/Vorood.png)
سرشناسه : فلاح زاده، محمدحسین، ۱۳۳۷ -
عنوان و نام پدیدآور : احکام دین مطابق با فتاوای مراجع بزرگ تقلید/ تدوین محمدحسین فلاح‌زاده؛ [برای] حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت.
مشخصات نشر : تهران: نشر مشعر، ۱۳۷۴.
مشخصات ظاهری : ۲۲۸ ص. : مصور.
شابک : 964-6293-00-X ؛ ۵۵۰۰ ریال (چاپ هشتم) ؛ ۸۰۰۰ ریال (چاپ نهم) ؛ ۱۰۰۰۰ ریال (چاپ دوازدهم) ؛ ۱۰۰۰۰ریال (چاپ سیزدهم) ؛ ۱۵۰۰۰ ریال: چاپ شانزدهم: 978-964-6293-00-7 ؛ ۲۴۰۰۰ ریال (چاپ بیست و یکم) ؛ ۲۴۰۰۰ ریال (چاپ بیست و ششم)
یادداشت : چاپ هشتم و نهم: ۱۳۸۲.
یادداشت : چاپ دوازدهم: تابستان ۱۳۸۵.
یادداشت : چاپ سیزدهم: پاییز ۱۳۸۵.
یادداشت : چاپ شانزدهم: تابستان ۱۳۸۷.
یادداشت : چاپ بیست و یکم: تابستان ۱۳۸۹.
یادداشت : چاپ بیست و ششم: پاییز ۱۳۹۰.
یادداشت : کتابنامه به صورت زیرنویس.
موضوع : فقه جعفری -- رساله عملیه
شناسه افزوده : حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت
رده بندی کنگره : BP۱۸۳/۹/ف۸الف۳ ۱۳۷۴
رده بندی دیویی : ۲۹۷/۳۴۲۲
شماره کتابشناسی ملی : م۷۵-۳۲۷۵
ص:1
«مراتب معنوی حج که سرمایه حیات جاودانه است و انسان را به افق توحید و تنزیه نزدیک می‌نماید، حاصل نخواهد شد مگر آنکه دستورات عبادی حج بطورصحیح و شایسته مو به مو عمل شود». حضرت امام خمینی قدس سره
حجّ نمایشی پرشکوه، از اوج رهایی انسان موحّد ازهمه چیز جز او، و عرصه پیکاری فرا راه توسن نفس، و جلوه بی‌مانندی از عشق و ایثار، و آگاهی و مسئولیت، در گستره حیات فردی و اجتماعی است. پس حجّ تبلور تمام عیار حقایق و ارزشهای مکتب اسلام است.
مؤمنان گرچه با این عبادت الهی، آشنایی دیرینه دارند، و هر سال با حضور شورانگیز از سراسر عالم، زنگار دل، با زلال زمزم توحید می‌زدایند، و با حضرت دوست تجدید میثاق می‌کنند، و گرچه میراث ادب و فرهنگ ما، مشحون از آموزه‌های حیاتبخش حجّ است، امّا هنوز ابعاد بیشماری از این فریضه مهمّ، ناشناخته و مهجور مانده است.
پیروزی انقلاب اسلامی، در پرتو اندیشه‌های تابناک امام خمینی- رضوان‌اللَّه تعالی علیه- حجّ را نیز همچون سایر معارف و احکام اسلامی، در جایگاه واقعی خویش نشاند، و سیمای راستین و محتوای غنی آن را نمایاند.
امّا هنوز راهی دراز در پیش است، تا فلسفه و ابعاد و آثار و برکات حجّ، شناخته و شناسانده شود، و مؤمن حجّ‌گزار با آگاهی و شعور دینی، بر آن مواقف کریمه، و مشاعر عظیمه، که محلّ هبوط ملائکة اللَّه، و توقّف انبیا و
بسم اللَّه الرّحمن الرّحیم
آفرینش انسان، هرگز بیهوده و بی‌هدف نیست، بلکه آدمی در زندگی خود باید برای رسیدن به سعادت و کمال، تلاش کند.
اسلام به عنوان آخرین مکتبِ تضمین کننده سعادت بشری، شرط اصلی و اساسی رسیدن به این هدف بزرگ را اعتقادصحیح می‌داند، و برای سالم‌سازی اندیشه و اعتقاد انسانها، به اصول خاصّی باور دارد که آغاز و پایان هستی را مشخص می‌کند و انسانها را از افکار پوچ و خیالهای بیهوده می‌رهاند و به زندگی هدفدار راهنمایی می‌کند.
البته اسلام، تنها اعتقادصحیح را کارساز نمی‌داند، بلکه مردم در مرحله عمل و رفتار نیز باید راه درست را از نادرست بازشناسند و خوبیها را عمل کنند و از بدیها بپرهیزند. «(1)» آنچه عهده‌دار این بخش از برنامه‌های اسلام است «فِقه» یا «احکام»
1- - اشاره به نوشته حضرت ولی عصر عج که راویان احادیث اهل بیت را مرجع اینگونه حوادث معرفی کرده‌اند. وسائل الشیعه، ج 18، ص 101.
2- - عن الصادق علیه‌السلام:« ... حتّی جاءَ محمّد ص فجاء بالقرآن و بشریعته و منهاجه فحلاله حلالٌ الی یوم القیامة و حرامه حرامٌ الی یوم القیامة ...» اصول کافی، ج 2، ص 17، حدیث 2.
1- - پیشنهادات و نظرات خود را برای ما به آدرس: قم- صندوق پستی 3698- 37185 ارسال نمایید.
2- - بقره: 127.
اسلام، آخرین و کامل‌ترین مکتبی است که تمامی برنامه‌های آن، مطابق فطرت و مصلحت انسانهاست، و با پیاده کردن آن، سعادت انسانها تأمین خواهد شد، و جامعه‌ای که در آن قوانین اسلام اجراء شود، جامعه ایده‌آل خواهد بود. «احکام» یکی از پایه‌های اصلی و اساسی مقررات و قوانین انسان‌ساز اسلام است؛ چرا که: برنامه‌های نجات بخش اسلام عبارت است از:
برنامه‌های اعتقادی که به «اصول دین» تعبیر می‌شود.
دستورات عملی که «فروع دین» یا «احکام» نامیده می‌شود.
مسائل روانی و رفتاری که «اخلاق» نام دارد.
هرکاری که انسان انجام می‌دهد، در اسلام دارای حکم خاصی است، که عبارت است از:
واجب: عملی‌که‌انجام آن‌لازم‌است وترک‌آن عذاب دارد؛ مانند نماز و روزه.
حرام: عملی‌که‌ترک آن‌لازم است و انجامش عذاب دارد؛ مانند دروغ و ظلم.
تقلید به معنای پیروی کردن و دنباله روی است و در اینجا پیروی از «فقیه» می‌باشد؛ یعنی انسان کارهای خود را مطابق فتوای مجتهد انجام دهد. «(2)» 1- کسی که مجتهد نیست و نمی‌تواند احکام و دستورهای الهی را بدست
1- الفتاوی الواضحه- ج 1- ص 83.
2- تحریرالوسیله- ج 1 ص 5.
1- شخص عادل در مرتبه‌ای از تقوا قرار دارد که در پی انجام واجبات و پرهیزاز گناهان است و نشانه عدالت آن است که گناهان کبیره «(3)» را انجام نمی‌دهد، و گناهصغیره را تکرار نمی‌کند. «(4)» «(5)»
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 5.
2- همان مدرک.
3- گناه کبیره، گناه بزرگ است که بر آن وعده عذاب و آتش داده شده است؛ مانند: دروغ و تهمت غیر آن را گناه صغیره گویند.
4- تحریرالوسیله- ج 1 ص 10، م 28.
5- گلپایگانی- خوئی نشانه عدالت آن است که اگر از اهل محل یا همسایگان او یا کسانی که با او معاشرت دارند، حال او را بپرسند، خوبی او را تصدیق کنند. مسأله 2
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 7، م 13.
2- تحریرالوسیله- ج 1 ص 7، م 13.
3- استفتائات- ج 1 ص 12، س 20.
4- توضیح المسائل، م 2.
الف) خود انسان یقین کند، مثل آنکه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم را بشناسد.
ب) دو نفر عالم عادل که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص دهند، مجتهد بودن یا اعلم بودن کسی را تصدیق کنند. «(4)» ج) عده‌ای از اهل علم که می‌توانند مجتهد و اعلم را تشخیص
1- العروة الوثقی، ج 1 ص 7، م 17.
2- تحریر الوسیله، ج 1 ص 6، م 5.
3- استفتائات- ج 1 ص 13، س 25.
4- خویی به گفته یک نفر اهل خُبره نیز ثابت می‌شود. مسأله 3
* شنیدن از خود مجتهد.
* شنیدن از دو نفر یا یک نفر عادل.
* شنیدن از یک نفر مورد اطمینان و راستگو.
* دیدن در رساله مجتهد. «(2)» چند مسأله:
1- اگر مجتهد اعلم در مسأله‌ای فتوا نداشته باشد، مُقلِّد می‌تواند به مجتهد دیگری که در آن مسأله فتوا دارد رجوع کند، و بنابر احتیاط واجب باید مجتهدی که به فتوایش رجوع می‌شود از دیگران اعلم باشد. «(3)» 2- اگر فتوای مجتهد در مسأله‌ای عوض شود، مقلّد باید به فتوای جدید عمل کند و عمل کردن به فتوای گذشته جایز نیست. «(4)» 3- مسائلی را که انسان غالباً به آنها احتیاج دارد واجب است یاد بگیرد.
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 8، م 19.
2- تحریر الوسیله- ج 1 ص 8، م 21.
3- تحریرالوسیله- ج 1 ص 7، م 11.
4- العروةالوثقی- ج 1 ص 12، م 31.
افراد عاقل و بالغ مکلّفند؛ یعنی نسبت به احکام وظیفه دارند و باید به واجبات عمل کنند و از محرمات بپرهیزند.
پسرها، پس از تمام شدن پانزده سال و دخترها، پس از نه سالگی بالغ می‌باشند و باید تمام وظایف شرعی را انجام دهند، گرچه، کودکانِ کمتر از این سن هم اگر کارهای نیک، مانند نماز را بطورصحیح انجام دهند، پاداش و ثواب خواهند داشت. باید توجه داشت که سن بلوغ، به سال قمری حساب می‌شود و چون هر سال قمری سیصد و پنجاه و چهار روز و شش ساعت است، ده روز و هیجده ساعت از سال شمسی کمتر می‌باشد، بنابراین، با کم کردن نود و شش روز و هیجده ساعت از نه سال شمسی، نه سال قمری به دست می‌آید، و با کم کردنصد و شصت و شش روز و شش ساعت از پانزده سال شمسی، پانزده سال قمری معلوم خواهد شد.
«احتیاط مستحب» همیشه همراه با فتواست؛ یعنی در آن مسأله، مجتهد پس از اظهارنظر، راه احتیاط را هم نشان داده است و مقلّد می‌تواند در آن مسأله، به فتوای مجتهد و یا به احتیاط عمل کند و نمی‌تواند به مجتهد دیگری رجوع کند، مانند این مسأله:
نماز مهمترین واجب الهی است، که انسانها با انجام آن قبولی سایر اعمال را تضمین می‌کنند. برای انجام این عبادت بزرگ، نمازگزار باید بدن و لباس خود را از نجاستها پاک کند و با انجام وضو یا غسل، با ظاهری آراسته و روحی نورانی رو به قبله ایستاده و نماز را بجای آورد.
برای پاکی از نجاست، شناخت آنها و راه پاک کردن اشیاء نجس نیز لازم است. بنابراین به بیان آنها می‌پردازیم:
قبل از شناخت نجاستها، به یک قاعده کلّی اسلامی توجه کنید:
«در عالَم همه چیز پاک است، مگر یازده چیز و آنچه براثر برخورد با اینها نجس شود.»
1- حیوانی که اگر رگ آنرا بِبُرند خون از آن جستن می‌کند خون جهنده دارد.
2- گلپایگانی بنابر احتیاط واجب باید از بول و غائط حیوان حرام گوشتی که خون آن جستن نمی‌کند اجتناب کرد. مسأله 85
3- العروةالوثقی- ج 1 ص 55.
4- العروةالوثقی- ج 1 ص 55.
1- خون انسان و هر حیوانی که خون جهنده دارد نجس است؛ مانند مرغ و گوسفند.
2- خون حیوانی که خون جهنده ندارد پاک است؛ مانند ماهی و پشه.
3- خونی که گاهی در تخم مرغ یافت می‌شود نجس نیست، ولی بنابر احتیاط واجب باید از خوردن آن اجتناب کرد و اگر خون را با زرده تخم مرغ به هم بزنند که از بین برود، خوردن زرده هم مانعی ندارد. «(3)»
4- خونی که از لای دندان (لثه) می‌آید، اگربا آب دهان مخلوط شده و از بین برود پاک است و در آنصورت فرو بردن آب دهان هم اشکال ندارد. «(4)»
چیزهای پاک هم ممکن است با برخورد با نجاسات نجس شود، درصورتی که یکی از آن دو (چیز پاک یا نجس) طوری تر باشد که
1- توضیح المسائل، م 85.
2- سایر مراجع پاک است. مسأله 86
3- سایر مراجع بنابر احتیاط واجب، از تخم مرغی که ذرّه‌ای خون در آن است باید اجتناب کرد. ولی اگر خون در زرده باشد، تا پوست نازک روی آن پاره نشده، سفیده پاک می‌باشد. مسأله 99
4- توضیح المسائل- م 96 و 98 تا 101.
«(2)»
انسان مرده هر چند تازه از دنیا رفته و بدنش سرد نشده باشد (بجز اجزاء بی‌روح او مانند ناخن و مو و دندان) تمام بدنش نجس می‌باشد، مگر آنکه: «(3)» الف: شهید معرکه «(4)» باشد.
ب: او را غسل داده باشند (سه غسلش تمام شده باشد).
مردار حیوان
1- مردار حیوانی که خون جهنده ندارد پاک است، مانند ماهی.
2- مردار حیوانی که خون جهنده دارد، اجزاء بی‌روح آن مانند؛ مو و شاخ، پاک و اجزاء روح‌دارش مانند گوشت و پوست، نجس است. «(5)» 1- سگ و خوک، تمام اجزاء آن نجس است.
1- خون‌جهنده‌دارد 1. اجزاءروح‌دار، نجس‌است.
مردار حیوان 2. اجزاء بی‌روح، پاک است.
2- غیرسگ‌وخوک
2- خون‌جهنده‌ندارد، تمام‌اجزاءآن‌پاک
1- توضیح المسائل- م 125
2- مردار، حیوانی است که خود مرده است یا به غیر طریق شرعی ذبح شده است.
3- العروةالوثقی- ج 1 ص 58. الرابع و ص 61، م 12.
4- شهیدی که در میدان نبرد جان داده است.
5- العروة الوثقی- ج 1 ص 58؛ الرابع- تحریرالوسیله ج 1 ص 115، الرابع.
1- توضیح المسائل- م 126؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 79، م 1.
2- . توضیح‌المسائل- م 123.
3- توضیح‌المسائل- م 141.
4- توضیح المسائل- م 143.
چگونه چیز نجس پاک می‌شود؟
همه اشیاء نجس پاک می‌شود و عمده پاک کننده‌ها عبارتند از:
1- آب
2- زمین
3- آفتاب
4- اسلام
5- برطرف شدن نجاست «(1)»
آب
آب، بسیاری از چیزهای نجس را پاک می‌کند امّا اقسام مختلفی دارد که شناخت آنها، ما را برای یادگرفتنِ بهترِ مسائل مربوط به آن، کمک می‌کند.
1- مُضاف
1- آب چاه
اقسام آبها
2- آب جاری
2- مُطلق 3- آب باران
4- آب راکد کُر
قَلیل
1- . تحریرالوسیله- ج 1 ص 14، م 14؛ توضیح‌المسائل- م 16.
2- خوئی اگر طول و عرض و ارتفاع آن سه وجب باشد، کُر است. مسأله 16
1- آب قلیل با برخورد نجاست نجس می‌شود (روی چیز نجس ریخته شود یا چیز نجس به آن برسد). «(1)» 2- اگر آب کر یا جاری به آب قلیلِ نجس، متصل و با آن مخلوط شود پاک می‌گردد. (مثلًا ظرف آب قلیلی که نجس شده زیر شیر آبی که به منبع کر متصل می‌باشد گذاشته و آب را بر آن باز کرده و با آن مخلوط شود «(2)»). «(3)»
1- تمام اقسام آبهای مطلق بجز آب قلیل تا زمانی که بو یا رنگ یا
1- توضیح‌المسائل- م 26.
2- در تطهیر آب شرط است که بو یا رنگ یا مزه نجاست نداشته باشد. و چنانچه بو یا رنگ یا مزه نجاست گرفته است، باید به قدری با آب کر یا جاری مخلوط شود که بو و رنگ و مزه نجاست از بین برود.
3- تحریرالوسیله- ج 1 ص 14، م 11.
1- اگر بر چیز نجسی که عینِ نجس «(3)» در آن نیست یکبار ببارد پاک می‌شود.
2- اگر بر فرش و لباس نجس ببارد پاک می‌شود و فشار لازم ندارد. «(4)» 3- اگر بر زمین نجس ببارد پاک می‌شود.
4- هرگاه باران در جائی جمع شود، اگر چه کمتر ازکرباشد، چنانچه تا موقعی که باران می‌بارد چیز نجسی را در آن بشویند، تا زمانی که بو یا رنگ یا مزه نجاست نگرفته، پاک است. «(5)»
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 13، م 4.
