ، وکانَ الَّذی عَظَّمَهُ فی عَینی صِغَرَ الدُّنیا فی عَینِهِ . (1)

الإمام الرضا علیه السلام فی صِفَهِ الإِمامِ : الإِمامُ الأَنیسُ الرَّفیقُ ، وَالوالِدُ الشَّفیقُ ، وَالأَخُ الشَّقیقُ ، وَالاُمُّ البَرَّهُ بِالوَلَدِ الصَّغیرِ . (2)

.

ص: 203

امام باقر علیه السلام : مرا برادری بود که در چشمم بزرگ می نمود . آنچه او را در چشمم بزرگ می کرد ، کوچکی دنیا در چشم او بود .

امام رضا علیه السلام در تعریف «امام» : امام ، همدم و رفیق است و پدر مهربان ؛ و برادرِ همسان است و مادر نیکوکار به فرزند کوچکش .

.

ص: 204

الفصل السادس: آداب المحبَّه6 / 1ما یَنبَغی فی مُعاشَرَهِ الإِخوانِأ مَعرِفَهُ المُواصَفاتِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إذا آخَی الرَّجُلُ الرَّجُلَ فَلیَسأَلهُ عَنِ اسمِهِ وَ اسمِ أبیهِ و مِمَّن هُوَ ؛ فَإِنَّهُ أوصَلُ لِلمَوَدَّهِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ المُسلِمَ فَلیَسأَلهُ عَنِ اسمِهِ وَ اسمِ أبیهِ وَ اسمِ قَبیلَتِهِ و عَشیرَتِهِ ؛ فَإِنَّ مِن حَقِّهِ الواجِبِ و صِدقِ الإِخاءِ أن یَسأَلَهُ عَن ذلِکَ ، و إلاّ فَإِنَّها مَعرِفَهُ حُمقٍ . (2)

.

ص: 205

ص: 206

عنه صلی الله علیه و آله : إذا آخی أحَدُکُم رَجُلاً فَلیَسأَلهُ عَنِ اسمِهِ وَاسمِ أبیهِ وقَبیلَتِهِ ومَنزِلِهِ ؛ فَإِنَّهُ مِن و اجِبِ الحَقِّ و صافِی الإِخاءِ ، و إلاّ فَهُوَ مَوَدَّهٌ حَمقاءُ . (1)

شعب الإیمان عن ابن عمر : رَآنِی النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله و أنَا ألتَفِتُ ، فَقالَ : ما لَکَ تَلتَفِتُ ؟ قُلتُ : آخَیتُ رَجُلاً . قالَ : إذا أحبَبتَ رَجُلاً فَاسأَلهُ عَنِ اسمِهِ وَ اسمِ أبیهِ ، فَإِن کانَ غائِبا حَفِظتَهُ ، و إن کانَ مَریضا فَعُدتَهُ (2) ، و إن ماتَ شَهِدتَهُ . (3)

حلیه الأولیاء عن سالم عن أبیه : کُنتُ عِندَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إذ مَرَّ عَلَیهِ رَجُلٌ فَقالَ رَجُلٌ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنّی لاَُحِبُّ هذا فِی اللّه ِ عز و جل . فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : هَل تَدرِی مَا اسمُهُ ؟ قالَ : لا . فَقالَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : فَاسأَلهُ عَنِ اسمِهِ . فَسَأَلهُ و أعلَمَهُ ذلِکَ . فَقالَ لَهُ الرَّجُلُ : أحَبَّکَ اللّه ُ الَّذی أحبَبتَنی فیهِ . فَرَجَعَ إلی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، فَأَخبَرَهُ بِالَّذی قالَ لَهُ وَ الَّذی رَدَّ عَلَیهِ . فَقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : وَجَبَت . (4)

.

ص: 207

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرگاه یکی از شما با کسی دوستی کرد ، نامش ، نام پدر و قبیله اش را بپرسد و از منزلش خبر گیرد ؛ زیرا این کار از حقوق واجب و صفای برادری است ، و گرنه ، دوستیِ احمقانه است .

شُعَب الإیمان به نقل از ابن عمر : پیامبر صلی الله علیه و آله مرا دید که به چپ و راست می نگرم . پس فرمود : «چرا به این سو و آن سو می نگری ؟». گفتم : با مردی دوستی کردم ]و اینک به دنبالش می گردم] . فرمود : «هرگاه با کسی دوستی کردی ، نام او را و نام پدرش را بپرس تا در نبودش ، او را حفظ کنی ، اگر بیمار گشت ، به عیادتش بروی و اگر مُرد ، در تشییع جنازه اش حاضر شوی» .

حلیه الأولیاء به نقل از سالم، از پدرش : نزد پیامبر خدا بودم که مردی بر ایشان گذشت . مرد دیگری گفت : «ای رسول خدا ! من این [مرد ]را در راه خدای عز و جل دوست می دارم . پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمود : «آیا نامش را می دانی ؟» . گفت : نه . پیامبر صلی الله علیه و آلهفرمود : «پس نامش را بپرس» . او نیز نامش را پرسید و آن مرد ، پاسخش را داد و سپس افزود : «خداوندی که مرا در راه او دوست داشتی ، دوستت بدارد» . پس آن مرد [پرسنده] به سوی رسول خدا بازگشت و حضرت را از آنچه به آن مرد گفته بود و آنچه از او شنیده بود، باخبر کرد . آن گاه پیامبر خدا فرمود : «[اینک حقیقت دوستی] تحقّق یافت» .

.

ص: 208

ب إعلامُ المَحَبَّهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم صاحِبَهُ أو أخاهُ فَلیُعلِمهُ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ الرَّجُلُ أخاهُ فَلیُخبِرهُ أنَّهُ یُحِبُّهُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ فَلیُعلِمهُ ؛ فَإِنَّهُ أصلَحُ لِذاتِ البَینِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ فَلیُعلِمهُ ؛ فَإِنَّهُ یَجِدُ لَهُ مِثلَ الَّذی عِندَهُ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ فَلیُعلِمهُ ذلِکَ ، ثُمَّ لِیَزُرهُ ، و لا یَکون أوَّلَ قاطِعٍ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ فَلیُخبِرهُ ؛ لِیَقُل : إنّی اُحِبُّکَ فِی اللّه ِ، إنّی أوَدُّکَ فِی اللّه ِ . (6)

عنه صلی الله علیه و آله : أبدِ المَوَدَّهَ لِمَن وادَّکَ تَکُن أثبَتَ . (7)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم أخاهُ فِی اللّه ِ فَلیُعلِمهُ ؛ فَإِنَّهُ أبقی فِی الاُلفَهِ ، و أثبَتُ فِی المَوَدَّهِ . (8)

.

ص: 209

ص: 210

عنه صلی الله علیه و آله : مَن کانَ فی قَلبِهِ مَوَدَّهٌ لِأَخیهِ ثُمَّ لَم یُطلِعهُ عَلَیهِ فَقَد خانَهُ . (1)

سنن أبی داود عن أنس : إنَّ رَجُلاً کانَ عِندَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَمَرَّ بِهِ رَجُلٌ ، فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، إنّی لاَُحِبُّ هذا . فَقالَ لَهُ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : أعلَمتَهُ ؟ قالَ : لا . قالَ : أعلِمهُ . قالَ : فَلَحِقَهُ فَقالَ : إنّی اُحِبُّکَ فِی اللّه ِ . فَقالَ : أحَبَّکَ الَّذی أحبَبتَنی لَهُ . (2)

المحاسن عن مجاهد : لَقِیَنی رَجُلٌ مِن أصحابِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَأَخَذَ بِمَنکِبی مِن وَرائی ، قالَ : أما إنّی اُحِبُّکَ . قالَ : أحَبَّکَ الَّذی أحبَبتَنی لَهُ . فَقالَ : لَولا أنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهقالَ : «إذا أحَبَّ الرَّجُلُ الرَّجُلَ فَلیُخبِرهُ أنَّهُ أحَبَّهُ» ما أخبَرتُکَ . (3)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إذا أحَبَّ أحَدُکُم صاحِبَهُ ، فَلیَأتِهِ فی مَنزِلِهِ فَلیُخبِرهُ أنَّهُ یُحِبُّهُ للّه ِِ . (4)

المحاسن عن أبی البلاد : مَرَّ رَجُلٌ فِی المَسجِدِ وأبو جَعفَرٍ علیه السلام جالِسٌ وأبو عَبدِاللّه ِ علیه السلام ، فَقالَ لَهُ بَعضُ جُلَسائِهِ : وَ اللّه ِ ، إنّی لاَُحِبُّ هذَا الرَّجُلَ . قالَ لَهُ أبو جَعفَرٍ علیه السلام : ألا فَأَعلِمهُ ؛ فَإِنَّهُ أبقی لِلمَوَدَّهِ ، وخَیرٌ فِی الاُلفَهِ . (5)

.

ص: 211

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرکه در دلش نسبت به برادرش محبّتی داشته باشد و او را از آن باخبر نکند ، به او خیانت کرده است .