2- توضیح‌المسائل- م 35.
3- عین نجس چیزی است که خودبخود نجس است مانند بول و خون.
4- در صفحه 38 خواهد آمد، که در شستن فرش و لباس و مانند آن بعد از هر مرتبه شستن باید آن را فشار داد تا آبهای داخل آن بیرون آید.
5- توضیح المسائل- م 37، 40، 41، 42.
آب، مایه زندگی و پاک کننده بیشترین نجاسات است و از جمله مطهراتی است که همه روزه تمام افراد با آن سروکار دارند. اینک چگونگی تطهیر چیزهای نجس را فرا می‌گیریم.
1- با آب کر: یک مرتبه
1- ظرف
2- باآب‌قلیل: سه‌مرتبه
1. باآب‌کر:
یک‌مرتبه «(1)» تطهیراشیاءنجس «(2)» 1- به بول نجس شده
2. باآب قلیل: دومرتبه
2- غیرظرف
1. باآب‌کر:
یک‌مرتبه
2- به‌غیربول نجس‌شده
2. باآب‌قلیل: یک‌مرتبه
1- خویی اگر لباس و مانند آن به بول نجس شده باشد در کُر نیز دو مرتبه شستن لازم است. مسأله 160
2- توضیح‌المسائل، م 150- 159- 160.
1- خوئی فشردن آن لازم است. اراکی، گلپایگانی در آب کُر فشار لازم نیست. مسأله 161
1- اگر کف پا یا کف کفش، هنگام راه‌رفتن، نجس شود، و به سبب تماس با زمین، آلودگیها برطرف گردد، پاک می‌شود. پس زمین، فقط پاک کننده کف پا و کف کفش است، آنهم با این شرایط:
* پاک باشد.
* خشک باشد، (ترنباشد).
* خاک، شن، سنگ، آجر فرش و مانند اینها باشد. «(1)» مسأله: اگر بر اثر تماسِ ته کفش یا کف پا با زمین، نجاست برطرف شود پاک می‌گردد، ولی بهتر است حداقل پانزده قدم راه برود. «(2)»
آفتاب هم با شرایطی که خواهد آمد، این اشیاء را پاک می‌کند.
* زمین.
* ساختمان و چیزهایی که در آن بکار رفته است، مانند در و پنجره.
* درخت و گیاه. «(3)»
1- توضیح‌المسائل، مسأله 183، 192.
2- العروةالوثقی، ج 1، ص 125.
3- العروةالوثقی، ج 1، ص 129، و تحریرالوسیله، ج 1، ص 130.
1- العروةالوثقی، ج 1، ص 129 تا 131 و تحریرالوسیله، ج 1، ص 130.
اگر کافر، شهادتین را بگوید، مسلمان می‌شود و با اسلام، تمام بدن او پاک می‌گردد؛ یعنی بگوید:
«اشْهَدُ انْ لااله الّا اللَّه، وَ اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رسُولُ‌اللَّه». «(1)»
در دو مورد، با برطرف شدن آلودگی، چیز نجس پاک می‌شود و نیازی به آب کشیدن ندارد.
الف: بدن حیوان؛ مثلًا منقار مرغی که غذای نجس خورده است، هنگامی که نجاست برطرف شود پاک است.
ب: باطن بدن انسان، مانند داخل دهان و بینی و گوش؛ مثلًا اگر هنگام مسواک کردن، از لثه‌ها خون بیاید، وقتی که آب دهان رنگ خون نداشته باشد، پاک است و آب کشیدن داخل دهان لازم نیست. «(2)»
1- انسان در هنگام تخلّی نباید رو به قبله یا پشت به قبله باشد. «(3)»
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 131 و توضیح المسائل، م 207.
2- توضیح‌المسائل، م 216، 217.
3- توضیح المسائل، م 59.
1- اراکی مخرج بول با غیر آب پاک نمی‌شود و باید با آب دو مرتبه شسته شود. مسأله 66
2- توضیح المسائل، م 66.
3- گلپایگانی- خوئی ولی با آب قلیل باید دو مرتبه شسته شود و بهتر است سه‌بار بشویند.
4- توضیح‌المسائل، م 67.
نمازگزار باید قبل از انجام نماز، وضو گرفته و خود را برای انجام این عبادت بزرگ آماده کند.
در برخی از موارد هم باید «غُسل» کند؛ یعنی تمام بدن را بشوید و هرگاه نتواند وضو بگیرد یا غسل کند، باید به جای آن عملِ دیگری به نام «تیمّم» انجام دهد که در این قسمت با احکام هریک آشنا خواهید شد.
انسان باید در وضو ابتداصورت را بشوید و سپس دست راست و بعد از آن دست چپ را، بعد از شستن این اعضا باید با رطوبتی که از شستن دست بر کف آن است، سر را مسح کند؛ یعنی دست را بر آن بکشد و سپس پای راست و در آخر پای چپ را مسح کند، اکنون برای آشنایی بیشتر با اعمال وضو، به نمودارصفحه بعد توجه کنید:
شستن
1- مقدار واجب در شستنصورت و دستها، همان است که گذشت، ولی برای آنکه یقین کند مقدار واجب را شسته، باید کمی اطراف
1- . تحریرالوسیله- ج 1 ص 21، م 1.
2- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که تا مفصل را هم مسح کند. مسأله 258
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 21، م 1 و 2.
2- سایر مراجع باید از بالا به پائین بشوید. مسأله 249
3- توضیح‌المسائل- م 243.
1- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که تا مفصل را هم مسح کند. مسأله 249
2- گلپایگانی- اراکی باید پای چپ را پیش از پای راست مسح نکند؛ خوئی بنابر احتیاط واجب پای چپ را بعد از پای راست مسح کند شرایط وضو، شراط نهم.
3- توضیح‌المسائل- م 252 و 253 و العروةالوثقی- ج 1 ص 209.
4- توضیح‌المسائل. م 255.
5- . توضیح‌المسائل- م 257.
6- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 26.
1- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 26.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 212، م 27.
3- توضیح‌المسائل- م 260.
4- . سایر مراجع آب وضو و فضایی که در آن وضو می‌گیرد نیز مباح باشد. بعد از مسأله 272، شرط سوّم.
1- توضیح‌المسائل- 265.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 225، م 6، 7، 8 و توضیح‌المسائل- م 267 تا 272.
3- توضیح‌المسائل، مسأله 271.
4- توضیح‌المسائل- شرایط وضو- شرط چهارم.
1- توضیح‌المسائل- ص 35، شرط ششم.
2- توضیح‌المسائل- ص 37، شرط سیزدهم و مسأله 259.
3- استفتاآت- ج 1 ص 36 و 37، س 40 تا 45.
4- العروةالوثقی- م ج 1 ص 232- توضیح‌المسائل- م 288 و 672.
5- خوئی اگر بعد از وضو بفهمد ضرر داشته و ضرر به حدی که شرعاً حرام است نبوده، وضویش صحیح است؛ گلپایگانی اگر بعد از وضو بفهمد ضرر داشته، احتیاط واجب آن است که علاوه بر وضو، تیمم نیز بنماید. مسأله 294
«(3)»
کارهای وضو بدین ترتیب باید انجام شود:
* شستنصورت
* شستن دست راست
* شستن دست چپ
* مسح سر
* مسح پای راست
* مسح پای چپ
اگر ترتیب اعمال وضو بهم بخورد وضو باطل است، حتی اگر پای چپ و راست را همزمان مسح کند. «(4)» مُوالات
1- موالات یعنی؛ پشت سر هم انجام دادن و فاصله نینداختن بین
1- توضیح المسائل، ص 31، شرط هشتم.
2- توضیح المسائل، م 282.
3- تحریرالوسیله- ج 1 ص 28.
4- پاورقی ص را نگاه کنید.
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 28، م 15 و توضیح‌المسائل- م 283.
2- العروةالوثقی- ج 1 ص 234.
3- توضیح‌المسائل- م 286.
4- توضیح المسائل، م 280.
تعریف جبیره: دوایی که بر زخم می‌زنند و چیزی که با آن زخم را می‌بندند، «جَبیره» نام دارد.
1- شخصی که بر اعضای وضویش، زخم یا شکستگی است؛ اگر بتواند بطور معمول وضو بگیرد، باید بطور معمول وضو بگیرد. «(1)» مثلًا؛
الف: روی زخم باز است و آب برای آن ضرر ندارد.
ب: روی زخم بسته است ولی باز کردن آن امکان دارد و آب ضرر ندارد.
2- چنانچه زخم برصورت یا دستهاست و روی آن باز است و آب ریختن روی آن ضرر دارد، «(2)» اگر اطراف آن را بشوید کافی است. «(3)»
1- توضیح المسائل- م 324- 325.
2- . توضیح المسائل- م 324- 325.
3- توضیح المسائل- م 324- 325.
1- توضیح المسائل- م 326.
2- گلپایگانی و بنابر احتیاط لازم تیمم هم بنماید؛
خوئی باید تیمم کند و بنابر احتیاط وضوی جبیره‌ای هم بگیرد. مسأله 332
3- خوئی باید تیمم کند، مگر آنکه جبیره در مواضع تیمم باشد که در اینصورت لازم است هم وضو بگیرد و هم تیمم کند. مسأله 341
1- برای انجام نماز (بجز نماز میت).
2- برای انجام طواف کعبه.
3- برای رساندن جایی از بدن به نوشته قرآن و اسم خداوند. «(4)» «(5)» چند مسأله:
1- اگر نماز یا طواف بدون وضو انجام شود باطل است.
2- کسی که وضو ندارد نباید جائی از بدن خود را به این نوشته‌ها برساند:
* خط قرآن، ولی ترجمه آن اشکال ندارد.
1- توضیح المسائل- م 335.
2- توضیح المسائل- م 343.
3- توضیح المسائل- م 334.
4- توضیح‌المسائل- م 316.
5- تفصیل این مسأله در درس 44 خواهد آمد.
1- خارج شدن ادرار یا مدفوع یا باد از انسان.
2- خواب، چنانچه گوش نشنود و چشم نبیند.
3- چیزهایی که عقل را از بین می‌برد، مانند: دیوانگی، مستی، بی‌هوشی.
4- استحاضه زنان. «(3)»
1- توضیح المسائل- م 317 و 319.
2- توضیح المسائل- م 322.
3- این مسأله مربوط به بانوان است که می‌توانند برای توضیح بیشتر به رساله توضیح‌المسائل مسأله 329 تا 520 رجوع کنند.
گاهی اوقات باید برای نماز (و هر کاری که باید با وضو انجام شود) غسل کرد؛ یعنی برای اطاعت فرمان خداوند، تمام بدن را شست.
اکنون به بیان موارد غسل و چگونگی آن می‌پردازیم:
1- جنابت
مشترک بین‌مردان‌وزنان 2- مس‌میت
3- میت
اقسام غسلهای واجب
1- حیض
مخصوص‌بانوان 2- استحاضه
3- نفاس
پس از تعریف و تقسیم غسل به بیان مسائل هر یک از غسلهای واجب می‌پردازیم:
1- چگونه انسان جنب می‌شود؟
کم باشد یا زیاد.
1- بیرون آمدن منی
در خواب باشد یا بیداری.
عوامل جنابت
با حلال باشد یا با حرام.
2- جماع (آمیزش)
منی بیرون بیاید یا نیاید. «(1)» 2- اگر منی از جای خود حرکت کند، ولی بیرون نیاید سبب جنابت نمی‌شود. «(2)» 3- کسی که می‌داند منی از او خارج شده است و یا می‌داند آنچه بیرون آمده است منی می‌باشد، جنب است و باید غسل کند. «(3)» 4- کسی که نمی‌داند آنچه از او بیرون آمده منی است یا نه درصورتی که نشانه‌های منی را داشته باشد جنب است و در غیر اینصورت حکم به جنابت نمی‌شود. «(4)»
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 36.
2- تحریرالوسیله- ج 1 ص 36، م 1.
3- تحریرالوسیله- ج 1 ص 136 و العروةالوثقی- ج 1 ص 378.
4- . تحریرالوسیله- ج 1 ص 136 و العروةالوثقی- ج 1 ص 378.
«(5)»
* رساندن جایی از بدن به خط قرآن، اسم خداوند و بنابر احتیاط واجب اسامی پیامبران و ائمه و حضرت زهرا (علیهم‌السلام). «(6)»
* رفتن به مسجدالحرام و مسجدالنبی (صلی‌اللَّه علیه وآله) هر
1- تحریرالوسیله- ج 1 ص 136 و العروةالوثقی- ج 1 ص 378.
2- گلپایگانی چنانچه با شهوت و جستن بیرون آمده و یا با جستن بیرون آمده و بعد از بیرون آمدن آن بدن سست شده، آن رطوبت حکم منی دارد. مسأله 352
3- خوئی اگر با شهوت بیرون آید و بدن سست شود، در حکم منی است. مسأله 352
4- توضیح‌المسائل م 348.
5- . تحریرالوسیله- ج 1 ص 39- 38.
6- خوئی اسامی پیامبران و امامان علیهم السلام هم حرام است. مسأله 361
1- اراکی اگر توقف نداشته باشد، گذاشتن چیزی در مسجد، اشکال ندارد؛ خوئی وارد شدن برای برداشتن چیزی هم حرام است. مسأله 352
2- گلپایگانی- خوئی تنها خواندن آیات سجده واجب حرام است. مسأله 361
3- اراکی توقف در حرم امامان هم در حال جنابت حرام است. مسأله 352
4- تحریرالوسیله- ج 1 ص 38- 39.
5- تحریرالوسیله- ج 1 ص 38- 39.
6- العروةالوثقی- ج 1 ص 288، م 3.
در غسل باید تمام بدن و سر و گردن شسته شود، خواه غسل واجب باشد مانند جنابت، و یا مستحب، مانند غسل جمعه، به عبارت دیگر تمام غسلها در انجام فرقی ندارند مگر در نیّت.
غسل، به گونه‌های زیر انجام می‌شود:
اول سر و گردن،
1- ترتیبی «(1)» و سپس نیمه راست بدن.
و بعد از آن نیمه چپ بدن را بشوید.
نحوه‌انجام‌غسل* با نیت غسل یکباره زیر آب می‌رود بطوری‌که تمام بدن در آب قرار گیرد.
* یا به تدریج زیر آب می‌رود، که در 2- ارتماسی نهایت تمام بدن در آب قرار گیرد.
* و یا زیر آب رفته و در آب به نیت غسل بدن را تکان می‌دهد.
توضیح:
غسل را به دوصورت می‌توان انجام داد: «ترتیبی» و «ارتماسی».
1- توضیح‌المسائل- م 361 و 367 و 368.
1- تمام شرطهایی که برایصحیح بودن وضو گفته شد، درصحیح بودن غسل هم شرط است، بجز موالات. و همچنین لازم نیست بدن را از بالا به پائین بشوید. «(1)»
2- کسی که چند غسل بر او واجب است، می‌تواند به نیّت همه آنها یک غسل بجا آورد. «(2)»
3- کسی که غسل جنابت کرده، نباید برای نماز وضو بگیرد، ولی با غسلهای دیگر نمی‌شود نماز خواند و باید وضو هم بگیرد. «(3)» «(4)»
4- در غسل ارتماسی باید تمام بدن پاک باشد، ولی در غسل ترتیبی پاک بودن تمام بدن لازم نیست، و اگر هر قسمتی را پیش از غسل
1- توضیح‌المسائل- م 380.
2- توضیح‌المسائل- م 389.
3- توضیح‌المسائل- م 391.
4- خوئی با غسلهای واجب دیگر غیر از غسل استحاضه متوسطه و غسلهای مستحب نیز می‌تواند بدون وضو نماز بخواند اگر چه احتیاط مستحب آن است که وضو هم بگیرد. مسأله 397
اگر کسی جایی از بدن خود را به بدن انسان مرده‌ای که سرد شده و غسلش نداده‌اند برساند، باید غسل مَسّ میت کند. «(7)»
1- توضیح‌المسائل- م 372.
2- خوئی در غسل ارتماسی یا ترتیبی پاک بودن تمام بدن پیش از غسل لازم نیست، بلکه اگر به فرو رفتن در آب یا ریختن آب به قصد غسل، بدن پاک شود، غسل محقق می‌شود. مسأله 378
3- اراکی احتیاط مستحب است، آن را ترتیبی بجا آورند نه ارتماسی؛ خوئی باید آن را ترتیبی بجاآورند. مسأله 337؛ گلپایگانی اگر ترتیبی انجام دهند بهتر است، گر چه ارتماسی هم صحیح است. مسأله 345
4- توضیح‌المسائل- م 339.
5- توضیح‌المسائل- م 371.
6- استفتائات- ج 1 ص 56، س 117.
7- توضیح المسائل- م 521.
1- هرگاه مؤمنی «(1)» از دنیا برود، بر همه مکلفین واجب است که او را غسل داده و کفن کنند و بر او نماز بخوانند و سپس دفن کنند، و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می‌شود. «(2)»
2- واجب است میّت را سه غسل بدهند:
اول: به آبی که با سدر مخلوط باشد.
دوم: به آبی که با کافور مخلوط باشد.
سوم: با آب خالص. «(3)»
3- غسل میّت مثل غسل جنابت است، و احتیاط واجب آن است که تا غسل ترتیبی ممکن است، میّت را غسل ارتماسی ندهند. «(4)»
1- سایر مراجع مسلمانی مسأله 548.
2- توضیح المسائل- م 542.
3- . توضیح‌المسائل- م 550.
4- توضیح‌المسائل- م 565.