سنن أبی داوود به نقل از اَنَس : مردی نزد پیامبر خدا بود که مردی دیگر بر ایشان گذشت . آن مرد گفت : ای پیامبر خدا ! من این مرد را [که گذشت ، ]دوست می دارم . پیامبر صلی الله علیه و آلهبه او فرمود : «آیا با خبرش کرده ای ؟» . گفت : نه . فرمود : «او را باخبر کن» . پس ، خود را به آن مرد رساند و گفت : من تو را در راه خدا دوست می دارم . آن مرد گفت : آن که مرا برای او دوست می داری ، نیز دوستت بدارد .

المحاسن به نقل از مجاهد : مردی از یاران پیامبر صلی الله علیه و آلهمرا دید و از پشت ، شانه ام را گرفت و گفت : هان! من تو را دوست دارم . پاسخ داد[م] : آن که مرا برای او دوست می داری ، دوستت بدارد! . آن مرد گفت : اگر نبود که پیامبر خدا فرمود : «هرگاه کسی ، کسی را دوست داشت ، باخبرش کند که دوستش می دارد» ، تو را [از محبّتم ]باخبر نمی کردم .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هرگاه یکی از شما مصاحبش را دوست می داشت ، به خانه اش برود و باخبرش کند که او را برای خدا دوست می دارد .

المحاسن به نقل از ابو البلاد : امام باقر و امام صادق علیهماالسلام در مسجد نشسته بودند که مردی گذشت. یکی از همنشینان ایشان گفت : به خدا سوگند ، من این مرد را دوست می دارم . امام باقر علیه السلامفرمود : «هان ! باخبرش کن ، که [این کار ، ]دوستی را پایدارتر می کند و برای انس گرفتن ، بهتر است» .

.

ص: 212

الإمام الصادق علیه السلام : إذا أحبَبتَ رَجُلاً فَأَخبِرهُ بِذلِکَ ؛ فَإِنَّهُ أثبَتُ لِلمَوَدَّهِ بَینَکُما . (1)

عنه علیه السلام : إذا أحبَبتَ أحَدا مِن إخوانِکَ فَأَعلِمهُ ذلِکَ ؛ فَإِنَّ إبراهیمَ علیه السلامقالَ : «رَبِّ أَرِنِی کَیْفَ تُحْیِ الْمَوْتَی قَالَ أَوَ لَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَی وَلَکِن لِّیَطْمَئنَّ قَلْبِی» (2) . (3)

ج حِفظُ الوُدِّ القَدیمِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ تَعالی یُحِبُّ حِفظَ الوُدِّ القَدیمِ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : إنَّ اللّه َ عز و جل یُحِبُّ المُلازَمَهَ عَلَی الإِخاءِ القَدیمَهِ ، فَداوِموا عَلَیها . (5)

داود علیه السلام لاِبنِهِ سُلَیمانَ علیه السلام : یا بُنَیَّ ، لا تَستَبدِلَنَّ بِأَخٍ قَدیمِ أخا مُستَفادا مَا استَقامَ لَکَ ، و لا تَستَقِلَّنَّ أن یَکونَ لَکَ عَدُوٌّ واحِدٌ ، و لا تَستَکثِرَنَّ أن یَکونَ لَکَ ألفُ صَدیقٍ . (6)

سلیمان علیه السلام لاِبنِهِ : یا بُنَیَّ ، عَلَیکَ بِالحَبیبِ الأَوَّلِ ؛ فَإِنَّ الحَبیبَ الأَخیرَ لا یَعدِلُهُ . (7)

.

ص: 213

ص: 214

الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : لا تَستَبدِلَنَّ بِأَخٍ لَکَ قَدیمٍ أخا مُستَفادا مَا استَقامَ لَکَ ؛ فَإِنَّکَ إن فَعَلتَ فَقَد غَیَّرتَ ، و إن غَیَّرتَ تَغَیَّرَت نِعَمُ اللّه ِ عَلَیکَ . (1)

عنه علیه السلام : اِختَر مِن کُلِّ شَیءٍ جَدیدَهُ ، ومِنَ الإِخوانِ أقدَمَهُم . (2)

عنه علیه السلام : خَیرُ کُلِّ شَیءٍ جَدیدُهُ ، و خَیرُ الإِخوانِ أقدَمُهُم . (3)

عنه علیه السلام : مِن کَرَمَ المَرءِ بُکاؤُهُ عَلی ما مَضی مِن زَمانِهِ ، و حَنینُهُ إلی أوطانِهِ ، وحِفظُهُ قَدیمَ إخوانِهِ . (4)

عنه علیه السلام : إذا طالَتِ الصُّحبَهُ تَأَکَّدَتِ الحُرمَهُ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : عَلَیکَ بِالتِّلادِ ، و إیّاکَ و کُلَّ مُحدَثٍ لا عَهدَ لَهُ و لا أمانَهَ و لا ذِمَّهَ و لا میثاقَ ، و کُن عَلی حَذَرٍ مِن أوثَقِ النّاسِ فی نَفسِکَ ؛ فَإِنَّ النّاسَ أعداءُ النِّعَمِ . (6)

عنه علیه السلام : مَوَدَّهُ یَومٍ صِلَهٌ ، و مَوَدَّهُ شَهرٍ قَرابَهٌ ، و مَوَدَّهُ سَنَهٍ رَحِمٌ ثابِتَهٌ ، مَن قَطَعَها قَطَعَهُ اللّه ُ . (7)

.

ص: 215

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : برادر کهن را تا هنگامی که با تو صادق است ، با برادریِ [تازه] به دست آمده ، عوض مکن ؛ زیرا اگر چنین کنی ، تغییر داده ای و اگر تغییر بدهی ، نعمت های خدا نیز بر ضدّ تو تغییر می کنند . (1)

امام علی علیه السلام : از هر چیز ، نُوَش را برگزین ؛ امّا از برادران ، قدیمی ترینشان را .

امام علی علیه السلام : بهترینِ هر چیزی ، نوِ آن است ؛ امّا بهترینِ برادران ، قدیمی ترینشان است .

امام علی علیه السلام : نشانه بزرگواریِ آدمی ، گریستن او بر روزگار از دست رفته ، اشتیاق به وطن و حفظ برادران دیرین است .

امام علی علیه السلام : هرگاه مصاحبتْ طولانی شود ، حرمت [دوستی] استوارتر می گردد .

امام صادق علیه السلام : دوست کُهَن و آزموده ات (2) را نگه دار و از هر دوست نو یافته که پاسِ هیچ عهد و پیمان و امانتی را نگه نمی دارد ، بپرهیز و درباره خودت ، از مورد اعتمادترینِ مردمان نیز بهوش باش ؛ زیرا مردم ، دشمن نعمت اند .

امام صادق علیه السلام : دوستی یک روزه ، رابطه است . دوستی یک ماهه ، خویشی است و دوستی یک ساله ، خویشاوندی پایداری است که هرکس آن را بِبُرد ، خداوند ، [رشته عمر] او را به سر می آورد .

.

ص: 216

عنه علیه السلام : صُحبَهُ عِشرینَ سَنَهً قَرابَهٌ . (1)

د الاِنبِساطُ فِی اللِّقاءِ الإمام الباقر علیه السلام : أتی رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله رَجُلٌ فَقالَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، أوصِنی . فَکانَ فیما أوصاهُ أن قالَ : اِلقَ أخاکَ بِوَجهٍ مُنبَسِطٍ . (2)

رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا تُحَقِّرَنَّ مِنَ المَعروفِ شَیئا و لَو أن تَلقی أخاکَ بِوَجهٍ طَلِقٍ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : کُلُّ مَعروفٍ صَدَقَهٌ ، و مِنَ المَعروفِ أن تَلقی أخاکَ بِوَجهٍ طَلِقٍ ، و أن تُفرِغَ مِن دَلوِکَ فی إنائِهِ . (4)

الإمام الباقر علیه السلام : تَبَسُّمُ الرَّجُلِ فی وَجهِ أخیهِ حَسَنَهٌ ، و صَرفُ القَذی عَنهُ حَسَنَهٌ . وما عُبِدَ اللّه ُ بِشَیءٍ أحَبَّ إلَی اللّه ِ مِن إدخالِ السُّرورِ عَلَی المُؤمِنِ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : مَن تَبَسَّمَ فی وَجهِ أخیهِ کانَت لَهُ حَسَنَهٌ . (6)

الإمام الرضا علیه السلام : مَن تَبَسَّمَ فی وَجهِ أخیهِ المُؤمِنِ کَتَبَ اللّه ُ لَهُ حَسَنَهً ، و مَن کَتَبَ اللّه ُ لَهُ حَسَنَهً لَم یُعَذِّبهُ . (7)

.