حیض، نِفاس، استحاضه:
1- خونی که زن هنگام تولد بچه می‌بیند خون نفاس است. «(1)»
2- خونی که زن در ایّام عادت ماهانه می‌بیند، حیض است. «(2)»
3- وقتی که زن از خون حیض و نفاس پاک شد، باید برای نماز و طواف و سایر کارهایی که نیاز به طهارت دارد، غسل کند و وضو هم بگیرد. «(3)»
4- اگر زن در ایام عادت ماهانه، طواف بجا آورد باطل است. «(4)»
5- طهارت از حدث شرط طواف مستحبی نیست، ولی زن حایض و نفساء چون نباید به مسجد الحرام وارد شوند، نمی‌توانند طواف مستحبی بجا آورند. «(5)»
6- اگر سهواً یا از روی غفلت و یا به جهت ندانستن مسأله، طواف را بی‌وضو یا با حال جنابت یا حیض یا نفاس بجا آورد، باطل است. «(6)»
7- اگر زنی قبل از احرام یا هنگام احرام و در بین اعمال عمره یا حج حایض شود، وظایف خاصی دارد، که در مناسک حج آمده است،
1- . توضیح‌المسائل- م 508.
2- توضیح المسائل- ص 55.
3- توضیح‌المسائل- م 515 و 446.
4- مناسک، ص 109، م 1.
5- مناسک، ص 109، م 2.
6- مناسک، ص 120، م 32.
1- نویسنده این اثر،« احکام ویژه بانوان در حج» را در مجموعه‌ای گردآوری کرده که با همین نام به چاپ رسیده است.
2- توضیح المسائل- م 395 و 396.
3- توضیح المسائل، م 393.
4- العروةالوثقی، ج 1، ص 253، م 18.
5- همان مدرک.
6- همان مدرک.
(جانشین وضو وغسل)
در این موارد باید بجای وضو و غسل تیمم کرد:
1- آب نباشد و یا دسترسی به آن نداشته باشد.
2- آب برای او ضرر داشته باشد (؛ مثلًا به سبب استعمال آب مرضی در او پیدا می‌شود).
3- اگر آب را به مصرف وضو یا غسل برساند، خودش یا همسر او یا فرزندانش یا رفیقش یا کسانی که به او مربوطند از تشنگی بمیرند یا مریض شوند (حتی حیوانی که در اختیار اوست).
4- بدن یا لباس او نجس است و آب بیش از تطهیر آن ندارد، و لباس دیگری هم ندارد.
5- وقت برای وضو گرفتن یا غسل کردن ندارد. «(1)»
اعمال تیمم
1- زدن کف دو دست با هم بر چیزی که تیمم بر آنصحیح است.
2- کشیدن هر دو دست بر تمام پیشانی و دو طرف آن، از جایی که موی سر روییده است، تا روی ابروها و بالای بینی.
3- کشیدن کف دست چپ بر تمام پشت دست راست.
4- کشیدن کف دست راست بر تمام پشت دست چپ.
تمام کارهای تیمم باید با قصد تیمم و برای اطاعت از دستور الهی انجام شود، و همچنین باید معلوم کند که تیمم بجای وضو است یا غسل. «(1)»
* خاک
* ریگ
* اقسام سنگها مانند: سنگ سیاه، سنگ مرمر، سنگ گچ (قبل از پخته شدن)، سنگ آهک (قبل از پخته شدن).
* گِل پخته؛ مانند: آجر، کوزه. «(2)» «(3)»
1- توضیح‌المسائل- م 700.
2- توضیح‌المسائل- م 684 و 685؛ و العروة الوثقی، ج 1 ص 485.
3- اراکی- گلپایگانی تیمم بر گل پخته صحیح نیست؛ خوئی بنا بر احیتیاط تیمم بر گل پخته صحیح نیست. العروة الوثقی، ج 1، ص 485
1- توضیح‌المسائل- م 701.
2- توضیح‌المسائل- م 720.
3- توضیح‌المسائل- م 720.
4- توضیح‌المسائل- م 722.
5- گلپایگانی نباید وضو بگیرد. مسأله 731
6- توضیح‌المسائل- م 723.
* اعضای تیمم؛ یعنی پیشانی و دستها پاک باشد.
* پیشانی و پشت دستها را از بالا به پائین مسح کند.
* چیزی که بر آن تیمم می‌کند پاک و مباح باشد.
* ترتیب را رعایت کند.
* موالات را رعایت کند.
* چیزی بین دست و پیشانی وهمچنین کف دست و پشت دست در هنگام مسح فاصله نباشد. «(1)»
1- العروة الوثقی، ج 1 ص 495 و توضیح‌المسائل- م 692- 694- 704 تا 706.
پس از فرا گرفتن مسائل طهارت، کم‌کم برای انجام نماز، آماده می‌شویم.
برای آشنایی با مسائل و احکام نماز ابتدا یادآور می‌شویم که نماز یا واجب است و یا مستحب، نمازهای واجب هم دو دسته‌اند؛ بعضی از آنها تکلیف هر روزه می‌باشد و در هر شبانه‌روز، در زمانهای خاصی باید بجا آورده شود و برخی دیگر نمازهایی هستند که گاهی اوقات به سببی خاص واجب می‌شود و برنامه همیشگی و هر روزه نمی‌باشد، جهت آشنایی با نمازهای واجب به نمودارصفحه بعد توجه کنید:
نمازهای هر روزه، پنج نماز و مجموع آنها هفده رکعت است.
نمازصبح: دو رکعت
نماز ظهر: چهار رکعت
نماز عصر: چهار رکعت
نماز مغرب: سه رکعت
نماز عشاء: چهار رکعت
اولین سؤالی که در رابطه با نمازهای روزانه مطرح می‌باشد این است که این نمازها در چه وقتی باید خوانده شود؟
وقت نمازصبح: از اذانصبح تا طلوع آفتاب
وقت نماز ظهر و عصر: از ظهر شرعی تا مغرب
1- توضیح‌المسائل، نمازهای واجب.
1- توضیح‌المسائل- م 731 و 736.
2- توضیح‌المسائل- م 741.
1- نمازهای غیر روزانه و مقطعی دارای وقت مشخصی نمی‌باشد،
1- توضیح‌المسائل- م 729.
2- توضیح‌المسائل- م 735.
3- سایر مراجع از بالای سر بگذرد. مسأله 743
4- خوئی باید از اوّل غروب تا اوّل آفتاب حساب کرد. مسأله 747
5- احتیاط واجب آن است که برای نماز عشاء همانگونه که در متن آمده است و برای نماز شب تا اوّل آفتاب حساب شود. توضیح المسائل- م 739
6- تقریباً یازده ساعت و ربع بعد از ظهر شرعی، آخر وقت نماز مغرب و عشاء است.
1- توضیح‌المسائل- م 744.
2- توضیح‌المسائل- م 751.
1- خانه کعبه، که در شهر مَکّه و در مسجد الحرام قرار دارد، «قبله» است و نمازگزار باید رو به آن نماز بخواند.
2- کسی که بیرون شهر مکه و دور از آن است اگر طوری بایستد که بگویند رو به قبله نماز می‌خواند، کافی است. «(4)»
1- توضیح‌المسائل- م 747.
2- مندوب/ مستحب.
3- استفاءات ویژه حج، س 54.
4- توضیح‌المسائل، م 776.
یکی از مسائلی که قبل از شروع نماز توجه به آن لازم است، مسأله پوشش است، و اکنون به بیان مقدار پوشش و شرایط آن می‌پردازیم:
مقدار پوشش
1- مردان باید عورت را بپوشانند و بهتر است از ناف تا زانو را بپوشانند.
2- زنان باید تمام بدن را بپوشانند بجز:
* دستها تا مچ.
* پاها تا مچ.
*صورت به مقداری که در وضو باید شسته شود. «(1)»
3- بر زنان پوشاندن دستها و پاها وصورت به مقداری که در مسأله پیش گفته شد در نماز واجب نیست، گرچه پوشاندن آن هم مانع ندارد. «(2)»
4- لباس نمازگزار باید این شرایط را دارا باشد:
* پاک باشد (نجس نباشد).
* مباح باشد (غصبی نباشد).
1- توضیح‌المسائل، م 788 و 789.
2- توضیح‌المسائل، م 789.
1- توضیح‌المسائل، م 799.
2- گلپایگانی کسی که نمی‌داند با بدن یا لباس نجس نماز باطل است، اگر با بدن یا لباس‌نجس نماز بخواند، بنابر احتیاط لازم، نمازش باطل است مسأله 8089؛ اراکی کسی که نمی‌داند با بدن و لباس نجس نماز باطل است اگر با بدن یا لباس نجس نماز بخواند، نمازش باطل است. مسأله 794
3- توضیح‌المسائل، م 800.
1- توضیح‌المسائل، م 803.
2- توضیح‌المسائل، م 802.
3- توضیح‌المسائل، م 848.
4- یک درهم، تقریباً به اندازه یک سکه دو ریالی است.
5- . توضیح‌المسائل، م 848.
6- توضیح‌المسائل، م 848.
مکانی که انسان در آن نماز می‌خواند باید دارای شرایط زیر باشد:
* مباح باشد (غصبی نباشد).
* ثابت باشد (مانند اتومبیل در حال حرکت نباشد).
* تنگ و سقف آن کوتاه نباشد تا بتواند قیام و رکوع و سجود را بطورصحیح انجام دهد.
* جایی که پیشانی را می‌گذارد (در حال سجده) پاک باشد.
* مکان نمازگزار اگر نجس است طوری‌تر نباشد که به بدن یا لباس وی سرایت کند.
1- توضیح‌المسائل، مکان‌نمازگزار.
2- در رساله‌های سایر مراجع برخی شرایط دیگر هم آمده است.
3- توضیح‌المسائل، م 866.
4- . توضیح‌المسائل، م 880.
5- توضیح‌المسائل، م 884.
6- گلپایگانی بنابر احتیاط واجب، باید جلوتر یا مساوی قبر پیغمبر- ص- و امام- ع- نماز نخواند. مسأله 898
7- توضیح‌المسائل، م 893.
1- توضیح‌المسائل، م 896 و 897.
2- احکام مسجد به تفصیل در درس 44 خواهد آمد.
3- فروع کافی، ج 4، ص 526 و 556.
1- بر نمازگزار مستحب است، قبل از نمازهای یومیه، ابتدا اذان بگوید و بعد از آن اقامه، و سپس نماز را شروع کند. «(1)» اذان
اللَّهُ اکْبَر 4 مرتبه
اشْهَدُ انْ لاالهَ الَّا اللَّه 2 مرتبه
اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً رَسوُلُ اللَّه 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الصَّلوةِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلیَ الفَلاحِ 2 مرتبه
حَیَّ عَلی خَیْرِالْعَمَلِ 2 مرتبه
اللَّه اکْبَرُ 2 مرتبه
لا اله الَّا اللَّه 2 مرتبه
1- توضیح‌المسائل، م 926 و 918.
1- . توضیح‌المسائل، م 919.
2- توضیح‌المسائل، م 935.
1- توضیح‌المسائل، م 931.
2- توضیح‌المسائل، م 920.
3- توضیح‌المسائل، م 923.
4- العروة الوثقی، ج 1- ص 601.
5- توضیح‌المسائل- م 917.
6- توضیح‌المسائل- م 941.
1- نماز باگفتن «اللَّهُ‌اکْبَرُ» شروع می‌شود و با سلام به پایان می‌رسد.
2- آنچه در نماز انجام می‌شود یا واجب است و یا مستحب.
3- واجبات نماز، یازده چیز است که برخی رُکن و برخی غیر رکن است.
1- نیت
2- قیام
رکن 3- تکبیرةالاحرام
4- رکوع
5- سجود
واجبات نماز «(1)»
1- قرائت
2- ذکر
غیررکن 3- تشهد
4- سلام
5- ترتیب
6- موالات
1- توضیح‌المسائل، واجبات نماز.
نیّت
1- نمازگزار، از آغاز تا پایان نماز، باید بداند چه نمازی می‌خواند و آن را برای انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد. «(2)»
2- به زبان آوردن نیت، لازم نیست، ولی چنانچه به زبان هم بگوید اشکال ندارد. «(3)»
3- نماز، باید از هر گونه ریا و خودنمایی بدور باشد؛ یعنی نماز را تنها برای انجام دستور خداوند بجا آورد و چنانچه تمام نماز یا قسمتی از آن، برای غیر خدا باشد، باطل است. «(4)» «(5)»
1- توضیح‌المسائل، م 942.
2- همان مدرک.
3- توضیح‌المسائل، م 943.
4- توضیح‌المسائل، م 947- 946.
5- گلپایگانی اگر در جزء مستحب نماز ریا کند، احتیاط لازم آن است که نماز را تمام کند و دوباره بخواند. مسأله 956
همانگونه‌که‌گذشت نماز با گفتن «اللَّهُ اکْبَر» آغاز می‌شود و به آن «تَکْبیرَةُ الاحرام» می‌گویند. چون با همین تکبیر است که بسیاری از کارها که قبل از نماز جایز بوده بر نمازگزار حرام می‌شود؛ مانند خوردن و آشامیدن، خندیدن و گریستن.
واجبات تکبیرةالاحرام:
1- به عربیصحیح گفته شود.
2- هنگام گفتن «اللَّه اکبر» بدن آرام باشد.
3- تکبیرةالاحرام را طوری بگوید که اگر مانعی در کار نباشد خودش بشنود؛ یعنی بسیار آهسته نگوید.
4- بنا بر احتیاط واجب آن را به چیزی که پیش از آن می‌خواند وصل نکند. «(1)» مستحب است موقع گفتن تکبیرةالاحرام و تکبیرهای بین نماز دستها را تا مقابل گوشها بالا ببرد. «(2)»
1- توضیح‌المسائل، م 948، 949، 951 و 952.
2- توضیح‌المسائل، م 955.
قیام یعنی ایستاده بودن، که در بعضی موارد، از ارکان نماز است و ترک آن نماز را باطل می‌کند، ولی افرادی که نمی‌توانند ایستاده نماز بخوانند، وظیفه‌ای دارند که در مسائل آینده خواهد آمد.
1- قیام هنگام تکبیرةالاحرام
رکن
2- قیام پیش از رکوع
اقسام قیام
1- قیام هنگام قرائت
غیررکن
2- قیام بعد از رکوع. «(1)» احکام قیام:
1- واجب است پیش از گفتن تکبیرةالاحرام و بعد از آن، مقداری بایستد تا یقین کند که تکبیر را در حال قیام گفته است. «(2)»
2- قیام پیش از رکوع بدان معنی است که در حالت ایستاده به رکوع برود، بنابراین اگر رکوع را فراموش کند و بعد از قرائت به سجده برود و قبل از وارد شدن به سجده یادش بیاید، باید کاملًا بایستد سپس به
1- توضیح‌المسائل، م 958.
2- توضیح‌المسائل، م 959.
1- توضیح‌المسائل، م 960.
2- توضیح‌المسائل، م 961، 963 و 964.
3- خوئی احتیاط مستحب است که هر دو پا روی زمین باشد. مسأله 972
4- توضیح‌المسائل، م 963.
5- توضیح‌المسائل، م 970 و 971.
6- تحریرالوسیله، ج 1، ص 162، م 1؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 665، الرابع.
خواندن حمد و یک سوره دیگر در رکعت اول و دوم نماز و خواندن حمد (بدون سوره) یا تسبیحات اربعه در رکعت سوم و چهارم را «قرائت» گویند.
سوره حمد
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیمِ
الْحَمْدُلِلَّهِ رَبّ الْعالَمینَ* الرَّحْمنِ الرَّحیمِ* مالِکِ یَوْمِ الدّینِ* إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ* إِهْدِنَا الصِراطَ الْمُسْتَقیمَ*صِراطَ الَّذینَ أَنْعَمْتَ عَلَیْهِمْ* غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَلَا الضَّالّینَ*
در رکعت اول و دوم نماز باید پس از حمد، سوره دیگری از قرآن، خوانده شود؛ مثلًا سوره «توحید»:
بِسْمِ ا للَّهِ ا لرَّحْمنِ ا لرَّحیمِ
قُلْ هُوَ اللَّهُ احَدٌ* اللَّهُ الصَّمَدُ* لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یوُلَدْ* وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً احَدٌ*
و در رکعت سوم و چهارم نماز، باید سوره حمد، یا سه مرتبه
1- توضیح‌المسائل، م 1005.
2- توضیح‌المسائل، م 992 تا 994 و 1007.
3- احکامی که برای مردان گفته می‌شود، پسرها هم همین احکام را دارند.
1- توضیح‌المسائل، م 995.
2- همان مدرک.
3- گلپایگانی احتیاط لازم آن است که نماز را به جماعت بخواند. مسأله 1006
4- توضیح‌المسائل، م 997.
5- - مناسک حج، فصل پنجم، نماز طواف، م 16.
6- گلپایگانی- اراکی باید دوباره بخواند. مسأله 1010
7- توضیح‌المسائل، م 1001.
یکی از واجبات رکوع و سجده ذکر است؛ یعنی گفتن «سُبحانَ‌اللَّه»
1- . توضیح‌المسائل، م 979.
2- توضیح‌المسائل، م 1006.
3- توضیح‌المسائل، م 1017 و 1018.
1- در هر رکعت بعد از قرائت، نمازگزار باید به اندازه‌ای خم شود که بتواند دست را به زانو بگذارد و این عمل را «رکوع» می‌گویند. «(1)»
1- خم شدن به مقداری که بیان شد.
2- ذکر، (گفتن حداقل، سه مرتبه سُبحان‌اللَّه).
واجبات رکوع 3- آرامش بدن در حال گفتن ذکر رکوع.
4- ایستادن بعد از رکوع.
5- آرامش بدن بعد از رکوع. «(2)»
ذکر رکوع
در رکوع، هر ذکری گفته شود کافی است، ولی‌احتیاط واجب «(3)» آن است که به‌قدر سه‌مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یایک‌مرتبه «سُبْحانَ رَبِیَ‌العَظیمِ وَبِحَمْدِهِ» کمتر نباشد. «(4)»
1- توضیح‌المسائل، م 1022.
2- العروةالوثقی، ج 1- ص 664.
3- اراکی شرط است که به این مقدار باشد. مسأله 1020؛ گلپایگانی باید به قدر سه« سبحان‌الله» باشد. مسأله 1037
4- توضیح‌المسائل، م 1028.
1- توضیح‌المسائل، م 1030.
2- گلپایگانی باید بعد از آرام گرفتن بدن، دوباره ذکر را بگوید و بنابر احتیاط لازم نماز را تمام کرده و دوباره بخواند و اگر به همان ذکر اوّل اکتفا کند نمازش باطل است. مسأله 1041
3- توضیح‌المسائل، م 1032.
4- توضیح‌المسائل، م 1033.
5- . توضیح‌المسائل، م 1040.
6- گلپایگانی در این صورت احتیاط لازم آن است که نماز را دوباره بخواند و رکوع آن را نشسته بجا آورد و اگر هیچ نتواند خم شود باید موقع رکوع بنشیند و نشسته رکوع کند و احتیاط لازم آن است که نماز دیگری هم بخواند و برای رکوع آن با سر اشاره کند. مسأله 1045
1- نمازگزار باید در هر رکعت از نمازهای واجب و مستحب، بعد
1- خوئی باید برای رکوع با سر اشاره کند. مسأله 1045
2- . توضیح‌المسائل، م 1037.
3- توضیح‌المسائل، م 1043.
ذکر:
در سجده هر ذکری بگوید کافی است ولی احتیاط واجب «(3)» آن است که مقدار ذکر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» یا یک مرتبه «سُبْحانَ رَبِّیَ الاعْلی وَ بِحَمْدِهِ» کمتر نباشد. «(4)»
1- توضیح‌المسائل، م 1045.
2- العروة الوثقی، ج 1، ص 673.
3- اراکی شرط است که از این مقدار کمتر نباشد. مسأله 1041.
4- توضیح‌المسائل، م 1049.
1- توضیح‌المسائل، م 1050.
2- گلپایگانی باید بعد از رسیدن پیشانی به زمین و آرام گرفتن بدن دوباره ذکر را بگوید و بنابر احتیاط لازم، نماز را تمام کرده و و دوباره بخواند. مسأله 1060
3- توضیح‌المسائل، م 1051 و 1052.
4- توضیح‌المسائل، م 1056.
5- توضیح‌المسائل، م 1052.
6- گلپایگانی احتیاط لازم آن است که بعد از آرام گرفتن همه اعضاء دوباره ذکر واجب را بگوید و نماز را تمام کند و دوباره بخواند. مسأله 1063
1- توضیح‌المسائل، م 1054 0
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 173، م 2؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 676، م 7.
3- توضیح‌المسائل، م 1057.
4- خوئی- اراکی باید پست‌تر یا بلندتر نباشد. مسأله 1066
5- توضیح‌المسائل، م 1057.
6- توضیح‌المسائل، م 1076.
7- اراکی- گلپایگانی سجده بر گچ و آهک و گل پخته صحیح نیست. مسأله 1090
1- توضیح المسائل، م 1076.
2- توضیح المسائل، م 1090.
3- توضیح‌المسائل، م 1078.
4- توضیح‌المسائل، م 1082.
5- گلپایگانی سجده بر کاغذی که از پنبه و مانند آن ساخته شده و همچنین کاغذی که انسان نمی‌داند از چیزی که سجده بر آن صحیح است ساخته شده یا نه اشکال دارد. مسأله 1091
6- توضیح‌المسائل، م 1083.
7- توضیح‌المسائل، م 1086.
1- - استفتاآت ویژه حج، س 52.
2- - مناسک، مسائل متفرقه، س 23.
1- . توضیح‌المسائل، م 1068.
2- توضیح‌المسائل، م 1069.
1- در چهار سوره قرآن، آیه سجده است که اگر انسان آن آیه را بخواند یا وقتی که دیگری آن را می‌خواند به آن گوش دهد، بعد از تمام شدن آن آیه، باید فوراً سجده کند. «(2)» 1- سوره شماره 32/ سجده
2- سوره شماره 41/ فُصِّلت
2- سوره‌هائی که آیه سجده دارد
3- سوره شماره 53/ نَجم
4- سوره شماره 96/ عَلَق «(3)» 3- چنانچه سجده را فراموش کند، هر وقت یادش آمد باید سجده کند. «(4)» 4- اگرآیه‌سجده را از ضبط صوت‌بشنود، لازم نیست سجده کند. «(5)» «(6)» 5- اگر آیه سجده را از بلندگو یا رادیو یا تلویزیون بشنود، چنانچه
1- توضیح‌المسائل، م 1091.
2- توضیح‌المسائل، م 1093.
3- توضیح‌المسائل، م 1093.
4- توضیح‌المسائل، م 1093.
5- توضیح‌المسائل، م 1096.
6- گلپایگانی اگرآیه سجده از بلندگو یا رادیو هم خوانده شود وبه آن گوش دهد باید سجده کند. مسأله 1102؛ اراکی اگر از مثل ضبط صوت آیه را بشنود، بنابر احتیاط واجب باید سجده کند ولی اگر از مثل بلندگو که صدای انسان را می‌رساند بشنود، واجب است سجده کند. مسأله 1088
در رکعت دوم و آخر نمازهای واجب، نمازگزار باید بعد از سجده دوم بنشیند و در حال آرام بودن بدن، تشهد بخواند؛ یعنی بگوید:
«اشْهَدُ انْ لا الهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَریکَ لَهُ
وَ اشْهَدُ انَّ مُحمَّداً عَبْدُهُ و رَسوُلُهُ
الَّلهُمَّصَلِّ عَلی مُحمَّدٍ وَ الِ مُحمَّدٍ». «(5)»
1- توضیح‌المسائل، م 1096.
2- . توضیح‌المسائل، م 1097.
3- سایر مراجع مراعات بعضی از شرائط سجده لازم است، به توضیح‌المسائل، مسأله 1089 مراجعه کنید.
4- توضیح‌المسائل، م 1099.
5- توضیح‌المسائل، م 1100.
1- در رکعت آخر هر نماز پس از تشهد باید سلام دهد و نماز را به پایان ببرد.
2- مقدار واجب سلام یکی از این دو است:
1- «السَّلامُ عَلَیْنا وَ علی عِبادِاللَّهِ الصالِحینَ». «(1)» 2- «السَّلامُ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرکاتُهُ». «(2)» 3- مستحب است قبل از این دو سلام بگوید:
«السَّلامُ عَلَیکَ ایَّها النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ».
و هر سه را نیز بگوید. «(3)»
نماز باید بدین ترتیب خوانده شود: تکبیرةالاحرام، قرائت، رکوع، سجود، و در رکعت دوم پس از سجود، تشهد بخواند و در کعت آخر، پس از تشهد، سلام دهد.
1- موالات؛ یعنی پشت سرهم بودن اجزای نماز و فاصله نینداختن
1- گلپایگانی اگر این سلام را بگوید، احتیاط واجب آن است که بعد از آن« السلام علیکم و رحمةالله و برکاته» را هم بگوید. مسأله 1114
2- توضیح‌المسائل، م 1105.
3- توضیح‌المسائل، م 1105.
1- مستحب است در رکعت دوم نماز بعد از حمد و سوره و پیش از رکوع، قنوت بخواند، یعنی دستها را بلند کند و مقابل صورت بگیرد و دعا یا ذکری بخواند. «(3)» 2- در قنوت هر ذکری بگوید اگر چه یک «سُبْحانَ اللَّهِ» باشد کافی است و می‌تواند این دعا را بخواند.
«رَبَّنا اتِنا فِی‌الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی‌الاخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ». «(4)»
تعقیب (در بحث نماز) یعنی مشغول شدن به ذکر و دعا و قرآن بعد از سلام نماز.
1- بهتر است در حال تعقیب رو به قبله باشد.
1- توضیح‌المسائل، م 1114.
2- . توضیح‌المسائل، م 1116.
3- توضیح‌المسائل، م 1117.
4- توضیح‌المسائل، م 1118.
آنگاه که نمازگزار، تکبیرةالاحرام می‌گوید و نماز را شروع می‌کند تا پایان آن، بعضی از کارها بر او حرام می‌شود که اگر در نماز، یکی از آنها راانجام دهد نمازش باطل است، مهمترین آنها عبارت است از:
خوردن و آشامیدن.
سخن گفتن.
خندیدن.
گریستن.
روی از قبله برگرداندن.
کم یا زیاد کردن ارکان نماز.
بر هم زدن صورت نماز. «(2)»
1- . توضیح‌المسائل، م 1122.
2- توضیح‌المسائل، م 1126.
سخن گفتن
1- اگر نمازگزار عمداً کلمه‌ای بگوید «(1)» و بخواهد با آن معنایی را برساند نمازش باطل است. «(2)» 2- اگر عمداً کلمه‌ای بگوید که دو حرف یا بیشتر داشته باشد، هر چند نخواهد با گفتن آن معنایی را برساند، بنابر احتیاط واجب باید نماز را دوباره بخواند. «(3)» «(4)» 3- در نماز نباید به کسی سلام کرد، ولی اگر کسی به نماز گزار سلام کند واجب است جواب او را بدهد، و باید سلام را مقدم بدارد؛ مثلًا بگوید: «السَّلامُ عَلیْکَ» یا «السَّلامُ عَلَیکُمْ» و نباید «عَلَیْکُمُ السَّلام» بگوید. «(5)» «(6)»
1- گلپایگانی- اراکی در صورتی که آن کلمه، دو حرفی یا بیشتر باشد. توضیح المسائل ص 199
2- توضیح‌المسائل، ص 154.
3- توضیح‌المسائل، ص 154.
4- خوئی نمازش باطل نیست ولی لازم است بعد از نماز سجده سهو بجا آورد. مسأله 1141
5- توضیح‌المسائل، م 1137.
6- اراکی- گلپایگانی باید همانطور که او سلام کرده جواب دهد ولی در جواب« علیکم السلام» باید بگوید« سلام علیکم». مسأله 1146؛ خوئی بنابر احتیاط واجب باید همانطور که او سلام کرده جواب دهد ولی در جواب« علیکم السلام» هرگونه بخواهد می‌تواند بگوید. مسأله 1146
1- توضیح‌المسائل، ص 156 هفتم و هشتم از مبطلات نماز.
2- سایر مراجع احتیاط واجب آن است که برای کار دنیا بی‌صدا هم گریه نکند. توضیح المسائل ص 209
3- گلپایگانی اگر سر را به طرف راست یا چپ قبله بگرداند، عمداً باشد یا سهواً، نمازش باطل نمی‌شود ولی کراهت دارد مسأله 1140
4- توضیح‌المسائل، م 1131.
1- توضیح‌المسائل، ص 156، نهم از مبطلات نماز.
2- توضیح‌المسائل، م 1152.
3- . توضیح المسائل، م 1159 تا 1161.
1- توضیح المسائل، م 1160.
2- توضیح المسائل، م 1157.
ترجمه اذان
* «اللَّهُ اکْبَرُ».
خدا از همه بزرگتر است.
* «اشْهَدُ ان لاالهَ الَّا اللَّهُ».
گواهی می‌دهم که جز آفریدگار جهان خدایی نیست.
* «اشْهَدُ انَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللَّهِ».
گواهی می‌دهم که محمّد پیغمبر خدا است.
* «حَیَّ عَلَی الصّلاةِ».
بشتابید به سوی نماز.
* «حَیَّ عَلَی‌الفَلاح».
بشتابید به سوی رستگاری.
* «حَیَّ عَلَی خَیرِالعَمَلِ».
بشتابید به سوی بهترین کارها.
* «قَدْ قامَتِ الصَّلاةُ».
گاهی ممکن است نمازگزار در انجام جزئی از نماز شک کند؛ مثلًا نمی‌داند تشهد را خوانده است یا نه و یانمی‌داند یک سجده بجا آورده است یا دو سجده و گاهی در تعداد رکعاتی که خوانده است شک می‌کند؛ مثلًا نمی‌داند اکنون مشغول رکعت سوم است یا چهارم.
برای شک در نماز، احکام خاصی است و بیان تمام موارد آن از حدّ این جزوه خارج است ولی بطور مختصر، به بیان اقسام شک و احکام هر کدام می‌پردازیم:
«(1)»
1- شک در اجزای نماز:
الف: اگر در انجام جزئی از اجزای نماز شک کند؛ یعنی نمی‌داند آن جزء را بجا آورده است یا نه، اگر جزء بعدی را شروع نکرده است،
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 198، 199 و 200.
1- شک در رکعات نماز، موارد دیگری نیز دارد، امّا چون پیش آمدن آن موارد بسیار کم است از بیان آنها صرف‌نظر شد، برای آشنایی می‌توانید به رساله توضیح المسائل مسأله 1165 تا 1200 مراجعه کنید.
2- توضیح‌المسائل، م 1165.
1- در مواردی که نماز احتیاط واجب می‌شود؛ مثل شک بین 3 و 4، باید بعد از سلام نماز، بدون آنکهصورت نماز را بهم بزند و یا مبطلی از مبطلات نماز راانجام دهد، برخیزد و بدون اذان و اقامه تکبیر بگوید و نماز احتیاط را بخواند.
فرق نماز احتیاط با نمازهای دیگر:
نیّت آن را نباید به زبان آورد.
* سوره و قنوت ندارد (هر چند دور رکعتی باشد).
* حمد را باید آهسته بخواند (بنابر احتیاط واجب). «(1)» 2- اگر یک رکعت نماز احتیاط واجب باشد، پس از سجده‌ها، تشهد می‌خواند و سلام می‌دهد و اگر دو رکعت واجب شده باشد، نباید در رکعت اول تشهد و سلام بخواند، بلکه باید یک رکعت دیگر هم (بدون تکبیرةالاحرام) بخواند و در پایان رکعت دوم تشهد می‌خواند و سلام می‌دهد. «(2)»
1- گلپایگانی- خویی سوره حمد را واجب است آهسته بخواند. مسأله 1225
2- توضیح‌المسائل، م 1215 و 1216.
1- در مواردی که سجده سهو واجب می‌شود، مانند شک بین 4 و 5 در حالت نشسته، باید بعد از سلام نماز، به سجده رود و بگوید:
بِسْمِ‌اللَّه وَ بِاللَّهِ الَّلهُمَصَلِّ عَلی مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّدٍ و بهتر است بگوید: بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ السَّلامُ عَلَیْکَ ایُّها النَّبِیُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکاتُهُ «(1)» و بعد بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهای بالا را بگوید سپس بنشیند و تشهد و سلام را بجا آورد. «(2)» 2- سجده سهو تکبیرةالاحرام ندارد.
1- خوئی احتیاط واجب آن است که جمله دوّم را بگوید. مسأله 1259
2- . توضیح‌المسائل، م 1250.
انسان باید در سفر، نمازهای چهار رکعتی را دو رکعت (یعنی شکسته) بجا آورد، به شرط آنکه مسافرتش ازهشت فرسخ که حدود 45 کیلومتر است کمتر نباشد. «(1)» چند مسأله:
1- اگر مسافر از جائی که نمازش تمام «(2)» است- مثل وطن- حداقل چهار فرسخ می‌رود و چهار فرسخ برمی‌گردد نمازش دراین سفرهم شکسته است. «(3)» 2- کسی که به مسافرت می‌رود، زمانی باید نمازش را شکسته بخواند که حداقل به مقداری دور شود که دیوارهای آنجا را نبیند و اذان
1- توضیح‌المسائل، ص 173، نماز مسافر.
2- به نماز چهار رکعتی، نماز تمام گفته می‌شود در مقابل نماز دو رکعتی.
3- توضیح‌المسائل، م 1272 و 1273.
1- خوئی- اراکی به قدری دور شود که اذان آنجا را نشنود و اهل آنجا او را نبینند و نشانه آن این است که او اهل آنجا را نبیند. مسأله 1292
2- توضیح‌المسائل، نماز مسافر، شرط هشتم.
3- اراکی- خوئی ساکنینی ندارد، اگر به جایی برسد اگر آن محل ساکنینی می‌داشت او را نمی‌دیدند.
4- توضیح‌المسائل، م 1321.
5- توضیح‌المسائل، م 1279.
1- وطن، جایی است که انسان برای اقامت وزندگی خود اختیار کرده است، خواه در آنجا به دنیا آمده و وطن پدر و مادرش باشد، یا خودش آن جا را برای زندگی اختیار کرده است. «(3)» 2- تا انسان قصد ماندنِ همیشگی در غیر وطن اصلی خودش را
1- توضیح‌المسائل، نماز مسافر.
2- توضیح‌المسائل، شرط چهارم، مسأله 1328- 1335- 1353.
3- توضیح‌المسائل، م 1329.
1- مسافری که قصد کرده ده روز در محلی بماند، اگر بیشتر از ده
1- توضیح‌المسائل، م 1331.