ص: 217

ص: 218

الکافی عن ابن محبوب عَن بَعضِ أصحابِهِ عَن أبی عَبدِاللّه ِ علیه السلام : قُلتُ لَهُ : ما حَدُّ حُسنِ الخُلُقِ ؟ قالَ : تُلینُ جَناحَکَ ، و تُطیبُ کَلامَکَ ، و تَلقی أخاکَ بِبِشرٍ حَسَنٍ . (1)

ه المُداراه الإمام الرضا علیه السلام حینَ سُئِلَ مَا العَقلُ : التَّجَرُّعُ لِلغُصَّهِ ، و مُداهَنَهُ الأَعداءِ ، و مُداراهُ الأَصدِقاءِ . (2)

6 / 2ما لا یَنبَغی فی مُعاشَرَهِ الإِخوانِأ التَّصَنُّع رسول اللّه صلی الله علیه و آله : ثَلاثَهٌ لا یَنظُرُ اللّه ُ إلَیهِم یَومَ القِیامَهِ و لا یُزَکّیهِم و لَهُم عَذابٌ ألیمٌ : المُرخی ذَیلَهُ مِنَ العَظَمَهِ ، وَ المُزَکّی سِلعَتَهُ بِالکَذِبِ ، و رَجُلٌ اِستَقبَلَکَ بِوُدِّ صَدرِهِ فَیُواری (وقَلبُهُ) مُمتَلِئٌ غِشّا . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا ظَهَرَ العِلمُ وَ احتُرِزَ العَمَلُ ، وَ ائتَلَفَتِ الأَلسُنُ وَ اختَلَفَتِ القُلوبُ ، وتَقاطَعَتِ الأَرحامُ ، هُنالِکَ « لَعَنَهُمُ اللَّهُ فَأَصَمَّهُمْ وَ أَعْمَی أَبْصَرَهُمْ » (4) . (5)

.

ص: 219

ص: 220

عنه صلی الله علیه و آله : إذا تَعَلَّمَ النّاسُ العِلمَ و تَرَکُوا العَمَلَ ، و تَحابّوا بِالأَلسُنِ و تَباغَضوا بِالقُلوبِ ، و تَقاطَعوا فِی الأَرحامِ ، لَعَنَهُمُ اللّه ُ عِندَ ذلِکَ ؛ فَأَصَمَّهُم و أعمی أبصارَهُم . (1)

الإمام الصادق علیه السلام : إنَّ اللّه َ تَعالی أوحی إلی داودَ علیه السلام : إنَّ العِبادَ تَحابّوا بِالأَلسُنِ وتَباغَضوا بِالقُلوبِ ، و أظهَرُوا العَمَلَ لِلدُّنیا و أبطَنُوا الغِشَّ وَ الدَّغَلَ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : رُبَّ مُتَوَدِّدٍ مُتَصَنِّعٍ . (3)

عنه علیه السلام فی فِتنَهِ بَنی اُمَیَّهَ : کانَ أهلُ ذلِکَ الزَّمانِ ذِئابا ، و سَلاطینُهُ سِباعا ، وأوساطُهُ اُکّالاً ، و فُقَراؤُهُ أمواتا ، و غارَ الصِّدقُ ، و فاضَ الکَذِبُ ، وَ استُعمِلَتِ المَوَدَّهُ بِاللِّسانِ ، و تَشاجَرَ النّاسُ بِالقُلوبِ . (4)

عنه علیه السلام فی فِتنَهِ بَنی اُمَیَّهَ : هَدَرَ فَنیقُ الباطِلِ بَعدَ کُظومٍ ، و تَواخَی النّاسُ عَلَی الفُجورِ ، و تَهاجَروا عَلَی الدّینِ ، و تَحابّوا عَلَی الکَذِبِ ، و تَباغَضوا عَلَی الصِّدقِ . (5)

ب سوءُ الظَّنِّ الإمام علیّ علیه السلام : لا یُفسِدُکَ الظَّنُّ عَلی صَدیقٍ أصلَحَهُ لَکَ الیَقینُ . (6)

.

ص: 221

ص: 222

عنه علیه السلام : لا یَغلِبَنَّ عَلَیکَ سوءُ الظَّنِّ ؛ فَإِنَّهُ لا یَدَعُ بَینَکَ و بَینَ خَلیلٍ صُلحا . (1)

ج الغِشّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ، و لا یَحِلُّ لِمُسلِمٍ باعَ مِن أخیهِ بَیعا فیهِ عَیبٌ إلاّ بَیَّنَهُ لَهُ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : غِشُّ الصَّدیقِ وَ الغَدرُ بِالمَواثیقِ مِن خِیانَهِ العَهدِ . (3)

عنه علیه السلام : مِن عَلامَهِ الشَّقاءِ غِشُّ الصَّدیقِ . (4)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : إذا غَشَّکَ صَدیقُکَ فَاجعَلهُ مَعَ عَدُوِّکَ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : قالَ سَلمانُ فی خُطبَتِهِ : أیُّهَا النّاسُ ، لا تَکِلَّ أظفارُکُم عَن عَدُوِّکُم ، و لا تَستَغِشّوا صَدیقَکُم ؛ فَیَستَحوِذَ الشَّیطانُ عَلَیکُم . (6)

عنه علیه السلام : لا تُغَشِّشِ النّاسَ فَتَبقی بِغَیرِ صَدیقٍ . (7)

عنه علیه السلام : لا یَطمَعَنَّ ذُو الکِبرِ فِی الثَّناءِ الحَسَنِ ، و لاَ الخَبُّ فی کَثرَهِ الصَّدیقِ . (8)

د البُخل رسول اللّه صلی الله علیه و آله : إیّاکُم وَ البُخلَ ؛ فَإِنَّ البُخلَ دَعا أقواما فَمَنَعوا زَکاتَهُم ، و دَعاهُم فَقَطَعوا أرحامَهُم ، و دَعاهُم فَسَفَکوا دِماءَهُم . (9)

.

ص: 223

ص: 224

الإمام علیّ علیه السلام : لا خَیرَ فی صَدیقٍ ضَنینٍ . (1)

عنه علیه السلام : البُخلُ یوجِبُ البَغضاءَ . (2)

عنه علیه السلام : إیّاکَ وَ التَّحَلِّیَ بِالبُخلِ ؛ فَإِنَّهُ یُزری بِکَ عِندَ القَریبِ ، و یُمَقِّتُکَ إلَی النَّسیبِ . (3)

عنه علیه السلام : البُخلُ یُذِلُّ مُصاحِبَهُ ، و یُعِزُّ مُجانِبَهُ . (4)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : صَدیقُ البَخیلِ مَن لَم یُجَرِّبهُ . (5)

عنه علیه السلام : إیّاکُم وَ البُخلَ ؛ فَإِنَّ البَخیلَ یَمقُتُهُ الغَریبُ ، و یَنفُرُ مِنهُ القَریبُ . (6)

ه الاِستِرسال الإمام الصادق علیه السلام : لا تَثِق بِأَخیکَ کُلَّ الثِّقَهِ ؛ فَإِنَّ صِرعَهَ الاِستِرسالِ لَن تُستَقالَ . (7)

و الإِیذاء کنز العمّال عن أنس : کانَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إذا قامَ مِنَ اللَّیلِ یَقرَأُ ، زَمزَمَ فی قِراءَتِهِ . فَقیلَ : یا رَسولَ اللّه ِ ، لِمَ لا تَرفَعُ صَوتَکَ بِالقُرآنِ ؟ قالَ : أکرَهُ أن اُوذِیَ رَفیقی و أهلَ بَیتی . (8)

.

ص: 225

ص: 226

ز التَّحقیر رسول اللّه صلی الله علیه و آله : کونوا عِبادَ اللّه ِ إخوانا ، المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ؛ لا یَظلِمُهُ ، و لا یَخذُلُهُ ، ولا یُحَقِّرُهُ . (1)

ح الإِفراطُ فِی المَحَبَّهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : أحبِب وقالَ بَعضُهُم : حِبَّ حَبیبَکَ هَونا ما عَسی أن یَکونَ بَغیضَکَ یَوما ما ، و أبغِض بَغیضَکَ هَونا ما عَسی أن یَکونَ حَبیبَکَ یَوما ما . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : إنَّ قَوما أحَبّوا قَوما حَتّی هَلَکوا فی مَحَبَّتِهِم ، فَلا تَکونوا کَهُم . و إنَّ قَوما أبغَضوا قَوما حَتّی هَلَکوا فی بُغضِهِم ، فَلا تَکونوا کَهُم . (3)

الإمام علیّ علیه السلام : لا یَکُن حُبُّکَ کَلَفا ، و لا بُغضُکَ تَلَفا ؛ أحبِب حَبیبَکَ هَونا ما ، وأبغِض بَغیَضکَ هَونا ما . (4)

.

ص: 227

ص: 228

ط الإِثمُ لِأَجلِ الصَّدیقِ الإمام علیّ علیه السلام : المُؤمِنُ لا یَحیفُ عَلی مَن یُبغِضُ ، و لا یَأثَمُ فیمَن یُحِبُّ . (1)

ی إفشاءُ کُلِّ سِرٍّ الإمام علیّ علیه السلام : إنِ استَنَمتَ إلی وَدودِکَ فَأَحرِز لَهُ مِن أمرِکَ وَ استَبقِ لَهُ مِن سِرِّکَ ما لَعَلَّکَ أن تَندَمَ عَلَیهِ وَقتا ما . (2)

عنه علیه السلام : اِبذِل لِصَدیقِکَ کُلَّ المَوَدَّهِ ، و لا تَبذِل لَهُ کُلَّ الطُّمَأنینَهِ ، و أعطِهِ کُلَّ المُؤاساهِ ، ولا تُفضِ إلَیهِ بِکُلِّ الأَسرارِ ؛ توفِی الحِکمَهَ حَقَّها ، وَالصَّدیقَ واجِبَهُ . (3)

ک بَذلُ المَحَبَّهِ فی غَیرِ مَوضِعِها الإمام علیّ علیه السلام : لا تَبذِلَنَّ وُدَّکَ إذا لَم تَجِد مَوضِعا . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : مَن وَضَعَ حُبَّهُ فی غَیرِ مَوضِعِهِ فَقَد تَعَرَّضَ لِلقَطیعَهِ . (5)

ل مُطالَبَهُ الإِنصافِ الإمام الصادق علیه السلام : لَیسَ مِنَ الإِنصافِ مُطالَبَهُ الإِخوانِ بِالإِنصافِ . (6)

.

ص: 229

ص: 230

6 / 3جَوامِعُ آدابِ المُعاشَرَهِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : یا عَلِیُّ ، یَنبَغی أن یَکونَ فِی المُؤمِنِ ثَمانُ خِصالٍ : وَقارٌ عِندَ الهَزاهِزِ ، وصَبرٌ عِندَ البَلاءِ ، و شُکرٌ عِندَ الرَّخاءِ ، و قُنوعٌ بِما رَزَقَهُ اللّه ُ عز و جل ، لا یَظلِمُ الأَعداءَ ، ولا یَتَحامَلُ عَلَی الأَصدِقاءِ ، بَدَنُهُ مِنهُ فی تَعَبٍ ، وَ النّاسُ مِنهُ فی راحَهٍ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله فی ذِکرِ صِفاتِ المُؤمِنِ : لا یَقبَلُ الباطِلَ مِن صَدیقِهِ ، و لا یَرُدُّ الحَقَّ مِن عَدُوِّهِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : إذا آخی أحَدُکُم أخا فِی اللّه ِ فَلا یُخادَّهُ ، ولا یُدارَّهُ ، ولا یُمازَّهُ ؛ یَعنی لا یُخالِفهُ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : لا تُمارِ أخاکَ ، ولا تُمازِحهُ ، ولا تَعِدهُ مَوعِدَهً فَتُخلِفَهُ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ؛ لا یَخونُهُ ، و لا یَخذُلُهُ ، و لا یَعیبُهُ ، و لا یَحرِمُهُ ، ولا یَغتابُهُ . (5)

.

ص: 231

ص: 232

عنه صلی الله علیه و آله : المُؤمِنُ حَرامٌ عَلَی المُؤمِنِ أن یَظلِمَهُ ، أو یَخذُلَهُ ، أو یَغتابَهُ ، أو یَدفَعَهُ دَفعَهً . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ؛ لا یَظلِمُهُ ، و لا یُسلِمُهُ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : السَّیِّدُ مَن تَحَمَّلَ أثقالَ إخوانِهِ ، وأحسَنَ مُجاوَرَهَ جیرانِهِ . (3)

عنه علیه السلام : اِرفَق بِإِخوانِکَ، وَاکفِهِم غَربَ لِسانِکَ، وأجرِ عَلَیهِم سَیبَ إحسانِکَ . (4)

عنه علیه السلام : لا تُنابِذ عَدُوَّکَ ، و لا تُقَرِّع صَدیقَکَ ، وَ اقبَلِ العُذرَ و إن کانَ کِذبا ، ودَعِ الجَوابَ عَن قُدرَهٍ و إن کانَ لَکَ . (5)

عنه علیه السلام : إنَّ المُسلِمَ أخُو المُسلِمِ ؛ فَلا تَنابَزوا ، و لا تَخاذَلوا ؛ فَإِنَّ شَرائِعَ الدّینِ واحِدَهٌ ، وسُبُلَهُ قاصِدَهٌ، مَن أخَذَ بِها لَحِقَ، ومَن تَرَکَها مَرَقَ، ومَن فارَقَها مَحَقَ . (6)

الإمام الباقر علیه السلام : إنَّ المُؤمِنَ أخُو المُؤمِنِ ؛ لا یَشتِمُهُ ، و لا یَحرِمُهُ ، و لا یُسیءُ بِهِ الظَّنَّ . (7)

.

ص: 233

رسول خدا صلی الله علیه و آله : بر مؤمن ، حرام است که به مؤمنی دیگر ستم کند ، یا او را واگذارد ، یا غیبتِ او را بکند و یا او را یکسره براند .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : مسلمان ، برادرِ مسلمان است ؛ نه به او ستم می کند و نه او را تسلیم [مشکلات ]می نماید .

امام علی علیه السلام : بزرگ ، کسی است که سنگینی [مشکلات زندگیِ] برادرانش را بر دوش کشد و با همسایگانش نیک همسایه داری کند .

امام علی علیه السلام : با برادرانت نرمی کن ، تندی زبانت را از آنان بازدار و عطا و دِهِش خود را شامل آنان کن .

امام علی علیه السلام : دشمنی ات را با دشمنت آشکار مکن ، با دوست خود ، درشتی منما و عذر را بپذیر گرچه دروغین باشد ، و پاسخگویی را گرچه به سودت باشد ، از سر قدرتْ رها کن .

امام علی علیه السلام : مسلمان ، برادرِ مسلمان است . پس ، از یکدیگر عیب مگیرید و یکدیگر را تنها مگذارید ، که راه های دین ، یکی است و طریقت هایش میانه است . هر کس در آن گام نهد ، [به مقصد] می رسد و هرکس آن را رها کند ، از دین خارج می شود و هرکس از آن جدا گردد ، نابود می شود .

امام باقر علیه السلام : مؤمن ، برادرِ مؤمن است ؛ به او دشنام نمی دهد ، او را محروم نمی سازد و به او بدگمان نمی شود .

.

ص: 234

عنه علیه السلام : إنَّ نَفَرا مِنَ المُسلِمینَ خَرَجوا إلی سَفَرٍ لَهُم فَضَلُّوا الطَّریقَ ، فَأَصابَهُم عَطَشٌ شَدیدٌ ، فَتَکَفَّنوا ولَزِموا اُصولَ الشَّجَرِ ، فَجاءَهُم شَیخٌ و عَلَیهِ ثِیابٌ بیضٌ ، فَقالَ : قوموا فَلا بَأسَ عَلَیکُم فَهذَا الماءُ . فَقاموا و شَرِبوا وَ ارتَوَوا ، فَقالوا : مَن أنتَ یَرحَمُکَ اللّه ُ ؟ فَقالَ : أنَا مِنَ الجِنِّ الَّذینَ بایَعوا رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله، إنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهیَقولُ : «المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ ، عَینُهُ و دَلیلُهُ» ، فَلَم تَکونوا تَضَیَّعوا بِحَضرَتی . (1)

الإمام الصادق علیه السلام : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ؛ لا یَظلِمُهُ ، و لا یَخذُلُهُ ، و لا یَغتابُهُ ، و لا یَخونُهُ ، و لا یَحرِمُهُ . (2)

عنه علیه السلام : المُؤمِنُ أخُو المُؤمِنِ ، عَینُهُ و دَلیلُهُ ؛ لا یَخونُهُ ، و لا یَظلِمُهُ ، و لا یَغُشُّهُ ، و لا یَعِدُهُ عِدَهً فَیُخلِفَهُ . (3)

عنه علیه السلام : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ؛ لا یَظلِمُهُ ؛ ولا یَخذُلُهُ ، ولا یَخونُهُ . ویَحِقُّ عَلَی المُسلِمینَ الاِجتِهادُ فِی التَّواصُلِ ، وَالتَّعاوُنُ عَلَی التَّعاطُفِ ، وَالمُواساهُ لِأهلِ الحاجَهِ ، وتَعاطُفُ بَعضِهِم عَلی بَعضٍ ، حَتّی تَکونوا کَما أمَرَکُمُ اللّه ُ عز و جل رُحَماءَ بَینَکُم مُتَراحِمینَ ، مَغتَمّینَ لِما غابَ عَنکُم مِن أمرِهِم ، عَلی ما مَضی عَلَیهِ مَعشَرُ الأَنصارِ عَلی عَهدِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . (4)

عنه علیه السلام : قالَ الحارِثُ الأَعوَرُ لِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، أنَا وَاللّه اُحِبُّکَ . فَقالَ لَهُ : یا حارِثُ ، أما إذا أحبَبتَنی فَلا تُخاصِمُنی ، ولا تُلاعِبُنی ، ولا تُجارینی ، ولا تُمازِحُنی ، ولا تُواضِعُنی ، ولا تُرافِعُنی . (5)

.

ص: 235

امام باقر علیه السلام : گروهی از مسلمانان برای سفری ، راهی شدند ؛ لیکن راه را گم کردند و دچار تشنگی شدیدی گشتند . پس [تن به مرگ دادند و ]کفن پوشیدند و کنار تنه های درختان ، ماندگار شدند . آن گاه پیری با جامه های سفید ، نزدشان آمد و گفت : «برخیزید که مشکلی برایتان پیش نمی آید و این آب است» . آنان برخاستند و نوشیدند و سیراب گشتند . پس از آن گفتند : خداوند ، رحمتش را شامل حالت کند . کیستی ؟ پاسخ داد : «من از جنّیانی هستم که با پیامبر خدا بیعت کردند . شنیدم پیامبر خدا می فرمود : مؤمن ، برادر مؤمن است ؛ دیده بان و راهنمای اوست . ``پس نمی شد که با حضور من تباه شوید» .