2- گلپایگانی- خوئی جائی را که انسان، محل زندگی خود قرار داده و مثل کسی که آنجا وطن او است در آنجا زندگی می‌کند، که اگر مسافرتی برای او پیش آید دوباره به همانجا برمی‌گردد، اگر چه قصد نداشته باشد که همیشه در آنجا بماند در حکم وطن او حساب می‌شود. مسأله 1340
3- توضیح‌المسائل، م 1330.
4- توضیح‌المسائل، م 1331.
5- . توضیح‌المسائل، م 1334.
6- اراکی وقتی که اهل وطن او را ببینند و اذان آنجا را بشنود. خویی وقتی که اهل وطن خود را ببیند و اذان آنجا را بشنود. مسأله 1320
7- توضیح‌المسائل، م 1319.
1- توضیح‌المسائل، م 1347.
2- توضیح‌المسائل، م 1342.
1- العروةالوثقی، ج 2، ص 164، م 11.
2- مناسک حج، مسائل متفرقه.
3- گلپایگانی می‌تواند در دو شهر مکه و مدینه نماز را تمام بخواند و اختصاص به مسجدالحرام و مسجدالنبی ندارد. مسأله 237 و 1365
خویی ظاهراً اختصاص به مسجد ندارد، بلکه این حکم در شهر قدیمی مکه و مدینه جاری است.
4- العروةالوثقی، ج 2، ص 165، م 13.
1- العروةالوثقی، ج 2، ص 215، الخامس.
2- همان مدرک.
3- توضیح‌المسائل، م 1359.
4- توضیح‌المسائل، م 1360، 1361 و 1362.
5- گلپایگانی- خویی اگر خارج از وقت بفهمد قضا ندارد. مسأله 1369
6- توضیح‌المسائل، م 1363.
7- خویی مگر مسافری که قصد ماندن ده روز در جایی داشته باشد و به جهت ندانستن حکم مسأله نماز را شکسته بخواند. مسأله 1372
از آنجا که آشنایی با آداب سفر و عمل به آنها می‌تواند سفر زیارتی شما را پربارتر کند، در این قسمت به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
1- مستحب است انسان هنگام سفر با اهل و عیال و خویشان خود خداحافظی کند.
2- برادران ایمانی خود را از سفر مطلع نماید.
3- هنگام سفر وصیّت کند، بویژه نسبت به واجبات. «(1)»
4- با «بسم‌اللَّه»، ذکر، حمد، شکر خداوند و خواندن برخی از سوره‌ها و آیات قرآنی سفر را آغاز کند. (از جمله سوره‌ها و آیاتی که مستحب است؛ سوره حمد، توحید، قدر و آیه الکرسی می‌باشد).
5- هنگام سفر چیزیصدقه بدهد.
6- برای سفر، همسفر انتخاب کند و تنهایی نرود.
7- آنچه را که در سفر به آنها نیاز دارد همراه بردارد.
* و بر دیگران نیز مستحب است که با وی خداحافظی کرده و او را بدرقه کنند و در شروع سفر، به وی کمک کنند و برای او دعا کنند.
و در سفر حج مستحب است:
1- به زیارت پیامبر نیز مشرف شود.
2- هنگام بازگشت از سفر و خارج شدن از مکه، نیّت بازگشت
1- برای آشنایی با مسائل وصیّت به ص 215 مراجعه کنید.
1- العروةالوثقی، ج 2، کتاب الحج.
پیش از این گذشت که «نماز قضا» نمازی را گویند که بعد از وقت خوانده می‌شود.
انسان باید نمازهای واجب را در وقت خود بخواند و چنانچه بدون عذر نمازی از او قضا شود، گناهکار است و باید توبه کرده و قضای آن را هم بجا آورد.
در دو مورد بجا آوردن قضای نماز، واجب است:
الف: نماز واجب را در وقت آن، نخوانده باشد.
ب: بعد از وقت متوجه شود نمازی که خوانده است باطل بوده. «(1)» 1- کسی که نماز قضا دارد، نباید در خواندن آن کوتاهی کند، ولی واجب نیست فوراً آن را بجا آورد. «(2)»
1- توضیح‌المسائل، م 1370- 1371.
2- توضیح‌المسائل، م 1372.
1- توضیح‌المسائل، م 1374 و 1383.
2- اراکی باید به ترتیب خوانده شود. مسأله 1368
3- توضیح‌المسائل، م 1375.
4- توضیح‌المسائل، م 1388.
1- تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نماز خود عاجز باشد، شخص دیگری نمی‌تواند نمازهای او را قضا کند. «(5)» 2- پس از مرگ پدر، نماز و روزه‌هایی را که بجا نیاورده باشد، بر پسر بزرگتر او واجب است آن نماز و روزه‌ها را قضا کند، و احتیاط مستحب «(6)» است نماز و روزه‌هائی را که از مادرش قضاء شده است بجا آورد. «(7)»
1- توضیح‌المسائل، م 1368.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 224، م 5؛ و العروة الوثقی، ج 1، ص 734، م 10.
3- توضیح‌المسائل، م 1368.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 293، م 1؛ العروة الوثقی، ج 1، ص 734، م 10.
5- توضیح‌المسائل، م 1387.
6- اراکی نماز و روزهای مادر را هم باید قضا کند. مسأله 1382 گلپایگانی احتیاط واجب است نماز و روزه‌های مادر را نیز قضا کند. مسأله 1399
7- توضیح‌المسائل، م 1390.
1- توضیح‌المسائل، م 1390- 1392.
2- توضیح‌المسائل، م 1391.
3- توضیح‌المسائل، م 1395.
4- توضیح‌المسائل، م 1398.
5- گلپایگانی چنانچه بین مرگ پدر یا مادر و مرگ او به قدری طول کشیده که‌می‌توانسته قضای نماز و روزه‌ها را به جا آورد، بر پسر دوّم چیزی واجب نیست و اگر این مقدار طول نکشیده بنابر احتیاط واجب پسر دوم باید قضای آنرا بجا آورد. مسأله 1407
وحدت امّت اسلامی، از جمله مسائلی است که اسلام، به آن اهمیّت بسیاری داده، و برای حفظ و ادامه آن، برنامه های ویژه‌ای دارد، یکی از آنها نماز جماعت است.
در نماز جماعت، یکی از نمازگزاران که دارای ویژگی خاصی است پیشاپیش جمعیت می‌ایستد و دیگران درصفوفی منظم، پشت سر او و هماهنگ با او نماز را بجا می‌آورند.
کسی که در این نماز دسته‌جمعی، پیشاپیش جمعیت می‌ایستد «امام جماعت» است و کسی که پشت سر او در نماز از او پیروی می‌کند «مأموم» است.
اهمّیت نماز جماعت
گذشته از آنکه در روایات زیادی، برای نماز جماعت، اجر و پاداش بسیاری وارد شده است، با دقّت در برخی از مسائل احکام، به
هنگام برپایی نماز جماعت، شرایط زیر، باید مراعات شود:
مأموم از امام، جلوتر نایستد، و احتیاط واجب آن است که کمی عقب‌تر بایستد.
جایگاه امام جماعت از جایگاه مأمومین، بالاتر نباشد.
فاصله امام و مأموم و فاصلهصف‌ها، زیاد نباشد.
1- توضیح المسائل، م 1399.
2- نمازی که به تنهایی خوانده شود و به جماعت نباشد،« نماز فُرادا» نام دارد.
3- توضیح المسائل، م 1402.
4- توضیح المسائل، م 1401.
رکعت اوّل
1- در بین قرائت مأموم حمد و سوره را نمی‌خواند و بقیّه اعمال را با امام جماعت بجا می‌آورد.
2- در رکوع رکوع و بقیه اعمال را با امام جماعت بجا
1- العروةالوثقی، ج 1، ص 777.
2- توضیح المسائل، م 1453.
3- در قنوت رکعت دوّم هم می‌تواند اقتدا کند و قنوت را با امام بخواند و همانند آنچه برای اقتدا در بین قرائت گفته می‌شود عمل کند.
1- توضیح المسائل، م 1427.
2- توضیح المسائل، م 1439 و 1440.
1- توضیح‌المسائل، م 1443- 1442 و تحریرالوسیله، ج 1، ص 271 و 272، م 5، 6 و 8.
1- اگر امام جماعت یکی از نمازهای یومیّه را می‌خواند، هر کدام از نمازهای یومیّه را می‌توان به او اقتدا کرد، بنابراین اگر امام، نماز عصر را می‌خواند، مأموم می‌تواند، نماز ظهر را به او اقتدا کند، و یا اگر مأموم پس از آنکه نماز ظهر را خواند، جماعت برپا شود، می‌تواند نماز عصر را به ظهر او اقتدا کند. «(2)» 2- مأموم می‌تواند نماز قضای خود را به نماز ادای امام، اقتدا کند، هر چند قضای دیگر نمازهای یومیّه باشد؛ مثلًا امام جماعت نماز ظهر را می‌خواند و او قضای نمازصبح را. «(3)» 3- نماز جماعت، حدّاقل با دو نفر برپا می‌شود، یک نفر امام و یک نفر هم مأموم، مگر در نماز جمعه و عید فطر و قربان. «(4)» 4- نمازهای مستحبی را نمی‌توان به جماعت خواند، مگر نماز طلب باران. «(5)»
1- همان مدرک.
2- . توضیح المسائل، م 1408.
3- تحریرالوسیله، ج 1، ص 265، م 1؛ العروةالوثقی، ج 1 ص 765 م 3.
4- العروةالوثقی، ص 766، م 8.
5- العروةالوثقی، ج 1، ص 764، م 2.
1- توضیح المسائل، م 1467.
2- توضیح المسائل، م 1461.
3- توضیح المسائل، م 1469- 1467 و 1470؛ العروةالوثقی، ج 1، ص 785.
1- خوئی- اراکی نمازش باطل است. مسأله 1436؛ گلپایگانی جماعت باطل است ولی نمازش صحیح است. مسأله 1436
2- گلپایگانی بنا براحتیاط، باید برخیزد و با امام جماعت به رکوع رود. العروةالوثقی، ج 1، ص 786
3- العروةالوثقی، ج 1، ص 786، م 12.
در ایامی که زائران محترم در دو شهر مکه و مدینه هستند، از فرصت استفاده کرده و در نماز جماعت مساجد این دو شهر بویژه مسجدالحرام و مسجدالنبی که با جمعیت زیادی برگزار می‌شود شرکت کنند، تا از ثواب بسیار زیاد نماز جماعت و نماز خواندن در این اماکن مقدس بهره‌مند شوند، و هم از کارهایی که سبب توهین به مذهب تشیع و انگشت‌نما شدن شیعیان می‌گردد، بویژه برگشت به منازل، نزدیک وقت نماز یا هنگام برپایی نماز و یا تماشای نماز جماعت جداً بپرهیزند.
جهت آشنایی اهمیت این موضوع برخی از مسائل شرعی را در اینجا می‌آوریم:
1- خارج شدن از مسجدالحرام و مسجد مدینه هنگام شروع نماز جماعت جایز نیست و بر شیعیان واجب است که با آنان نماز جماعت بخوانند.
2- شرکت در نماز جماعت اهل سنت، اختصاص به مسجد الحرام و مسجد النبی ندارد و در دیگر مساجد هم از نماز واجب کفایت
1- توضیح المسائل، م 1416.
2- گلپایگانی- خوئی اگر جای مأموم بلندتر از جای امام باشد اشکال ندارد ولی اگر به قدری بلند باشد که نگویند اجتماع کرده‌اند، جماعت صحیح نیست. مسأله 1425
1- گلپایگانی اختصاص به این دو مسجد ندارد بلکه در تمام مساجد، مستحب و مورد ترغیب و رجحان‌است، لکن اگر امکان دارد، نماز را اعاده کنند.
خوئی در صورتی که قرائت حمد و سوره را خود برای خود آهسته بخواند، کفایت می‌کند و در نماز جمعه، بعد از نماز جمعه، نماز ظهر را اعاده کند.
2- استفتاآت ویژه حج، س 33.
1- مستحب است امام در وسطصف بایستد و اهل علم و کمال و تقوا درصف اوّل بایستند.
2- مستحب استصفهای جماعت منظم باشد و بین کسانی که در یکصف ایستاده‌اند فاصله نباشد.
3- اگر درصف‌های جماعت جا باشد، مکروه است انسان تنها بایستد.
4- مکروه است مأموم ذکرهای نماز را طوری بگوید که امام بشنود. «(2)»
1- - مناسک حج محشی، مسائل متفرقه.
2- توضیح المسائل، ص 198- 197.
«(1)»
یکی از اجتماعات هفتگی مسلمانان «نماز جمعه» است، و نمازگزاران در روز جمعه می‌توانند به جای نماز ظهر، نماز جمعه بخوانند. «(2)» «(3)» اهمیّت نماز جمعه
امام خمینی (ره) در اهمّیت نماز جمعه چنین نگاشته‌اند:
«نماز جمعه و دو خطبه آن، مانند حج و نماز عید فطر و قربان، از مراسم بزرگ مسلمانان است، ولی متأسفانه، مسلمانان از وظایف مهم
1- بحث نماز جمعه در رساله آیةاللَّه گلپایگانی و حاشیه وسیلة النجاة نیامده ولی با مجمع‌المسائل مطابقت شد.
2- تحریرالوسیله، ص 231، م 1.
3- گلپایگانی بنابر احتیاط واجب باید نماز ظهر را نیز بخوانند. مجمع المسائل، ج 1، ص 251
واجبات:
نماز جمعه دو رکعت است، مانند نمازصبح، ولی دو خطبه دارد که توسط امام جمعه، قبل از نماز ایراد می‌شود.
مستحبات:
1- خواندن حمد و سوره باصدای بلند (توسط امام جمعه). «(2)» 2- خواندن سوره «جمعه» بعد از حمد، در رکعت اوّل (توسط امام جمعه).
3- خواندن سوره «منافقون» پس از حمد در رکعت دوّم (توسط امام جمعه).
4- خواندن دو قنوت، یکی در رکعت اوّل، پیش از رکوع، دیگری در رکعت دوّم، پس از رکوع. «(3)»
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 234، م 9.
2- گلپایگانی- اراکی احتیاط واجب آن است که حمد و سوره نماز جمعه را بلند بخواند. مسأله 1484
3- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 232، الثانی.
1- تمام شرایطی که در نماز جماعت باید رعایت شود، در نماز جمعه هم معتبر است. «(1)» 2- باید به جماعت برگزار شود و فُراداصحیح نیست.
3- حداقل تعداد افراد برای برپائی نماز جمعه، پنج نفر می‌باشد؛ یعنی یک نفر امام، و چهار نفر مأموم.
4- بین دو نماز جمعه، حداقل باید یک فرسخ فاصله باشد. «(2)»
1- حمد و ثنای الهی را بجا آورد.
2- بر پیامبر اکرم-ص- و ائمه مسلمین- ع- درود بفرستد.
3- مردم را به تقوای الهی و پرهیز از گناهان سفارش کند.
4- سوره کوتاهی از قرآن بخواند.
5- برای مردان و زنان با ایمان طلب آمرزش کند. «(3)» و سزاوار است این مطالب را نیز بگوید: «(4)» 1- آنچه مسلمانان در زندگی دنیا و آخرت به آن نیاز دارند.
1- شرایط نماز جماعت در ص گذشت.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 231.
3- برخی از این مسائل فتواست و برخی احتیاط واجب و برخی مربوط به هر دو خطبه است و برخی دیگر مربوط به یکی از خطبه‌ها.
4- این قسمت از تحریرالوسیله امام خمینی ره آورده شده است.
1- بنابر احتیاط واجب باید به خطبه‌ها گوش دهند.
2- احتیاط مستحب است از سخن گفتن بپرهیزند، و چنانچه سخن گفتن، سبب از بین رفتن فایده خطبه‌ها و یا گوش ندادن به آنها شود، ترک آن واجب است.
3- احتیاط مستحب است، شنوندگان، هنگام ایراد خطبه‌ها، رو به امام جمعه بنشینند، و بیش از مقداری که در نماز اجازه داده شده، به اطراف نگاه نکنند. «(2)»
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 233 و 234، م 7، 8 و 9.
2- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 235، م 14.
یکی از نمازهای واجب «نماز آیات» است که به سبب این حوادث واجب می‌شود:
* زلزله
* خسوف (ماه گرفتگی)
* کسوف (خورشید گرفتگی)
* و نیز رعد و برق و بادهای زرد و سرخ و مانند آن، اگر بیشتر مردم بترسند. «(1)» «(2)»
1- نماز آیات دو رکعت است و در هر رکعت پنج رکوع دارد.
2- در نماز آیات، قبل از هر رکوع، سوره حمد و سوره دیگری
1- توضیح المسائل، م 1491.
2- گلپایگانی در صورتی که به آنها آیت صدق کند[ غیرعادی باشد] اگر چه کسی هم نترسد، نماز آیات واجب است مسأله 1500.
1- اگر یکی از سبب‌های نماز آیات در شهری اتفاق بیفتد فقط مردم همان شهر باید نماز آیات بخوانند و بر مردم جاهای دیگر واجب نیست. «(1)» 2- اگر دریک رکعت ازنمازآیات پنج‌مرتبه حمدوسوره‌بخواند ودررکعت دیگر یک حمد بخواند و سوره را تقسیم کندصحیح است: «(2)» 3- مستحب است پیش از رکوع دوّم و چهارم و ششم و هشتم و دهم قنوت بخواند، و اگر تنها یک قنوت پیش از رکوع دهم بخواند کافی است. «(3)» 4- هر یک از رکوع‌های نماز آیات، رکن است، که اگر عمداً یا سهواً کم یا زیاد شود، نماز باطل است. «(4)» 5- نماز آیات را می‌توان به جماعت خواند، که در اینصورت حمد و سوره‌ها را تنها امام جماعت می‌خواند. «(5)»
1- توضیح المسائل، م 1494.
2- توضیح المسائل، م 1509.
3- توضیح المسائل، م 1512.
4- توضیح المسائل، م 1515.
5- العروةالوثقی، ج 1، ص 730، م 13.
1- نماز مستحب را «نافِلَه» گویند.
2- نمازهای مستحب بسیار است و این نوشته گنجایش تمام آنها را ندارد، امّا برخی از آنها را که اهمیت بیشتری دارد می‌آوریم. «(1)»
نماز شب 11 رکعت است که بدین ترتیب خوانده می‌شود:
دو رکعت به نیّت نافله شب.
دو رکعت به نیّت نافله شب.
دو رکعت به نیّت نافله شب.
دو رکعت به نیّت نافله شب.
دو رکعت به نیّت نافله شَفع.
یک رکعت به نیّت نافله وَتْر. «(2)»
1- توضیح المسائل، م 764.
2- توضیح المسائل، م 765.
17 رکعت نماز واجب که در شبانه روز خوانده می‌شود، 23 رکعت نافله دارد که خواندن آنها، مستحب است. از جمله آنها دو رکعت نافله نمازصبح است که قبل از نمازصبح خوانده می‌شود و ثواب بسیاری دارد. «(3)»
یکی دیگر از نمازهای مستحبی، نماز «غُفیلَه» است که پس از نماز مغرب خوانده می‌شود.
1- توضیح المسائل، م 773.
2- توضیح المسائل، م 774.
3- جهت آشنائی با کیفیت نافله یومیّه و وقت آنها، می‌توانید به رساله توضیح‌المسائل، مسأله 764 و 768 مراجعه کنید.
1- توضیح المسائل، م 775.
2- به جای جمله« ان تَغْفِرَلی ذُنُوبِی» می‌تواند حاجت دیگری از خدا بخواهد.
تعریف روزه
یکی دیگر از واجبات و برنامه‌های سالانه اسلام برای خودسازی انسانها «روزه» است، و روزه آن است که انسان از «اذانصبح» تا «مغرب» برای اطاعت فرمان خداوند از برخی کارها که شرح آنها خواهد آمد بپرهیزد. برای آشنایی با احکام روزه ابتدا باید اقسام آنرا بشناسیم:
1- واجب
2- حرام
3- مستحب
4- مکروه
1- روزه ماه مبارک رمضان و روزه قضا و کفاره و روزه نذری از
1- العروةالوثقی، ج 2، ص 240 و توضیح المسائل، م 1390.
2- اراکی و روزه قضای مادر مسأله 1382؛ گلپایگانی بنابر احتیاط واجب نماز قضای مادر هم بر او واجب است. مسأله 1399
3- همان مدرک.
4- توضیح المسائل، م 1739- 1742.
5- توضیح المسائل، م 1748.
6- توضیح المسائل، م 1747.
خوردن و آشامیدن، رساندن غبار غلیظ به حلق، فرو بردن تمام سر در آب، قی کردن، آمیزش، استمناء و باقی بودن بر جنابت تا اذانصبح، روزه را باطل می‌کند. «(4)» چند مسأله:
1- فرو بردن آب دهان، روزه را باطل نمی‌کند. «(5)» 2- اگر کسی به سبب فراموشی، چیزی بخورد یا بیاشامد، روزه‌اش باطل نیست. «(6)»
1- توضیح المسائل، م 1550.
2- توضیح المسائل، م 1550.
3- توضیح المسائل، م 1550.
4- توضیح المسائل، مبطلات روزه.
5- توضیح المسائل، م 1579.
6- توضیح المسائل، م 1575.
اگر کسی روزه را در وقت آن نگیرد، باید روز دیگری، به جای آن روزه بگیرد، پس روزهای که بعد از وقت آن بجا آورده می‌شود، «روزه قضا» نام دارد.
1- . توضیح المسائل، م 1576.
2- گلپایگانی اگر لازم شد و تزریق کرد روزه‌اش باطل نمی‌شود و فرقی بین آمپولها نیست. مسأله 1585؛
اراکی- خوئی تزریق آمپول روزه را باطل نمی‌کند. استفتاء- مسأله 1585.
3- توضیح المسائل، م 1608.
4- العروةالوثقی، ج 2، ص 187، م 48.
5- توضیح المسائل، م 1646.
کفّاره همان جریمه‌ای است که برای باطل کردن روزه، معین شده است و عبارت است از:
* آزاد کردن یک بَرده.
* دو ماه روزه گرفتن که سی و یک روز آن باید پی‌درپی باشد.
* سیر کردن شصت فقیر، یا دادن یک مُدّ «(1)» طعام به هریک از آنها.
کسی که کفّاره بر او واجب شود، باید یکی از این سه را انجام دهد، و چون‌امروزه «برده» به معنای فقهیِ آن یافت نمی‌شود، مورد دوّم یا سوّم را انجام‌می‌دهد، و اگر هیچ‌یک از اینها برایش مقدور نیست، هر مقدار که می‌تواندباید به فقیر طعام بدهد و اگر اصلًا نتواند طعام بدهد، باید استغفار کند. «(2)» در این موارد بجا آوردن قضای روزه واجب است ولی کفّاره ندارد
1- عمداً قی کند. «(3)» 2- در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت،
1- یعنی باید حدود 10 سیر گندم یا برنج و مانند آن به فقیر بدهد. توضیح المسائل، م 1703
2- توضیح المسائل، م 1660- 1661.
3- اراکی بنابر احتیاط واجب باید کفاره هم بدهد. مسأله 1691؛ خوئی- گلپایگانی کفاره هم واجب است. مسأله 1667
پس از مرگ پدر، پسر بزرگ او باید نمازها و روزه‌های قضا شده او را بجا آورد و احتیاط مستحب «(2)» است قضای نماز و روزه‌های مادر را هم بجا آورد. «(3)»
مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر، دو رکعت
1- قی کردن و بیدار نشدن جنب برای غسل، حکم دیگری دارد. به توضیح المسائل مسأله 1658 مراجعه کنید.
2- اراکی قضای نماز و روزه مادر هم بر او واجب است. مسأله 1746؛ گلپایگانی بنابر احتیاط واجب، قضای نماز و روزه مادر را هم باید بجا آورد. مسأله 1721
3- تحریرالوسیله، ج 1، ص 227 م 16- توضیح المسائل، م 1712 و 1390.
1- توضیح المسائل، م 1714- توضیح المسائل، م 1714.
2- توضیح« حد ترخص» در ص 120 گذشت.
3- خویی کفاره واجب است. مسأله 1730
4- توضیح المسائل. م 1714، 1721، 1722 و 1723.
پس از پایان یافتن ماه مبارک رمضان؛ یعنی در روز عید فطر، باید مقداری از مال خود را به عنوان زکات فطره به فقیر بدهد.
مقدار زکات فطره
برای خودش و کسانی که نان‌خور او هستند؛ مانند همسر و فرزند، هر نفر یکصاع که تقریباً سه کیلوست. «(2)» جنس زکات فطره
جنس زکات فطره، گندم، جو، خرما، کشمش، برنج، ذرّت و مانند اینهاست، و نیز اگر پول یکی از اینها را بدهد کافی است. «(3)»
1- توضیح المسائل، م 1715.
2- توضیح المسائل، م 1991.
3- همان مدرک.
یکی از تکالیف اقتصادی مسلمانان، پرداختن «خُمس» است، بدین معنا که در برخی موارد، باید 5 1 مال خود را برای مصارف مشخصی به حاکم اسلامی بپردازند.
در هفت چیز، خُمس واجب است:
* منفعت کسب (آنچه از خرج سال زیاد بیاید).
* معدن.
* گنج.
* غنایم جنگی.
* جواهری که بواسطه فرو روفتن در دریا به دست آید.
* مال حلال مخلوط به حرام.
* زمینی که کافر ذِمّی «(1)» از مسلمانی بخرد. «(2)»
1- ذِمِّه/ عهد و پیمان؛ غیر مسلمانانی که در ممالک اسلامی زندگی می‌کنند و با آنان پیمان بسته‌اند که مقرّرات اجتماعی مسلمانان را مراعات کنند و مالیات معینی هم بپردازند و در عوض جان و مال آنها در امان باشد، کفّار ذمی هستند.
2- توضیح المسائل، م 1751.
1- . العروةالوثقی، ج 2، ص 394، م 6.
2- سایر مراجع شماره‌های 2- 4، اگر از مخارج سالش زیاد بیاید باید خمس آن را بدهد. مسأله 1762
3- العروة الوثقی، ج 2- ص 389- السابع ص 390، م 51.
1- اگر به واسطه قناعت کردن، چیزی از مخارج سالش زیاد بیاید
1- توضیح المسائل، م 1790.
2- اراکی- خوئی معامله صحیح است ولی باید خمس آن را بپردازد. مسأله 1794 و 1795.
3- توضیح المسائل، م 1760.
4- خوئی گرچه کار حرامی کرده است، ولی غسل او باطل نیست. گلپایگانی اگر می‌داند که حمامی با این وصف، راضی به غسل است یا با غفلت از رضایت حمامی غسل کند غسلش صحیح است. مسأله 389
5- توضیح المسائل، م 383.
6- توضیح المسائل، م 873.
خمس مال را باید دو قسمت کرد، نصف آن که سهم امام زمان- علیه‌السلام- است به مجتهد جامع الشرایطی که از او تقلید می‌کند، یا
1- توضیح المسائل، م 1756.
2- خویی احتیاط مستحب است.
3- توضیح المسائل، م 1781.
4- توضیح المسائل، م 1780.
5- گلپایگانی باید پس از بلوغ خمس آن را بدهد. مسأله 1803.
6- . توضیح المسائل، م 1794.
7- خوئی واجب نیست خمس آن را بدهد. مسأله 1802
1- توضیح المسائل، م 1834.
2- گلپایگانی- اراکی صاحب مال هم می‌تواند به سادات دارای شرایط بدهد. مسأله 1843
3- توضیح المسائل، م 1835 تا 1841.
یکی دیگر از وظایف مهم اقتصادی مسلمانان، پرداخت زکات است.
از اهمیت زکات همین بس که در قرآن مجید، پس از نماز آمده و نشانه ایمان و عامل رستگاری شمرده شده است.
در روایات متعددی که از معصومین- علیهم السلام- نقل شده آمده است: «کسی که از پرداخت زکات جلوگیری کند، از دین خارج است».
زکات هم مانند خمس موارد معینی دارد، یک قسم از آن مالیات بدن و حیات است که هر سال یک مرتبه در روز عید فطر پرداخت می‌شود و تنها بر کسانی که قدرت مالی پرداخت آن را دارند واجب است، که برای هر فرد، 3 کیلو گندم، برنج و مانند آن پرداخت می‌شود.
قسم دیگر، زکات اموال است، ولی چنین نیست که تمام اموال مردم مشمول این قانون باشد، و تنها نُه چیز است که زکات دارد و می‌توان
1- مخارجی را که برای گندم، جو، خرما و انگور کرده است، مانند قیمت بذر، مزد کارگر، و مزد تراکتور و ... می‌تواند از حاصل کسر کند، ولی مقدار نصاب قبل از کم کردن این مخارج محاسبه می‌شود «(1)» و اگر قبل از کسر مخارج به حدّ نصاب برسد، پرداخت زکات واجب شده است ولی زکات باقیمانده را می‌پردازد. «(2)» 2- زکات دام‌ها درصورتی واجب می‌شود که:
* یک سال مالک آنها باشد؛ «(3)» بنابراین اگر مثلًا 100 عدد گاو را خریداری کند و پس از 9 ماه بفروشد، زکات واجب نیست. «(4)»* حیوان در تمام سال بیکار باشد، بنابراین گاو یا شتری که در کار مزرعه یا حمل بار از آن استفاده می‌شود زکات ندارد. «(5)»* حیوان در تمام سال از علف بیابان بچرد، پس اگر در تمام سال یا مقداری از آن، از علف چیده شده یا کاشته شده بخورد، زکات ندارد. «(6)» 3- زکات طلا و نقره درصورتی واجب است که به صورت
1- گلپایگانی- اراکی پس از کم کردن مخارج محاسبه می‌شود. مسأله 1909؛ خوئی نمی‌تواند آن مخارج را کم کند. مسأله 1889
2- توضیح المسائل، م 1880.
3- سایر مراجع اگر یازده ماه مالک گاو و گوسفند و شتر و طلا و نقره باشد، اوّل ماه دوازدهم باید زکات آنرا بدهد، ولی اوّل سال بعد را باید بعد از تمام شدن ماه دوازدهم حساب کند. مسأله 1886.
4- توضیح المسائل، م 1856.
5- توضیح المسائل، م 1908.
6- همان مدرک.
مصرف زکات هشت مورد است که می‌توان آن را در تمام یا برخی از این موارد مصرف کرد:
1- فقیر، و آن کسی است که درآمد یا موجودی وی کمتر از خرج سالانه خود و خانواده‌اش باشد.
2- مسکین، آنکه بکلّی درمانده و بینواست.
3- کسی که از طرف امام (ع) یا نایب او مأمور جمع‌آوری و نگهداری و توزیع زکات است.
4- برای الفت دادن دلها به اسلام و مسلمانان؛ مانند غیر مسلمانان که اگر به آنها کمکی بشود، به دین اسلام مایل می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند. «(3)» 5- آزاد کردن بردگان.
6- بدهکاری که نمی‌تواند قرض خود را بدهد.
1- توضیح المسائل، م 1899.
2- توضیح المسائل، م 1957.
3- گلپایگانی بعید نیست که این مورد مخصوص امام معصوم- علیه السلام- باشد. مسأله 1933
«(1)»
هر انسانی نسبت به کارهای ناپسندی که در جامعه انجام می‌پذیرد و کارهای نیک و پسندیده‌ای که ترک می‌شود، مسؤولیت دارد، بنابراین اگر کار واجبی ترک شود و یا حرامی اتفاق بیفتد، سکوت و بی‌تفاوتی در مقابل آن جایز نیست، و تمام افراد جامعه باید برای برپایی «واجب» و جلوگیری از «حرام» اقدام کنند، که این عمل، «امر به معروف» و «نهی از منکر» است.
در برخی از سخنان امامان معصوم- ع- چنین آمده است:
* «امر به معروف و نهی از منکر» از مهمترین واجبات و شریفترین آنهاست.
1- مسائل امر به معروف و نهی از منکر در رساله حضرت آیةالله اراکی و آیةالله خوئی نیامده است.
امر به معروف و نهی از منکر با وجود برخی شرایط، واجب
1- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 463، م 2.
برای امر به معروف و نهی از منکر، مراتبی است که اگر با عمل به مرتبه پایین‌تر مقصود حاصل می‌شود، عمل به مرتبه بعدی جایز نیست، و آن مراتب چنین است:
اوّل: با معصیت‌کار طوری عمل شود که بفهمد به سبب انجام آن گناه، با او اینگونه عمل می‌شود؛ مثل اینکه از او روبرگرداند یا با چهره
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 465، ص 472، م 1.
1- فراگیری شرایط امر به معروف و نهی از منکر و موارد آن واجب است، تا در امر و نهی مرتکب خلاف نشود. «(3)» 2- اگر بداند امر و نهی، بدون تقاضا و نصیحت و موعظه اثر نمی‌کند، واجب است که امر و نهی را با نصیحت و موعظه و تقاضا همراه کند، و اگر بداند که در خواست و موعظه به تنهایی (بدون امر و نهی) مؤثر است، واجب است به همین گونه عمل کند. «(4)» 3- اگر بداند یا احتمال دهد که امر و نهی‌اش با تکرار مؤثر است، واجب است تکرار کند. «(5)»
1- در رساله آیةالله گلپایگانی آمده است: در مرتبه دوّم با حُسن خُلق و سخن زیبا او را امر به معروف و ترک منکر کند و مصالح آنرا بیان کند و مرتبه دوم و سوم این‌کتاب مرتبه سوم و چهارم می‌باشد.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 476.
3- همان مدرک، م 8.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 467، م 3.
5- تحریرالوسیله، ج 1، ص 468، م 5.
سزاوار است، کسی که به معروف امر می‌کند و از منکر جلوگیری می‌کند:
* مانند طبیبی دلسوز و پدری مهربان باشد.
* قصد خود را خالص کند و تنهابرای رضای خداوند اقدام کند، و عمل خود را از هرگونه برتری جویی پاک کند.
* خود را پاک و منزّه نداند، چه بسا همان شخصی که اکنون خطایی از او سرزده است، دارایصفات پسندیده‌ای باشد که مورد محبت الهی است، هر چند این عمل او هم اکنون ناپسند و مورد غضب الهی باشد. «(4)»
1- . تحریرالوسیله، ج 1، ص 470، م 4.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 481، م 11 و 12.
3- این مسأله در رساله آیةالله گلپایگانی نیامده است.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 481، م 14.
1- واجب
2- حرام
اقسام خرید و فروش 3- مستحب
4- مکروه
5- مباح
از آنجا که در اسلام بیکاری و تنبلی بسیار نکوهش شده و تلاش برای تحصیل مخارج زندگی، واجب می‌باشد، کسانی که بجز از راه خرید و فروش نتوانند مخارج خود را تأمین کنند؛ یعنی تحصیل آن منحصر در همین راه باشد و راه دیگری بر ایشان امکان نداشته باشد، واجب است با خرید و فروش خرج زندگی خود را به دست آورند و محتاج به دیگران
خرید و فروش برای توسعه در مخارج اهل و عیال خود و نفع رساندن به سایر مسلمانان مستحب است؛ مثلًا کشاورزی که با کاشتن محصول خرج خود را به‌دست می‌آورد، چنانچه در اوقات فراغت به خرید وفروش بپردازد تا از این راه بتواند به مستمندان کمک کند، ثواب دارد. «(2)»
1- خرید و فروش نجاسات؛ مانند مردار.