امام صادق علیه السلام : مسلمان ، برادرِ مسلمان است ؛ به او ستم نمی کند ، او را تنها نمی گذارد ، غیبت او را نمی کند ، به او خیانت نمی ورزد و او را محروم نمی سازد .

امام صادق علیه السلام : مؤمن ، برادرِ مؤمن است ؛ دیده بان و راهنمای اوست ، به او خیانت نمی ورزد ، به او ستم نمی کند ، او را فریب نمی دهد و به او وعده ای که آن را به جای نیاورد ، نمی دهد .

امام صادق علیه السلام : مسلمان ، برادرِ مسلمان است ؛ به او ستم نمی کند ، او را تنها نمی گذارد و به او خیانت نمی ورزد . بر مسلمانان لازم است که برای پیوند و همکاری در جهت توجّه به یکدیگر و همدردی با نیازمندان و سهیم کردن آنان در مال خود و مهربانی برخی نسبت به برخی ، کوشش کنند ، تا همان گونه باشید که خداوند عز و جل به شما فرمان داده است : مهربان و مهرورز میان خودتان ، و اندوهگین از گرفتاری هایشان که از شما پنهان مانده است ، به گونه ای که انصار در روزگار پیامبر خدا بودند .

امام صادق علیه السلام : حارث اَعوَر به امیر مؤمنان گفت : ای امیر مؤمنان ! به خدا سوگند ، من تو را دوست دارم . حضرت فرمود : «هان ! حال که مرا دوست داری ، پس با من ستیزه نمی کنی ، مرا بازی نمی دهی ، با من مجادله نمی نمایی ، با من شوخی نمی کنی ، و مرا از منزلت حقیقی ام پایین تر و بالاتر نمی نهی» .

.

ص: 236

6 / 4النَّوادِر رسول اللّه صلی الله علیه و آله : رَحِمَ اللّه ُ رَفیقا أعانَ رَفیقَهُ عَلی بِرِّهِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : المُسلِمُ أخُو المُسلِمِ ، لا یَمنَعُهُ الماعونَ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : إیّاکَ أن تُخدَعَ عَن صَدیقِکَ ، أو تُغلَبَ عَن عَدُوِّکَ . (3)

عنه علیه السلام : اِصحَب أخَا التُّقی وَ الدّینِ تَسلَم ، وَ استَرشِدهُ تَغنَم . (4)

عنه علیه السلام : أحبِبِ الإِخوانَ عَلی قَدرِ التَّقوی . (5)

عنه علیه السلام : إیّاکَ أن تُخرِجَ صَدیقَکَ إخراجا یُخرِجُهُ عَن مَوَدَّتِکَ ، وَ استَبقِ لَهُ مِن اُنسِکَ مَوضِعا یَثِقُ بِالرُّجوعِ إلَیهِ . (6)

.

ص: 237

ص: 238

عنه علیه السلام : مَنِ استَفسَدَ صَدیقَهُ نَقَصَ مِن عَدَدِهِ . (1)

عنه علیه السلام : اِستِفسادُ الصَّدیقِ مِن عَدَمِ التَّوفیقِ . (2)

عنه علیه السلام : إیّاکَ أن توحِشَ مُوادَّکَ وَحشَهً تُفضی بِهِ إلَی اختِیارِهِ البُعدَ عَنکَ ، وإیثارِ الفُرقَهِ . (3)

عنه علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : إذا أحسَنَ أحَدٌ مِن أصحابِکَ فَلا تَخرُج إلَیهِ بِغایَهِ بِرِّکَ ، و لکِنِ اترُک مِنهُ شَیئا تَزیدُهُ إیّاهُ عِندَ تَبَیُّنِکَ مِنهُ الزِّیادَهَ فی نَصیحَتِهِ . (4)

عنه علیه السلام أیضا : إذا کانَ لَکَ صَدیقٌ و لَم تَحمَد إخاءَهُ ومَوَدَّتَهُ فَلا تُظهِر ذلِکَ لِلنّاسِ ؛ فَإِنَّما هُوَ بِمَنزِلَهِ السَّیفِ الکَلیلِ فی مَنزِلِ الرَّجُلِ ؛ یُرهِبُ بِهِ عَدُوَّهُ ، و لا یَعلَمُ العَدُوُّ أصارِمٌ هُوَ أم کَلیلٌ . (5)

عنه علیه السلام أیضا : إذا صادَقتَ إنسانا وَجَبَ عَلَیکَ أن تَکونَ صَدیقَ صَدیقِهِ ، و لَیسَ یَجِبُ عَلَیکَ أن تَکونَ عَدُوَّ عَدُوِّهِ ؛ لِأَنَّ هذا إنَّما یَجِبُ عَلی خادِمِهِ ، و لَیسَ یَجِبُ عَلی مُماثِلٍ لَهُ . (6)

عنه علیه السلام أیضا : لَیسَ یَضُرُّکَ أن تَری صَدیقَکَ عِندَ عَدُوِّکَ ؛ فَإِنَّهُ إن لَم یَنفَعکَ لَم یَضُرَّکَ . (7)

.

ص: 239

امام علی علیه السلام : هرکه به دوست خود بدی کند و [با رفتارش ]او را تباه سازد ، [گویی ]از شمار [نیروهای ]خود کاسته است .

امام علی علیه السلام : تباه ساختن دوست ، از بی توفیقی است .

امام علی علیه السلام : مبادا چنان دوستت را از خود برَمانی که دوری از تو را برگزیند و جدایی را ترجیح دهد .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه یکی از یارانت نیکی کرد ، همه خوبی خودت را نثارش مکن و چیزی از آن را باقی بگذار ، تا به هنگام دیدنِ نیکخواهی بیشتر او ، آن را نثارش کنی .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه دوستی داشتی که برادری و دوستیِ او را نمی پسندیدی ، آن را بر مردمْ آشکار مکن ؛ چون که او همچون شمشیر کُندی است در خانه انسان ، که بِدان دشمنش را می ترساند ، حال آن که دشمن نمی داند آن شمشیر ، بُرنده است یا کُند .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : هرگاه با کسی دوست شدی ، بر تو لازم است که با دوست او نیز دوست باشی ؛ لیکن بر تو لازم نیست که با دشمن او دشمن شوی ؛ زیرا این مسئله بر خدمتکار او لازم است ، نه بر همانند او .

امام علی علیه السلام در حکمت های منسوب به ایشان : این که دوستت را نزد دشمنت ببینی ، به تو زیان نمی زند ؛ چون که اگر برایت سودی نداشته باشد ، زیانی هم به تو نمی رساند .

.

ص: 240

المعجم الکبیر عن الحارث : إنَّ عَلِیّا علیه السلام سَأَلَ ابنَهُ الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلامعَن أشیاءَ مِن أمرِ المُروءَهِ . . . قالَ : فَمَا الجُبنُ ؟ قالَ : الجُرأَهُ عَلَی الصَّدیقِ ، وَ النُّکولُ عَنِ العَدُوِّ . (1)

داود علیه السلام : لا تَشتَرِ عَداوَهَ واحِدٍ بِصَداقَهِ ألفٍ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام : مَن لَم یَرضَ مِن صَدیقِهِ إلاَّ الإِیثارَ عَلی نَفسِهِ دامَ سَخَطُهُ . (3)

الإمام علیّ علیه السلام فِی الدّیوانِ المَنسوبِ إلَیهِ : ما وَدَّنی أحَدٌ إلاّ بَذَلتُ لَهُصَفوَ المَوَدَّهِ مِنّی آخِرَ الأَبَدِ ولا قَلانی و إن کانَ المُسیءُ بِناإلاّ دَعَوتُ لَهُ الرَّحمنَ بِالرَّشَدِ (4)

عنه علیه السلام أیضا : وَاخفِض جَناحَکَ لِلصَّدیقِ و کُن لَهُکَأَبٍ عَلی أولادِهِ یَتَحدَّبُ وَاطلُبهُمُ طَلَبَ المَریضِ شِفاءَهُودَعِ الکَذوبَ فَلَیسَ مِمَّن یُصحَبُ وَاحفَظ صَدیقَکَ فِی المَواطِنِ کُلِّهاوعَلَیکَ بِالمَرءِ الَّذی لا یَکذِبُ (5)

.

ص: 241

المعجم الکبیر به نقل از حارث : علی علیه السلام درباره «مردانگی» از فرزندش حسن بن علی علیه السلامپرسش هایی کرد ... . [از جمله ]پرسید : «بزدلی چیست ؟» . پاسخ داد : گستاخی در برابر دوست و پشت کردن به دشمن .

داوود علیه السلام : دشمنیِ یک تن را [حتی] به بهای دوستی هزار تن نیز مَخر!