2- خرید و فروش چیزهایی که منافع معمولی آنها حرام است؛ مانند ابزار قمار.
3- خرید و فروش چیزی که از راه قمار یا دزدی به دست آمده باشد.
4- خرید و فروش کتابهای گمراه کننده.
5- خرید و فروش با سکه‌های خارج از اعتبار.
6- فروش چیزی به دشمنان اسلام که موجب تقویت دشمنان بر
1- توضیح المسائل، مسأله 2053.
2- توضیح المسائل، مسأله 2053.
1- تحریرالوسیله، ج 1- ص 492 تا 498؛ توضیح المسائل، م 2055.
2- بند 4 تا 7 در رساله سایر مراجع یافت نشد.
3- توضیح المسائل، مسأله 2054.
4- توضیح المسائل، م 2051.
1- فروختن و اجاره دادن خانه یا وسیله‌ای دیگر برای استفاده حرام، حرام است. «(2)» 2- خرید و فروش، نگهداری، نوشتن، خواندن و درس دادن کتابهای گمراه کننده حرام است، «(3)» مگر زمانی که برای هدفی صحیح باشد، مثلًا برای پاسخ دادن به اشکالهای آن. «(4)»
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 501.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 496- م 10. توضیح المسائل، م 2068.
3- گلپایگانی اگر سبب گمراه شدن او بشود حرام است حاشیه وسیلةالنجاة در رساله سایر مراجع یافت نشد.
4- تحریرالوسیله، ج 1، ص 498، م 15.
1- تحریرالوسیله، ج 1، ص 499، م 17. توضیح المسائل، م 2055.
2- تحریرالوسیله، ج 1، ص 516، الرابع. توضیح المسائل، م 2094.
3- اراکی فروش آن با اجازه متولی و حاکم اشکال ندارد. مسأله 2120
4- توضیح المسائل، م 2096.
5- توضیح المسائل، م 2090.
در برخی موارد فروشنده یا خریدار می‌توانند معامله را بهم بزنند که از جمله آنهاست:
* خریدار یا فروشنده گول خورده باشد.
* در هنگام معامله قرارداد کرده‌اند که تا مدت معینی، هر دو یا یکی از آنها بتوانند معامله را بهم بزنند؛ مثلًا هنگام خرید و فروش بگویند، هر کس پشیمان شد تا سه روز دیگر می‌تواند پس بدهد.
* کالایی که خریده است معیوب بوده و بعد از معامله بفهمد.
* فروشنده خصوصیاتی برای کالای خود بیان کرده و بعداً معلوم شود آنگونه نبوده است؛ مثلًا بگوید این دفتر 200 برگ است بعداً معلوم شود کمتر است. «(2)» اگر بعد از معامله عیب مال را بفهمد و فوراً آن را بهم نزند، دیگر حق بهم زدن معامله را ندارد. «(3)» «(4)»
1- . توضیح المسائل، م 2072 و 2283. و تحریرالوسیله، ج 1، ص 536.
2- توضیح المسائل، م 2124.
3- گلپایگانی مگر آنکه مسأله را نمی‌دانسته که وقتی فهمید می‌تواند معامله را بهم بزند خوئی لازم نیست فوراً معامله را بهم بزند و بعداً هم حق بهم زدن معامله را دارد. مسأله 2140.
4- توضیح المسائل، م 2132.
قرض دادن از کارهای مستحبی است که هم در قرآن و هم در روایات، راجع به آن سفارش فراوان شده است و قرض دهنده در روز قیامت پاداش بسیاری خواهد داشت.
اقسام قرض
1- مدت دار: یعنی هنگام قرض دادن مشخص شده است که قرض گیرنده چه موقع بدهی را بپردازد.
2- بدون مدت: قرضی که زمان پرداخت، در آن مشخص نشده است.
احکام قرض
1- اگر قرض مدت‌دار باشد، طلبکار، نمی‌تواند «(1)» پیش از تمام
1- سایر مراجع بنابر احتیاط واجب مسأله 2289.
اگر انسان مالِ خود را به کسی بدهد و بگوید نزد تو امانت باشد و او هم قبول کند، باید به احکام امانتداری عمل کند. «(5)» احکام امانتداری
1- کسی که نمی‌تواند از امانت نگهداری کند، بنابر احتیاط واجب «(6)» نباید قبول کند. «(7)»
1- توضیح المسائل، م 2275.
2- همان مدارک.
3- توضیح المسائل، م 2276.
4- توضیح المسائل، م 2288.
5- توضیح المسائل، م 2327.
6- اراکی جایز نیست قبول کند. گلپایگانی جایز نیست قبول کند. مگر آنکه به صاحب مال بگوید که نمی‌تواند امانت را نگهداری کند. مسأله 2339
7- توضیح المسائل، م 2330.
1- عاریه آن است که انسان مال خود را به دیگری بدهد که از آن
1- توضیح المسائل، م 2332.
2- توضیح المسائل، م 2334.
3- . همان مدرک.
4- توضیح المسائل، م 2335.
1- توضیح المسائل، م 2344.
2- همان مدرک.
3- همان مدرک.
«(1)»
صَدقه عملی‌است مستحب‌که‌در آیاتِ قرآن و روایاتِ معصومین- علیهم‌السلام- تأکید بسیاری نسبت به آن شده و ثواب بیشماری برای آن بیان گشته است تا آنجا که فرموده‌اند: «صدقه؛ در دنیا مانع پیشامدهای ناگوار و مرگهای ناگهانی می‌گردد و در آخرت گناهان بزرگ را می‌زداید و حسابرسی قیامت را آسان می‌کند».
به جهت اهمیت موضوع، در این نوشته به برخی از احکام آن اشاره می‌کنیم:
احکامصَدقه
1- انسان باید در پرداختصدقه قصد قُربت داشته باشد؛ یعنی تنها برای رضای خدا بپردازد و از هرگونه ریا و خودنمایی بدور باشد. «(2)»
1- احکام صدقه از کتاب تحریر الوسیله، آورده شده است.
2- تحریرالوسیله، ج 2، ص 90، م 1.
1- در نذر بایدصیغه خوانده شود و لازم نیست انسان آن را به عربی بخواند، پس اگر بگوید: «چنانچه مریض من خوب شود برای خدا بر من است که هزار ریال به فقیر بدهم»، نذر اوصحیح است. «(6)»
2- نذر زن بدون اجازه شوهر باطل است. «(7)» «(8)»
3- انسان کاری را می‌تواند نذر کند که انجام آن برایش ممکن
1- . همان مدرک، مسأله 2.
2- تحریرالوسیله، ج 2، ص 91، م 3.
3- . همان مدرک، م 5.
4- همان مدرک، م 6.
5- همان مدرک، ص 92، م 10- 9.
6- توضیح المسائل، م 2641.
7- توضیح المسائل، م 2644.
8- خوئی در صورتی که وفای به نذرش منافی حق شوهر باشد.
1- توضیح المسائل، م 2647.
2- توضیح المسائل، م 2651.
3- توضیح المسائل، م 2659.
4- توضیح المسائل، م 2660.
5- خوئی باید آنرا بنابر احتیاط در تعمیر و روشنایی و فرش حرم و مانند اینها مصرف کنند؛ گلپایگانی باید آن را در تعمیر و روشنایی و فرش حرم و مانند اینها مصرف کنند یا به زوّار و خدام آنان بدهند.
6- توضیح المسائل، م 2662.
7- خوئی بهتر آن‌است به مصرفی برسانند که نسبتی با امام ع داشته باشد؛ مانند زوّار فقیر یا به مصارف حرم آن امام ع از قبیل تعمیر و مانند آن برسانند.
اراکی بنابر احتیاط.
اگر انسان بدون عذر به نذر خود عمل نکند باید کفّاره بدهد؛ یعنی:
* یک برده آزاد کند.
* یا به شصت فقیر طعام دهد.
* و یا دو ماه پی‌در پی روزه بگیرد. «(2)» یادآوری:
زائران عزیز! چنانچه چیزی نذر کعبه یا مسجدالحرام یا حرم پیامبر (ص) یا حرم امامان (ع) و یا امامزادگان کرده‌اند، با روحانی کاروان، مسأله را در میان بگذارند، تا در عمل به نذر دچار اشکال نشوند و آنچه نذر شده به مصرف واقعی خود برسد.
1- برداشتن چیزی که پیدا شده مکروه است.
2- اگر چیزی پیدا کند ولی برندارد، وظیفه خاصی برعهده‌اش
1- توضیح المسائل، م 2663.
2- توضیح المسائل، م 2654.
1- قیمت 6/ 12 نخود نقره اکنون در بازار در حدود 710 ریال است تابستان 1372 ه. ش..
2- توضیح المسائل، م 2564 تا 2568.
3- خوئی احتیاط واجب آن است که صدقه بدهد.
4- تحریرالوسیله، ج 2، ص 225، م 5.
اگر کفش انسان راببرند و کفش دیگری به جای آن مانده باشد، مسأله چندصورت دارد:
1- تحریرالوسیله، ج 2، ص 228، م 19 و 31.
2- گلپایگانی لازم نیست که هر روز اعلام کند بلکه اگر تا یک سال طوری بگوید که مردم بگویند که اعلام می‌کند کافی است خوئی تا یکسال در محل اجتماع مردم اعلام کند. مسأله 2575.
3- تحریرالوسیله، ج 2، ص 226، م 9.
4- همان مدرک، م 13.
5- توضیح المسائل، م 2571.
6- خوئی ولیّ او می‌تواند اعلام کند و پس از آن برای او بردارد و یا از طرف صاحبش صدقه بدهد.
اراکی بنابر احتیاط واجب باید سرپرست او اعلام کند. مسأله 2585.
1- اراکی و بداند که عمداً برده. مسأله 2595؛ خوئی و راضی است که کفشش را عوض کفشی که برده است بردارد، می‌تواند به جای کفش خودش بردارد و همچنین است اگر بداند که کفش او را بطور ناحق و ظلم برده است ولی در این صورت به حکم مسأله متن باید عمل کند. مسأله 2590
2- حکم مال پیدا شده را دارد.
3- توضیح المسائل، م 2581.
خداوند بزرگ برای استفاده انسانها، طبیعتِ زیبا و تمام حیوانات و میوه‌ها و سبزیجات را در اختیار آنها قرار داده است، تا از آنها برای خوردن و آشامیدن و پوشاک و مسکن و سایر نیازهای خود بکار گیرند، ولی برای حفظ جان انسانها و سلامتی جسم و روح آنها و بقای نسلها و احترام به حقوق دیگران، قوانین و مقرراتی قرار داده است که در این درس به برخی از آنچه که در رابطه با خوراکیها و آشامیدنیهاست می‌پردازیم:
* میوه‌ها
1- گیاهی
* سبزیجات
اهلی
انواع خوراکیها* چهارپایان
وحشی
2- حیوانی
* پرندگان
* آبزیان (دریایی)
«(1)»
غذاهای گیاهی تمام میوه‌ها و سبزیجات حلال است، مگر آنچه برای بدن ضرر داشته باشد.
غذاهای حیوانی* انواع گوسفندان «(2)» 1- حلال گوشت* گاو «(3)»* شتر
* اسب 1- اهلی 2- مکروه* قاطر* الاغ
* سگ 3- حرام گوشت* گربه چهارپایان* و ...
* آهو 1- حلال گوشت* گاو* بز کوهی 2- وحشی* گورخر
2- حرامگوشت تمام حیوانهای درنده مانند گرگ و پلنگ حرام می‌باشند. «(4)»
1- - مطالب این درس با حواشی حضرت آیةالله گلپایگانی بر کتاب« وسیلةالنجاة» مطابقت دارد و آن دسته از مسائلی که از توضیح المسائل آورده شده، مطابق فتاوای حضرت آیةالله اراکی و خوئی نیز می‌باشد.
2- بز هم نوعی گوسفند است.
3- گاومیش هم نوعی گاو و حلال گوشت است.
4- - تحریرالوسیله، ج 1، ص 156، م 5.
1- . همان مدرک.
2- . همان مدرک- مسأله 6.
1- گلپایگانی احتیاط واجب آن است که از خوردن گوشت هدهد خودداری نمایند. مسأله 2633
2- توضیح المسائل، م 2624.
3- تحریرالوسیله، ج 2، ص 158، م 12.
4- توضیح المسائل، م 2622.
5- تحریرالوسیله، ج 2، ص 155، م 1.
6- تحریرالوسیله، ج 2، ص 164، م 7.
مستحبات 1- دستها را قبل از غذا و پس از آن بشوید.
2- در اوّل غذا «بسم‌اللَّه» و در پایان، «الحمدُلِلَّه» بگوید.
3- با دست راست غذا بخورد.
1- . توضیح المسائل، م 2628.
2- توضیح المسائل، م 141.
3- خوئی خوردن چیزی که سبب مرگ می‌شود یا برای انسان ضرر کلّی دارد حرام است. مسأله 2639.
4- توضیح المسائل، م 2630.
5- توضیح المسائل، م 2626.
6- توضیح المسائل، م 111، 2632.
7- . توضیح المسائل، م 2635.
1- توضیح المسائل، م 2636.
2- توضیح المسائل، م 2637.
مستحبات:
1- در روز، ایستاده آب بخورد.
2- پیش از آشامیدن آب «بِسمِ‌اللَّه» و بعد از آن «الحَمدُللَّه» بگوید.
3- به سه نفس آب بیاشامد.
4- پس از آشامیدن آب، حضرت امام حسین- علیه‌السلام- و خاندان و یاران او را یاد و قاتلان ایشان را لعن کند. «(1)» مکروهات 1- زیاد آشامیدن.
2- آشامیدن آب بعد از غذای چرب.
3- با دست چپ آب نوشیدن.
4- در شب، ایستاده آب نوشیدن. «(2)»
1- توضیح المسائل، م 2638.
2- . توضیح المسائل، م 2639.
1- بجز زن و شوهر، نگاه کردن هر فرد انسانی به فرد دیگر، اگر برای لذّت بردن باشد حرام است، خواه همجنس باشد مانند نگاه مرد به مرد دیگر، و یا غیر همجنس مانند نگاه مرد به زن، و خواه از محارم باشد و یا غیر محارم و به هر جای بدن باشد همین حکم را دارد. «(1)» 2- نگاه کردن مرد «(2)» به بدن زن اگر برای لذّت بردن نباشد احکام خاصی دارد که اکنون به بیان آنها می‌پردازیم:
1- به عورت حرام.
1- مَحرم 2- به غیر عورت جایز.
نگاه مرد به زن 1- به صورت و دستها تا مچ جایز «(3)» 2- نامحرم 2- به سایر اعضای بدن حرام. «(4)»
1- تحریر الوسیله، ج 2، ص 243، م 15 تا 19.
2- احکامی که برای مردان آورده می‌شود برای پسرها هم همان است و احکامی که برای بانوان آورده می‌شود، دخترها هم همان حکم را دارند.
3- گلپایگانی نگاه کردن به صورت و دستها هم حرام است. خوئی احتیاط واجب آن است که به صورت و دستها هم نگاه نکند. مسأله 2442.
4- . همان مدرک- استفتاء. توضیح المسائل، م 2433.
این کارها در رابطه با مسجد، حرام است:
* زینت کردن مسجد با طلا. «(1)»* فروش مسجد، هر چند خراب شده باشد.
* نجس کردن مسجد، و چنانچه نجس شود باید فوراً تطهیر کنند.
* بردن خاک و ریگ از مسجد، مگر خاکهای زیادی.
این کارها در رابطه با مسجد، مستحب است:
* زودتر از همه به مسجد رفتن و دیرتر از همه از مسجد بیرون آمدن.
* چراغ مسجد را روشن کردن.
* تمیز کردن مسجد.
* هنگام وارد شدن، ابتدا پای راست را داخل مسجد گذاشتن.
* هنگام بیرون آمدن از مسجد اوّل پای چپ را بیرون گذاشتن.
1- گلپایگانی بنابر احتیاط واجب تزیین نکنند. خوئی احتیاط مستحب است. حاشیه العروةالوثقی.
1- قرآن همیشه باید پاک و تمیز باشد و نجس کردن خط و ورق قرآن، حرام است، و اگر نجس شود باید فوراً آن را آب بکشند. «(2)» 2- اگر جلد قرآن نجس شود و بی‌احترامی به قرآن باشد باید آن
1- العروةالوثقی، ج 1، ص 455 و 456.
2- توضیح المسائل، م 135.
1- رساندن جایی از بدن به نوشته قرآن، برای کسی که وضو ندارد حرام است. «(2)» 2- در تمام این موارد لمس کردن خطوط قرآن بدون وضو حرام است:
* در نوشته قرآنی فرقی بین آیات و کلمات بلکه حروف و حتی حرکات آن نیست.
* در چیزی که قرآن بر آن نوشته شده است، بین کاغذ و زمین و دیوار و پارچه، فرقی نیست.
* در نوشته قرآنی فرقی نیست که با قلم نوشته شده باشد یا چاپ یا گچ و یا چیز دیگر. «(3)»* اگر نوشته قرآنی در قرآن هم نباشد، لمس کردن آن حرام است. پس اگر آیه‌ای از قرآن در کتاب دیگری نوشته شده باشد، بلکه اگر کلمه‌ای از آن در کاغذی باشد، یا نصف کلمه‌ای از آن از برگ قرآن یا کتاب دیگری بریده شده باشد، باز هم لمس آن بدون وضو حرام است.