امام صادق علیه السلام : هرکه همواره انتظار داشته باشد که دوستش او را بر خود مقدّم دارد ، همیشه خشمگین خواهد بود .

امام علی علیه السلام در دیوان منسوب به ایشان : کسی با من دوستی نکرد ، جز آن که/ دوستیِ ناب خود را همواره نثارش کردم. و کسی با من دشمن نشد ، گرچه در حقّ ما بدی کرد / جز آن که همواره هدایت او را از خدای رحمان خواستار شدم .

امام علی علیه السلام در دیوان منسوب به ایشان : مانند پدری که به فرزندانش مهربانی می کند/ برای دوستت فروتنی کن . آنان را چونان بیماری که تندرستی خود را می جوید ، بجوی/ و دروغگو را رها کن که شایسته مصاحبت نیست . دوستت را در همه حال ، حفظ کن/ و شخصی را به دست آر که دروغ نمی گوید .

.

ص: 242

الفصل السابع: أحکام المحبَّه7 / 1مَن تَجِبُ مَحَبَّتُهُالکتاب(قُلْ إِن کَانَ ءَابَآؤُکُمْ وَأَبْنَآؤُکُمْ وَإِخْوَ نُکُمْ وَأَزْوَ جُکُمْ وَعَشِیرَتُکُمْ وَأَمْوَ لٌ اقْتَرَفْتُمُوهَا وَتِجَرَهٌ تَخْشَوْنَ کَسَادَهَا وَمَسَکِنُ تَرْضَوْنَهَآ أَحَبَّ إِلَیْکُم مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَجِهَادٍ فِی سَبِیلِهِ فَتَرَبَّصُواْ حَتَّی یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَاللَّهُ لاَ یَهْدِی الْقَوْمَ الْفَسِقِینَ ) . (1)

(قُل لاَّ أَسْئلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلاَّ الْمَوَدَّهَ فِی الْقُرْبَی) . (2)

الحدیث رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لا یُؤمِنُ عَبدٌ حَتّی أکونَ أحَبَّ إلَیهِ مِن نَفسِهِ ، و تَکونَ عِترَتی إلَیهِ أعَزَّ مِن عِترَتِهِ، ویکَونَ أهلیأحَبَّ إلَیهِ منِ أهلِهِ، وتَکونَ ذاتی أحَبَّ إلَیهِ مِن ذاتِهِ . (3)

.

ص: 243

ص: 244

عنه صلی الله علیه و آله : لا یُؤمِنُ أحَدُکُم حَتّی أکونَ أحَبَّ إلَیهِ مِن والِدِهِ و وَلدِهِ وَ النّاسِ أجمَعینَ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یُؤمِنُ أحَدُکُم حَتّی یَکونَ اللّه ُ و رَسولُهُ أحَبَّ إلَیهِ مِمّا سِواهُما ، وحَتّی یُقذَفَ فِی النّارِ أحَبُّ إلَیهِ مِن أن یَعودَ فِی الکُفرِ بَعدَ أن نَجّاهُ اللّه ُ مِنهُ . و لا یُؤمِنُ أحَدُکُم حَتّی أکونَ أحَبَّ إلَیهِ مِن وَلَدِهِ و والِدِهِ وَ النّاسِ أجمَعینَ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یُؤمِنُ عَبدٌ حَتّی أکونَ أحَبَّ إلَیهِ مِن نَفسِهِ ، و أهلی أحَبَّ إلَیهِ مِن أهلِهِ ، و ذاتی أحَبَّ إلَیهِ مِن ذاتِهِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : لا تَزولُ قَدَما عَبدٍ یَومَ القِیامَهِ حَتّی یُسأَلَ عَن أربَعٍ : عَن عُمُرِهِ فیما أفناهُ ، و عَن جَسَدِهِ فیما أبلاهُ ، و عَن مالِهِ فیما أنفَقَهُ و مِن أینَ کَسَبَهُ ، و عَن حُبِّنا أهلَ البَیتِ . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : مَا اختَلَطَ حُبّی بِقَلبِ عَبدٍ إلاّ حَرَّمَ اللّه ُ جَسَدَهُ عَلَی النّارِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : عاهَدَنی رَبّی أن لا یَقبَلَ إیمانَ عَبدٍ إلاّ بِمَحَبَّهِ أهلِ بَیتی . (6)

.

ص: 245

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هیچ یک از شما ایمان نمی آورد ، مگر آن که من برایش از پدرش ، فرزندش و همه مردم ، دوست داشتنی تر باشم .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هیچ یک از شما ایمان نمی آورد ، مگر آن که خدا و پیامبرش برای او از هر چیز دیگری دوست داشتنی تر باشند، و تا آن که در آتش افتادن، برایش دوست داشتنی تر از بازگشت به کفر باشد ، پس از آن که خداوندْ او را از آن (کفر) ، نجات بخشیده است . هیچ یک از شما ایمان نمی آورد ، مگر آن که من برایش دوست داشتنی تر از فرزندش ، پدرش و همه مردم باشم .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هیچ بنده ای ایمان نمی آورد ، مگر آن که من برایش دوست داشتنی تر از خودش باشم ، و خانواده ام برایش دوست داشتنی تر از خانواده اش باشند ، و هستی ام برایش دوست داشتنی تر از هستی اش باشد .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : هیچ بنده ای در روز قیامت ، قدمی بر نمی دارد ، مگر آن که از او درباره چهار چیز پرسش شود: از عمرش که در چه راهی به سر آورده است؛ از پیکرش که در چه راهی فرسوده است ؛ از مالش که آن را از چه راهی به دست آورده و در چه راهی صرف کرده است ؛ و از دوستی ما اهل بیت .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : دوستی من ، با قلب بنده ای آمیخته نمی شود ، مگر آن که خداوند ، پیکرش را بر آتش ، حرام خواهد کرد .

رسول خدا صلی الله علیه و آله : پروردگارم با من عهد بست که ایمان هیچ بنده ای را نپذیرد ، مگر با دوستی اهل بیتم .

.

ص: 246

عنه صلی الله علیه و آله : أوَّلُ ما یُسأَلُ عَنهُ العَبدُ حُبُّنا أهلَ البَیتِ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : لا یَتِمُّ الإِیمانُ إلاّ بِمَحَبَّتِنا أهلَ البَیتِ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : لِکُلِّ شَیءٍ أساسٌ ، و أساسُ الدّینِ حُبُّنا أهلَ البَیتِ . (3)

عنه صلی الله علیه و آله : أساسُ الإِسلامِ حُبّی و حُبُّ أهلِ بَیتی . (4)

الإمام الباقر علیه السلام : حُبُّنا أهلَ البَیتِ نِظامُ الدّینِ . (5)

الإمام الصادق علیه السلام : لَولا أنَّ اللّه َ تَعالی فَرَضَ وِلایَتَنا وأمَرَ بِمَوَدَّتِنا ما وَقَفناکُم عَلی أبوابِنا ، ولا أدخَلناکُم بُیوتَنا . (6)

7 / 2مَن تُستَحَبُّ مَحَبَّتُهُأ المُؤمِنونَ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : لِلمُؤمِنِ عَلَی المُؤمِنِ سَبعَهُ حُقوقٍ واجِبَهٍ مِنَ اللّه ِ عز و جل عَلَیهِ : الإِجلالُ لَهُ فی عَینِهِ ، وَ الوُدُّ لَهُ فی صَدرِهِ ، وَ المُؤاساهُ لَهُ فی مالِهِ ، و أن یُحَرِّمَ غیبَتَهُ ، و أن یَعودَهُ فی مَرَضِهِ ، و أن یُشَیِّعَ جَنازَتَهُ ، و أن لا یَقولَ فیهِ بَعدَ مَوتِه إلاّ خَیرا . (7)

.

ص: 247

ص: 248

عنه صلی الله علیه و آله : وُدُّ المُؤمِنِ لِلمُؤمِنِ فِی اللّه ِ مِن أعظَمِ شُعَبِ الإِیمانِ . (1)

الإمام الصادق علیه السلام : صانِعِ المُنافِقَ بِلِسانِکَ ، و أخلِص وُدَّکَ لِلمُؤمِنِ . و إن جالَسَکَ یَهودِیٌّ فَأَحسِن مُجالَسَتَهُ . (2)

ب العُلَماء رسول اللّه صلی الله علیه و آله : اُغدُ عالِما ، أو مُتَعَلِّما ، أو مُستَمِعا ، أو مُحِبّا لَهُم ، و لا تَکُنِ الخامِسَ فَتَهلِکَ . (3)

الإمام الصادق علیه السلام : اُغدُ عالِما ، أو مُتَعَلِّما ، أو أحِبَّ أهلَ العِلمِ ، ولا تَکُن رابِعا فَتَهلِکَ بِبُغضِهِم (4)

الإمام علیّ علیه السلام : یَنبَغی لِلعاقِلِ أن یُکثِرَ مِن صُحبَهِ العُلَماءِ وَ الأَبرارِ ، و یَجتَنِبَ مُقارَنَهَ الأَشرارِ وَ الفُجّارِ . (5)

.

ص: 249

ص: 250

الإمام الباقر علیه السلام : العِلمُ خَزائِنُ ، وَ المَفاتیحُ السُّؤالُ ، فَاسأَلوا یَرحَمکُمُ اللّه ُ ؛ فَإِنَّهُ یُؤجَرُ فِی العِلمِ أربَعَهٌ : السّائِلُ ، وَ المُتَکَلِّمُ ، وَ المُستَمِعُ ، وَ المُحِبُّ لَهُم . (1)

ج العُقَلاء رسول اللّه صلی الله علیه و آله : الصُّحبَهُ مَعَ العاقِلِ زِیادَهٌ . وَ الصُّحبَهُ مَعَ الأَحمَقِ نُقصانٌ فِی الدُّنیا ، وحَسرَهٌ و نَدامَهٌ عِندَ المَوتِ ، و خَسارَهٌ فِی الآخِرَهِ . (2)

الإمام علیّ علیه السلام : لا عَلَیکَ أن تَصحَبَ ذَا العَقلِ و إن لَم تَحمَد کَرَمَهُ ، و لکِنِ انتَفِع بِعَقلِهِ، وَاحتَرِس مِن سَیِّیَءأخلاقِهِ. ولا تَدَعَنَّ صُحبَهَ الکَریمِ وإن لَم تَنتَفِع بِعَقلِهِ، و لکِنِ انتَفِعْ بِکَرَمِهِ بِعَقلِکَ . وَ افرِر کُلَّ الفِرارِ مِنَ اللَّئیمِ الأَحمَقِ . (3)

د النّاصِحونَالکتاب(فَتَوَلَّی عَنْهُمْ وَقَالَ یَقَوْمِ لَقَدْ أَبْلَغْتُکُمْ رِسَالَهَ رَبِّی وَنَصَحْتُ لَکُمْ وَلَکِن لاَّتُحِبُّونَ النَّصِحِینَ) . (4)

الحدیث الإمام علیّ علیه السلام : لا خَیرَ فی قَومٍ لَیسوا بِناصِحینَ و لا یُحِبّونَ النّاصِحینَ . (5)

.

ص: 251

ص: 252

عنه علیه السلام : لِیَکُن أحَبَّ النّاسِ إلَیکَ مَن هَداکَ إلی مَراشِدِکَ ، و کَشَفَ لَکَ عَن مَعایِبِکَ . (1)

عنه علیه السلام : لِیَکُن أحَبَّ النّاسِ إلَیکَ المُشفِقُ النّاصِحُ . (2)

عنه علیه السلام : لا شَفیقَ کَالوَدودِ النّاصِحِ . (3)

ه الأَبرار الإمام الصادق علیه السلام : حُبُّ الأَبرارِ لِلأَبرارِ ثَوابٌ لِلأَبرارِ ، و حُبُّ الفُجّارِ لِلأَبرارِ فَضیلَهٌ لِلأَبرارِ ، و بُغضُ الفُجّارِ لِلأَبرارِ زَینٌ لِلأَبرارِ ، و بُغضُ الأَبرارِ لِلفُجّارِ خِزیٌ عَلَی الفُجّارِ . (4)

الإمام علیّ علیه السلام : خَیرُ الاِختِیارِ مُوادَّهُ الأَخیارِ . (5)

عنه علیه السلام : یا طالِبَ العِلمِ ، إنَّ العِلمَ ذو فَضائِلَ کَثیرَهٍ ؛ فَرَأسُهُ التَّواضُعُ . . . ودَلیلُهُ الهُدی ، و رَفیقُهُ مَحَبَّهُ الأَخیارِ . (6)

و المُسَدِّدُ عَلَی الخَیرِ الإمام علیّ علیه السلام : خَیرُ الأَصحابِ مَن یُسَدِّدُکَ عَلَی الخَیرِ . (7)

.

ص: 253

ص: 254

عنه علیه السلام : المُعینُ عَلَی الطّاعَهِ خَیرُ الأَصحابِ . (1)

عنه علیه السلام : أحبِب فِی اللّه ِ مَن یُجاهِدُکَ عَلی صَلاحِ دینٍ ، و یَکسِبُکَ حُسنَ یَقینٍ . (2)

ز المُذَکِّرونَ للّه ِِ الإخوان عن الحسن : قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، أیُّ الأَصحابِ خَیرٌ ؟ قالَ : صاحِبٌ إذاذَکَرتَ اللّه َ تَبارَکَ و تَعالی أعانَکَ ، و إذا نَسیتَهُ ذَکَّرَکَ . قالوا : یا رَسولَ اللّه ِ ، دُلَّنا عَلی خِیارِنا ؛ نَتَّخِذهُم أصحابا و جُلَساءَ . قالَ : نَعَم ، الَّذینَ (إذا) رُؤوا ذُکِرَ اللّه ُ . (3)

ح الفُقَراء رسول اللّه صلی الله علیه و آله لِأَبی ذَرٍّ : عَلَیکَ . . . بِحُبِّ المَساکینِ ومُجالَسَتِهِم . (4)

عنه صلی الله علیه و آله : لِکُلِّ شَیءٍ مِفتاحٌ ، و مِفتاحُ الجَنَّهِ حُبُّ المَساکین وَ الفُقَراءِ . (5)

عنه صلی الله علیه و آله : أحِبُّوا الفُقَراءَ و جالِسوهُم . (6)

عنه صلی الله علیه و آله : أمَرَنی رَبّی بِسَبعِ خِصالٍ : حُبِّ المَساکینِ وَ الدُّنُوِّ مِنهُم ، و أن اُکثِرَ مِن «لا حَولَ و لا قُوَّهَ إلاّ بِاللّه ِ» ، و أن أصِلَ بِرَحِمی و إن قَطَعَنی ، و أن أنظُرَ إلی مَن أسفَلُ مِنّی ولا أنظُرَ إلی مَن هُوَ فَوقی، و أن لا یَأخُذَنی فِی اللّه ِ لَومَهُ لائِمٍ، و أن أقولَ الحَقَّ و إن کانَ مُرّا ، وأن لا أسأَلَ أحَدا شَیئا . (7)

.

ص: 255

ص: 256

إرشاد القلوب : رُوِیَ عَن أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام أنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله سَأَلَ رَبَّهُ سُبحانَهُ لَیلَهَ المِعراجِ فَقالَ : یا رَبِّ ، أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ ؟ فَقالَ اللّه ُ تَعالی : لَیسَ شَیءٌ أفضَلَ عِندی مِنَ التَّوَکُّلِ عَلَیَّ ، وَ الرِّضا بِما قَسَمتُ . یا مُحَمَّدُ ، وَجَبَت مَحَبَّتی لِلمُتَحابّینَ فِیَّ . . . یا أحمَدُ ، مَحَبَّتی مَحَبَّهُ الفُقَراءِ ؛ فَأَدنِ الفُقَراءَ ، و قَرِّب مَجلِسَهُم مِنکَ ، و أبعِدِ الأَغنِیاءَ ، و أبعِد مَجلِسَهُم عَنکَ ؛ فَإِنَّ الفُقَراءَ أحِبّائی . (1)

الکافی عن علیّ بن أسباط عنهم علیهم السلام : فیما وَعَظَ اللّه ُ عز و جل بِهِ عیسی علیه السلام : . . . یا عیسی ، تَزَیَّن بِالدّینِ ، و حُبِّ المَساکینِ ، وَ امشِ عَلَی الأَرضِ هَونا . (2)

الإمام الصادق علیه السلام : عَلَیکُم بِحُبِّ المَساکینِ المُسلِمینَ ؛ فَإِنَّهُ مَن حَقَّرَهُم و تَکَبَّرَ عَلَیهِم فَقَد زَلَّ عَن دینِ اللّه ِ ، وَ اللّه ُ لَهُ حاقِرٌ ماقِتٌ ، و قَد قالَ أبونا رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : «أمَرَنی رَبّی بِحُبِّ المَساکینِ المُسلِمینَ (مِنهُم)» . وَ اعلَموا أنَّ مَن حَقَّرَ أحَدا مِنَ المُسلِمینَ ألقَی اللّه ُ عَلَیهِ المَقتَ مِنهُ وَ المَحقَرَهَ حَتّی یَمقُتَهُ النّاسُ ، وَ اللّه ُ لَهُ أشَدُّ مَقتا . فَاتَّقُوا اللّه َ فی إخوانِکُمُ المُسلِمینَ المَساکینِ ؛ فَإِن لَهُم عَلَیکُم حَقّا أن تُحِبّوهُم ؛ فَإِنَّ اللّه َ أمَرَ رَسولَهُ صلی الله علیه و آله بِحُبِّهِم ، فَمَن لَم یُحِبَّ مَن أمَرَ اللّه ُ بِحُبِّهِ فَقَد عَصَی اللّه َ و رَسولَهُ ، و مَن عَصَی اللّه َ و رَسولَهُ وماتَ عَلی ذلِکَ ماتَ و هُوَ مِنَ الغاوینَ . (3)

.