3- موارد زیر، لمس نوشته قرآن به حساب نمی‌آید و حرام نمی‌باشد:
* لمس آن از پشت شیشه، یا پلاستیک.
1- . توضیح المسائل، م 136.
2- توضیح المسائل، م 317.
3- العروةالوثقی، ج 1، ص 191- 190.
1- العروة الوثقی، ج 1، ص 189- 190.
2- العروةالوثقی، ج 1، ص 190.
3- توضیح المسائل، م 355.
4- . توضیح المسائل، م 322.
1- سلام کردن به دیگران مستحب، ولی جواب آن واجب است. «(1)» 2- سلام کردن به کسی که در حال خواندن نماز می‌باشد، مکروه است. «(2)» 3- اگر کسی به نمازگزار سلام کند، باید پاسخ او را بدهد، ولی در جواب باید کلمه «علیکم» را مقدم بدارد؛ یعنی بگوید: «علیک‌السلام» یا «علیکم السلام». «(3)» «(4)» 4- کسی که نماز می‌خواند، جایز نیست به دیگران سلام کند. «(5)» 5- سلام را باید فوراً جواب داد و اگر عمداً تأخیر بیندازد گناه کرده است. «(6)» 6- اگر دو نفر، همزمان به یکدیگر سلام کنند، بر هر یک واجب است که جواب سلام آن دیگری را بدهد. «(7)» 7- سلام کردن به کافر مکروه است، و اگر او به مسلمانی سلام کند، احتیاط واجب آن است که در جواب بگوید: «علیک» و یا فقط
1- العروةالوثقی، ج 1، ص 715، م 30.
2- همان مدرک، م 29.
3- همان مدرک، ص 711، م 17.
4- سایرمراجع باید همانگونه که سلام کرده، پاسخ دهد یعنی اگر گفته است« سلام‌علیک»، او هم در جواب بگوید:« سلام علیک» حاشیه العروةالوثقی.
5- همان مدرک، م 15.
6- . همان مدرک، ص 557، م 25.
7- همان مدرک، ص 716، م 36.
1- . همان مدرک، م 33.
2- همان مدرک- م 33.
3- . همان مدرک، ص 717، م 38.
4- . العروةالوثقی، ج 2، ص 804، م 41.
غَصب «(1)» غصب آن است که انسان، به ناحق و از روی ظلم و ستم، بر اموال دیگران یا حقوق آنان مسلط شود.
غصب از گناهان بزرگ است و انجام دهنده آن در قیامت به عذاب سخت گرفتار می‌شود.
انواع غصب
شخصی؛ مانند سرقت یا از بین بردن اموال کسی.
* اموال عمومی؛ مانند ازبین بردن لوازم اداره، نپرداختن خمس و زکات.
اقسام‌غصب شخصی؛ مانند نماز خواندن در محلی که دیگری در* حقوق مسجد برای‌خود گرفته است.
عمومی؛ مانند جلوگیری از استفاده مردم از مسجد یا پل و خیابان و سدّ معبر. «(2)»
1- مسائلی که از تحریرالوسیله و استفتائات، آورده شده مطابق با فتاوای حضرت امام‌خمینی ره می‌باشد.
2- تحریرالوسیله، ج 2، ص 173، م 1.
1- تمام اقسام غصب حرام است و ازگناهان بزرگ به شمار می‌رود. «(1)» 2- اگر انسان چیزی را غصب کند، علاوه بر آنکه کار حرامی کرده است باید آن را به صاحبش برگرداند و اگر آن چیز از بین برود، باید عوض آن را به او بدهد. «(2)» 3- اگر چیزی را که غصب کرده، خراب کند، باید آن را با مزد ساختنش بهصاحب آن بدهد، و اگر پس از ساختِ مجدّد قیمتش از اولش کمتر شود، باید تفاوت قیمت آن را هم بدهد. «(3)» 4- اگر چیزی را که غصب کرده، تغییری در آن داده که از اولش بهتر شده باشد؛ مثل اینکه دوچرخه را تعمیر کرده، اگرصاحب مال بگوید، آن را به همین صورت بده، باید به او بدهد، و نمی‌تواند برای زحمتی که کشیده مزد بگیرد، و حق ندارد آن را تغییر دهد که مثل اولش بشود. «(4)»
1- همان مدرک.
2- همان مدرک، م 3.
3- توضیح المسائل، م 2553.
4- توضیح المسائل، م 2554.
1- دروغ گفتن از کارهای حرام و از گناهان بزرگ است. «(1)» 2- اگر امر بسیار مهمی در پیش باشد، مثل کشته شدن یک فرد و یا بهم خوردن نظام خانواده، گفتن دروغی که از آن جلوگیری کند، اشکال ندارد. «(2)»
تعریف غیبت اگرصفتی ناروا در شخصی باشد، یا کاری انجام داده باشد، که خلاف است و دیگران از آن بی‌اطلاعند و دوست ندارد کسی آن را برای دیگران بازگو کند، بازگو کردن آن پشت سر او پیش دیگران، «غیبت» است. «(3)» احکام غیبت
1- غیبت، هم برای گوینده و هم برای شنونده حرام است. «(4)» 2- اگر کسی، از شخصی غیبت کرده، باید از آن گناه توبه کند، و
1- استفتاءات، ج 2، ص 616، س 4.
2- همان مدرک- سؤال 1.
3- استفتاءات، ج 2، ص 618، س 9.
4- . همان مدرک.
1- اگر کسی به یکی از اسامی خداوند عالم؛ مانند «خدا» و «اللَّه» قسم بخورد که کاری را انجام دهد، یا ترک کند، مثلًا سوگند بخورد که روزه بگیرد یا سیگار نکشد، واجب است به آن عمل کند. «(3)» 2- اگر عمداً به سوگندی که خورده است عمل نکند، باید کفّاره بدهد و کفّاره آن یکی از این سه چیز است:
* آزاد کردن یک برده.
* سیر کردن ده فقیر.
* پوشاندن ده فقیر.
و اگر هیچکدام از اینها را نتواند انجام دهد، باید سه روز روزه بگیرد. «(4)» «(5)» 3- کسی که قسم می‌خورد، اگر حرف او راست باشد، قسم
1- . همان مدرک، ص 620، س 15 و 16.
2- همان مدرک، س 18.
3- توضیح المسائل، م 2670 و 2671.
4- همان مدرک.
5- گلپایگانی و باید سه روز روزه، پی‌درپی باشد. مسأله 2679.
وصیّت
یکی از مسائلی که قبل از سفر عمل به آن مستحب می‌باشد وصیت است، بنابر این جهت آشنایی شما زائران عزیز، برخی از مسائل وصیّت، در این قسمت آورده می‌شود.
وصیّت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کاری انجام دهند، یا بگوید بعد از مرگش چیزی از اموال او برای کسی باشد، یا برای فرزندان خود قیّم (سرپرست) مشخص کند. «(2)»
* با گفتار؛ یعنی وصیّت خود را بگوید.
* با نوشته‌ای که مقصود وصیّت کننده را برساند.
1- توضیح المسائل، م 2675.
2- توضیح المسائل، م 2694.
آنچه باید بر آنها وصیت کرد بدین شرح است:
1- نماز و روزه‌های قضا شده (درصورتی که خودش نتواند آنها را بجا آورد) و چنانچه پسر بزرگ داد که پس از مرگ بر وی واجب می‌شود، باید به او اطلاع دهد.
2- خمس و زکات و سایر بدهکاریها (درصورتی که نمی‌تواند بپردازد) چنانچه از خودش مال دارد و یا احتمال می‌دهد که کسی آنها را پرداخت می‌کند.
3- اگر حج بر او واجب شده و نتواند آنرا بجا آورد.
4- اگر فرزندانش نیاز به سرپرست دارند که بدون سرپرست اموالشان از بین می‌رود یا خودشان ضایع می‌شوند، باید برای آنها قیّم
1- توضیح المسائل، م 2695 و 2696.
2- توضیح المسائل، م 2704.
3- خوئی وصی باید عاقل باشد و احتیاط آن است که بالغ نیز باشد و لازم است وصیّ مسلمان، مسلمان باشد و در اموری که راجع به شخص وصیّت کننده نیست لازم است مورد اطمینان باشد.
وصیتی که انسان نسبت به اموالش دارد؛ یعنی مصرفی را برای آن مشخص کرده و یا گفته است که به کسی بدهند، چنانچه بیش از 13 کل اموالش نباشد باید مطابق وصیّت عمل کنند و اگر بیش از 13 اموال وی باشد، وصیّت او در بیش از ثُلث درصورتیصحیح است که ورثه او، حرفی بزنند یا کاری کنند که معلوم شود عملی شدن وصیّت را اجازه داده‌اند و تنها راضی بودن آنها کافی نیست. و اگر بعد از مردن او هم اجازه بدهندصحیح است. «(2)» «(3)»
زیارت اولیای خدا و بزرگان دین را آدابی است که مراعات آنها ثواب زیارت را افزون کرده و سبب تأثیر بیشتر آن، بر شخص زائر می‌گردد. اکنون با برخی از آنها آشنا می‌شویم: «(4)»
1- مستحب است انسان قبل از مشرف شدن به حرم، غسل کند.
1- توضیح المسائل، م 2700 تا 2703.
2- توضیح المسائل، م 2721.
3- خوئی اگر بعضی از ورثه اجازه دهند و بعضی ردّ کنند، تنها نسبت به سهم آنهایی که اجازه داده‌اند صحیح است.
4- این بخش، از کتاب شریف مفاتیح الجنان آورده شده است.
بسم الله الرحمن الرحیم
جاهِدُوا بِأَمْوالِكُمْ وَ أَنْفُسِكُمْ في سَبيلِ اللَّهِ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (سوره توبه آیه 41)
با اموال و جانهاى خود، در راه خدا جهاد نماييد؛ اين براى شما بهتر است اگر بدانيد حضرت رضا (عليه السّلام): خدا رحم نماید بنده‌اى كه امر ما را زنده (و برپا) دارد ... علوم و دانشهاى ما را ياد گيرد و به مردم ياد دهد، زيرا مردم اگر سخنان نيكوى ما را (بى آنكه چيزى از آن كاسته و يا بر آن بيافزايند) بدانند هر آينه از ما پيروى (و طبق آن عمل) مى كنند
بنادر البحار-ترجمه و شرح خلاصه دو جلد بحار الانوار ص 159
بنیانگذار مجتمع فرهنگی مذهبی قائمیه اصفهان شهید آیت الله شمس آبادی (ره) یکی از علمای برجسته شهر اصفهان بودند که در دلدادگی به اهلبیت (علیهم السلام) بخصوص حضرت علی بن موسی الرضا (علیه السلام) و امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) شهره بوده و لذا با نظر و درایت خود در سال 1340 هجری شمسی بنیانگذار مرکز و راهی شد که هیچ وقت چراغ آن خاموش نشد و هر روز قوی تر و بهتر راهش را ادامه می دهند.
مرکز تحقیقات قائمیه اصفهان از سال 1385 هجری شمسی تحت اشراف حضرت آیت الله حاج سید حسن امامی (قدس سره الشریف ) و با فعالیت خالصانه و شبانه روزی تیمی مرکب از فرهیختگان حوزه و دانشگاه، فعالیت خود را در زمینه های مختلف مذهبی، فرهنگی و علمی آغاز نموده است.
اهداف :دفاع از حریم شیعه و بسط فرهنگ و معارف ناب ثقلین (کتاب الله و اهل البیت علیهم السلام) تقویت انگیزه جوانان و عامه مردم نسبت به بررسی دقیق تر مسائل دینی، جایگزین کردن مطالب سودمند به جای بلوتوث های بی محتوا در تلفن های همراه و رایانه ها ایجاد بستر جامع مطالعاتی بر اساس معارف قرآن کریم و اهل بیت علیهم السّلام با انگیزه نشر معارف، سرویس دهی به محققین و طلاب، گسترش فرهنگ مطالعه و غنی کردن اوقات فراغت علاقمندان به نرم افزار های علوم اسلامی، در دسترس بودن منابع لازم جهت سهولت رفع ابهام و شبهات منتشره در جامعه عدالت اجتماعی: با استفاده از ابزار نو می توان بصورت تصاعدی در نشر و پخش آن همت گمارد و از طرفی عدالت اجتماعی در تزریق امکانات را در سطح کشور و باز از جهتی نشر فرهنگ اسلامی ایرانی را در سطح جهان سرعت بخشید.
از جمله فعالیتهای گسترده مرکز :
الف)چاپ و نشر ده ها عنوان کتاب، جزوه و ماهنامه همراه با برگزاری مسابقه کتابخوانی
ب)تولید صدها نرم افزار تحقیقاتی و کتابخانه ای قابل اجرا در رایانه و گوشی تلفن سهمراه
ج)تولید نمایشگاه های سه بعدی، پانوراما ، انیمیشن ، بازيهاي رايانه اي و ... اماکن مذهبی، گردشگری و...
د)ایجاد سایت اینترنتی قائمیه www.ghaemiyeh.com جهت دانلود رايگان نرم افزار هاي تلفن همراه و چندین سایت مذهبی دیگر
ه)تولید محصولات نمایشی، سخنرانی و ... جهت نمایش در شبکه های ماهواره ای
و)راه اندازی و پشتیبانی علمی سامانه پاسخ گویی به سوالات شرعی، اخلاقی و اعتقادی (خط 2350524)
ز)طراحی سيستم هاي حسابداري ، رسانه ساز ، موبايل ساز ، سامانه خودکار و دستی بلوتوث، وب کیوسک ، SMS و...
ح)همکاری افتخاری با دهها مرکز حقیقی و حقوقی از جمله بیوت آیات عظام، حوزه های علمیه، دانشگاهها، اماکن مذهبی مانند مسجد جمکران و ...
ط)برگزاری همایش ها، و اجرای طرح مهد، ویژه کودکان و نوجوانان شرکت کننده در جلسه
ی)برگزاری دوره های آموزشی ویژه عموم و دوره های تربیت مربی (حضوری و مجازی) در طول سال
دفتر مرکزی: اصفهان/خ مسجد سید/ حد فاصل خیابان پنج رمضان و چهارراه وفائی / مجتمع فرهنگي مذهبي قائميه اصفهان
تاریخ تأسیس: 1385 شماره ثبت : 2373 شناسه ملی : 10860152026
وب سایت: www.ghaemiyeh.com ایمیل: Info@ghaemiyeh.com فروشگاه اینترنتی: www.eslamshop.com
تلفن 25-2357023- (0311) فکس 2357022 (0311) دفتر تهران 88318722 (021) بازرگانی و فروش 09132000109 امور کاربران 2333045(0311)
نکته قابل توجه اینکه بودجه این مرکز؛ مردمی ، غیر دولتی و غیر انتفاعی با همت عده ای خیر اندیش اداره و تامین گردیده و لی جوابگوی حجم رو به رشد و وسیع فعالیت مذهبی و علمی حاضر و طرح های توسعه ای فرهنگی نیست، از اینرو این مرکز به فضل و کرم صاحب اصلی این خانه (قائمیه) امید داشته و امیدواریم حضرت بقیه الله الاعظم عجل الله تعالی فرجه الشریف توفیق روزافزونی را شامل همگان بنماید تا در صورت امکان در این امر مهم ما را یاری نمایندانشاالله.
شماره حساب 621060953 ، شماره کارت :6273-5331-3045-1973و شماره حساب شبا : IR90-0180-0000-0000-0621-0609-53به نام مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان نزد بانک تجارت شعبه اصفهان – خيابان مسجد سید
ارزش کار فکری و عقیدتی
الاحتجاج - به سندش، از امام حسین علیه السلام -: هر کس عهده دار یتیمی از ما شود که محنتِ غیبت ما، او را از ما جدا کرده است و از علوم ما که به دستش رسیده، به او سهمی دهد تا ارشاد و هدایتش کند، خداوند به او می‌فرماید: «ای بنده بزرگوار شریک کننده برادرش! من در کَرَم کردن، از تو سزاوارترم. فرشتگان من! برای او در بهشت، به عدد هر حرفی که یاد داده است، هزار هزار، کاخ قرار دهید و از دیگر نعمت‌ها، آنچه را که لایق اوست، به آنها ضمیمه کنید».
التفسیر المنسوب إلی الإمام العسکری علیه السلام: امام حسین علیه السلام به مردی فرمود: «کدام یک را دوست‌تر می‌داری: مردی اراده کشتن بینوایی ضعیف را دارد و تو او را از دستش می‌رَهانی، یا مردی ناصبی اراده گمراه کردن مؤمنی بینوا و ضعیف از پیروان ما را دارد، امّا تو دریچه‌ای [از علم] را بر او می‌گشایی که آن بینوا، خود را بِدان، نگاه می‌دارد و با حجّت‌های خدای متعال، خصم خویش را ساکت می‌سازد و او را می‌شکند؟».
[سپس] فرمود: «حتماً رهاندن این مؤمن بینوا از دست آن ناصبی. بی‌گمان، خدای متعال می‌فرماید: «و هر که او را زنده کند، گویی همه مردم را زنده کرده است»؛ یعنی هر که او را زنده کند و از کفر به ایمان، ارشاد کند، گویی همه مردم را زنده کرده است، پیش از آن که آنان را با شمشیرهای تیز بکشد».
مسند زید: امام حسین علیه السلام فرمود: «هر کس انسانی را از گمراهی به معرفت حق، فرا بخواند و او اجابت کند، اجری مانند آزاد کردن بنده دارد».
/Khorooj.png)