ص: 257

إرشاد القلوب : از امیر مؤمنان علیه السلاممنقول است که پیامبر صلی الله علیه و آله در شب معراج ، از پروردگارش پرسید: «پروردگارا ! کدام یک از اعمال ، برتر است ؟» خداوند متعال فرمود : هیچ چیز نزد من ، برتر از توکّل به من و خشنودی به آنچه روزی کرده ام ، نیست . ای محمّد! دوستی من برای کسانی که در راه من با یکدیگر دوستی می کنند ، قطعی است ... . ای احمد! دوستی من ، دوستی فقیران است. پس فقیران را نزدیک ساز و نشستگاه آنان را به خود نزدیک کن . دولتمندان را دور ساز و نشستگاه آنان را از خود دور کن ؛ زیرا فقیران ، دوستان من هستند .

الکافی به نقل از علی بن اَسباط ، از معصومان علیهم السلام : از جمله پندهای خداوند عز و جل به عیسی علیه السلام آن بود که : «ای عیسی ! خود را با دین و دوستی مسکینان بیارای ، و بر زمین ، آرام و با فروتنی راه برو» .

امام صادق علیه السلام : مسکینانِ مسلمان را دوست بدارید ، که هرکس آنان را حقیر شمارد و بر آنان بزرگی بفروشد ، از دین خدا لغزیده است و خداوند ، او را حقیر می کند و دشمنش می دارد . پدرمان پیامبر خدا فرمود : «پروردگارم به من فرمان داد تا مسکینانِ مسلمان را دوست بدارم» . بدانید هرکس مسلمانی را حقیر شمارد ، خداوند ، دشمنی و حقارت را بر او خواهد فرستاد ، تا آن جا که مردمْ دشمنش می دارند ، حال آن که دشمنی خدا شدیدتر است . پس درباره برادرانِ مسلمان و مسکین خود ، از خدا بترسید ، که آنان را بر شما این حق است که دوستشان بدارید ؛ زیرا خداوند به فرستاده اش فرمان داد که آنان را دوست بدارد . پس هرکه آن را که خداوند به دوستی اش فرمان داده ، دوست نداشته باشد ، نافرمانی خدا و پیامبرش کرده است ، و هرکه از خدا و فرستاده اش نافرمانی کند و بر آن حالت بمیرد ، در حال گم راهی مرده است .

.

ص: 258

الکافی عن حسین بن نعیم الصحّاف : قالَ أبو عَبدِاللّه ِ علیه السلام : أتُحِبُّ إخوانَکَ یا حُسَینُ ؟ قُلتُ : نَعَم . قالَ : تَنفَعُ فُقَراءَهُم ؟ قُلتُ : نَعَم . قالَ : أما إنَّهُ یَحِقُّ عَلَیکَ أن تُحِبَّ مَن یُحِبُّ اللّه ، أما وَ اللّه ِ لا تَنفَعُ مِنهُم أحَدا حَتّی تُحِبَّهُ . (1)

ط النّساء رسول اللّه صلی الله علیه و آله : کُلَّمَا ازدادَ العَبدُ إیمانا ، ازدادَ حُبّا لِلنِّساء . (2)

الإمام الصادق علیه السلام : العَبدُ کُلَّمَا ازدادَ لِلنّساءِ حُبّا ، ازدادَ فی الإِیمانِ فَضلاً . (3)

عنه علیه السلام : مِن أخلاقِ الأَنبیاءِ صَلَّی اللّه ُ عَلَیهِم حُبُّ النِّساءِ . (4)

عنه علیه السلام : کُلُّ مَنِ اشتَدَّ لَنا حُبّا اشتَدَّ لِلنِّساءِ حُبّا . (5)

.

ص: 259

ص: 260

ی الزَّوجُ وَالزَّوجَهُ رسول اللّه صلی الله علیه و آله فی قِصَّهِ الحَولاءِ : یا حَولاءُ ، لِلرَّجُلِ عَلَی المَرأهِ أن تَلزَمَ بَیتَهُ ، وتُودِّدَهُ وتُحِبَّهُ وتُشفِقَهُ . (1)

عنه صلی الله علیه و آله : خَیرُ النِّساءِ الوَدودُ الوَلودُ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : قَولُ الرَّجُلِ لِلمَرأهِ : إنّی اُحِبُّکِ لا یَذهَبُ مِن قَلبِها أبَدا . (3)

ک الأطفال رسول اللّه صلی الله علیه و آله : أحِبُّوا الصِّبیانَ وَ ارحَموهُم ، و إذا وَعَدتُموهُم شَیئا فَفوا لَهُم ؛ فَإِنَّهُم لا یَدرونَ إلاّ أنَّکُم تَرزُقونَهُم . (4)

الإمام الصادق علیه السلام : قالَ موسَی بنُ عِمرانَ علیه السلام : یا رَبِّ ، أیُّ الأَعمالِ أفضَلُ عِندَکَ ؟ قالَ : حُبُّ الأَطفالِ ؛ فَإِنّی فَطَرتُهُم عَلی تَوحیدی ، فَإِن أمَتُّهُم أدخَلتُهُم بِرَحمَتی جَنَّتی . (5)

عنه علیه السلام : جاءَ رَجُلٌ إلَی النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : ما قَبَّلتُ صَبِیّا قَطُّ . فَلَمّا وَلّی قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : هذا رَجُلٌ عِندی إنَّهُ مِن أهلِ النّارِ . (6)

.

ص: 261

ص: 262

مسند أبی یعلی عن أنس بن مالک : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أرحَمَ بِالصِّبیانِ . وکانَ لَهُ ابنٌ مُستَرضِعا فی ناحِیَهِ المَدینَهِ ، وکانَ ظِئرُهُ قَینا ، فَکانَ یَأتیهِ ونَحنُ مَعَهُ وقَد دَخَّنَ البَیتَ بِما دَخَّنَ ، فَیَشُمُّهُ ویُقَبِّلُهُ ، ثُمَّ یَرجِعُ . (1)

ل الوَلَد الإمام علیّ علیه السلام فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ : یَجِبُ عَلَیکَ أن تُشفِقَ عَلی وَلَدِکَ أکثَرَ مِن إشفاقِهِ عَلَیکَ . (2)

الإمام الصادق علیه السلام : إِنَّ اللّه َ لَیَرْحَمُ الْعَبْدَ لِشَدَّهِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ . (3)

صحیح البخاری عن أبی هریره : قَبَّلَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ وعِندَهُ الأَقرَعُ بنُ حابِسٍ التَّمیمِیُّ جالِسا ، فَقالَ الأَقرَعُ : إنَّ لی عَشرَهً مِنَ الوَلَدِ ما قَبَّلتُ مِنهُم أحَدا . فَنَظَرَ إلَیهِ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قالَ : مَن لا یَرحَم لا یُرحَم . (4)

بحار الأنوار عن أبی هُریرَهَ : کانَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یُقَبِّلُ الحَسَنَ وَالحُسَینَ ، فَقالَ عُیَینَهُ وفی روایه غیره الأقرع بن حابس إنَّ لی عَشرَهً ما قَبَّلتُ واحِدا مِنهُم قَطُّ . فَقالَ علیه السلام : مَن لا یَرحَم لا یُرحَم وفی روایه حفص الفرّاء فَغَضِبَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهحَتَّی التَمَعَ لَونُهُ ، وقالَ لِلرَّجُلِ : إن کانَ اللّه ُ قَد نَزَعَ الرَّحمَهَ مِن قَلبِکَ فَما أصنَعُ بِکَ ؟! مَن لَم یَرحَم صَغیرَنا ولَم یُعَزِّز کَبیرَنا فَلَیسَ مِنّا . (5)

.

ص: 263

ص: 264

م الجار الإمام الصادق علیه السلام لِداودَ بنِ سَرحان : یا داودُ ، إنَّ خِصالَ المَکارِمِ بَعضُها مُقَیَّدٌ بِبَعضٍ ، یَقسِمُهَا اللّه ُ حَیثُ یَشاءُ . . . وَ التَّوَدُّدُ إلَی الجارِ وَ الصّاحِبِ . (1)

ن صاحِبُ الأَبِ رسول اللّه صلی الله علیه و آله : اِحفَظ وُدَّ أبیکَ ، لا تَقطَعهُ فَیُطفِئَ اللّه ُ نورَکَ . (2)

عنه صلی الله علیه و آله : مِنَ البِرِّ أن تَصِلَ صَدیقَ أبیکَ . (3)

رجال الکشّی عن ابن أبی عمیر : کانَ أبو عَبدِاللّه ِ علیه السلام إذا نَظَرَ إلَی الفُضَیلِ بنِ یَسارٍ مُقبِلاً قالَ : « بَشِّرِ الْمُخْبِتِینَ » (4) ، و کانَ یَقولُ : إنَّ فُضَیلاً مِن أصحابِ أبی ، و إنّی لاَُحِبُّ الرَّجُلَ أن یُحِبَّ أصحابَ أبیهِ . (5)

س مَن لا یَقلاکَ الإمام علیّ علیه السلام : أولی مَن أحبَبتَ مَن لا یَقلاکَ . (6)

عنه علیه السلام : والاکَ مَن لَم یُعادِکَ . (7)

عنه علیه السلام : مَن أمِنتَ مِن أذِیَّتِهِ فَارغَب فی اُخُوَّتِهِ . (8)

.

ص: 265

ص: 266