توصيههايى طلايى براى پژوهشگر
به پژوهشگر محترم توصيه مىکنيم :
1 - به مدت يک هفته، روزانه چند ساعت از وقت خود را به آشنايى با اين برنامه اختصاص دهد. اين برنامه در طول زندگى، يار او خواهد بود، زيرا سالها در عمر او صرفه جويى کرده و او را از تلاشهاى طولانى براى يافتن اطلاعات بىنياز نموده، و مطالعات او را دقيق و موثق مىگرداند.
پژوهشگر مىتواند خود به تنهايى کار با برنامه را آموخته يا از يک نفر آشنا به رايانه ويا از پژوهشگر ديگرى که با برنامه آشناست، کمک بگيرد. راهنماى موجود در اين كتابچه نيز مىتواند كمك بسزائى در آشنايى شما با امكانات اين برنامه بنمايد.
2 - مهمترين چيزى که پژوهشگر به آن نياز دارد، پيدا کردن مطلب مورد نياز تحقيق است. اين مهارت، بىشباهت به مهارتِ صيد ماهى با تور و قلاب نيست. مهمترين نکته براى اين کار، انتخاب کلمه يا عبارت « کليدى » است که بتوانيد به وسيلهى آن اطلاعات دلخواهتان را از ميان دهها تعبير و ميليونها سطر مطلب، بيابيد.
هرچه اين کليد، ويژهتر باشد و در ارتباط تنگاتنگترى با موضوع بوده و در موضوعات ديگر کمتر به کار رفته باشد، بهتر است. اگر املاى واحدى نيز داشته باشد، باز هم بهتر است.
3 - برخى پژوهشگران عبارتى را از خود نوشته و به جستجوى آن مىپردازند و فرض را بر اين مىگيرند كه ذهن و زبان و طرز بيان نويسندگان همانند ذهن و زبان و تعبير آنهاست.
حال آن كه بايد خود را جاى نويسندگان منابع گذاشت و با زبان و تعبيرات آنها انديشيد. براى اين کار، به آشنايى با واژگان و تعابير نويسندگان آن موضوع نيازمنديد. مثلاً در مورد وجوب مقدم داشتن نماز قضا بر نماز کنونى، بايد دانست که فقها، نماز قضا را « صلاة فائتة » و نمازى را که اکنون هنگام آن است « صلاة حاضرة » و نمازهاى روزانه را « يومية » و « راتبة » مىخوانند.
4 - آيات قرآن کريم، کليد طلايى يافتن بسيارى از اطلاعات هستند. مثلاً براى يافتن مطلب درباره حکم روزه سالمندانى که به سختى مىتوانند روزه بگيرند، کافى است اين عبارتى کليدى را جستجو کنيد : " الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ " زيرا اين عبارت برگرفته از آيهى " وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ " است، منابع حديث و فقه اين آيه را ذيل اين مسئله ذکر کردهاند.
يا مثلا اگر بخواهيد دربارهى فرار مسلمانان در جنگ حنين تحقيق کنيد، کافى است عبارت کليدى " وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ " را جستجو کنيد، زيرا منابع تاريخ و سيره، اين سخن خداوند را که " وَيَوْمَ حُنَيْنٍ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ " ذکر کردهاند.
5 - هرچه شمار کلمات کليد کمتر باشد، براى دستيابى به اطلاعات مفيدتر است. مثلاً در نبرد على ( عليه السلام ) با عَمرو بن ود، يا براى يافتن شرح حال عمرو بن ود، جستجوى " ابن ود " نتيجه بهترى مىدهد. زيرا بسيارى از متون، نام او را بدون " عَمرو " و به صورت " ابن ود " مىآورند و با نوشتن نام کامل او، حدود يک سوم اطلاعات را از دست مىدهيد.
6 - گاهى کافيست که تنها يک کلمهى خاص را که در مسئلهاى به کار رفته جستجو کنيد تا ساير اطلاعات مربوط به آن مسئله را پيدا کنيد. مثلاً براى آگاهى از جريان دعاى پيامبر ( ص ) عليه معاويه و عمروعاص، هنگامى که سرزنش کنان در قتل حمزه ( رض ) آواز مىخواندند، کافيست که آن دعا يعنى " اللهم اركسهما فى الفتنة ركساً ودُعَّهما إلى النار دعا " را در نظر گرفته و کلمهى كليدى " ارکسهما " و " وارکسهما " را جستجو کنيد تا منابع آن را نزد هر دو فرقه بيابيد.
7 - شما مىتوانيد به نظر خود يك عبارت كليدى براى يافتن يك مطلب انتخاب كنيد، پس از جستجو ويافتن متن مورد نظر، از متن كلمات كليدى ديگرى كه نزديكتر ويا مخصوص مطلب شماست انتخاب كنيد. مثلاً براى فهميدن موضع حضرت زهرا ( عليها السلام ) نسبت به سقيفه و بانيانش، مىتوان ابتدا متن مربوطه را در کتاب احتجاج يا سقيفهى جوهرى را بخوانيد، از خطبهى حضرت، عبارات خاصى مانند : " والجرح لما يندمل، والرسول لما يقبر " را يافته وتوسط آن خطبهى حضرت را استخراج كرده واز آن كلمات كليدى خاصترى مانند " تدفن ليلا " ، " مهاجرة له " ، " لاشکونکما " و... را دريافته، و از اين راه سخن حضرت را در آن هنگام که براى کسب رضايت وى آمدند و درخواستشان را رد کرد، پيدا کنيد.
پس آگاهى از تعبيرات استفاده شده در متن منابع و برگزيدن کلمههاى خاص، به انتخاب كلمات کليدى، کمک شايانى مىکند.
8 - توصيه مىکنيم که دامنهى جستجو را محدود نکنيد، و اجازه دهيد جستجو در تمام کتابهاى برنامه صورت گيرد. زيرا اولاً حجم دامنهى جستجو تأثير بسزايى در سرعت جستجو ندارد. در ثانى، ممکن است اطلاعات دلخواه شما، در کتابى باشد که فکرش را نکنيد. چه بسيار اطلاعات تاريخى و فقهى که در لابهلاى کتابهاى ادب و لغت و غيره يافت مىشود. به جاى محدود کردن دامنه، مىتوانيد در ليست نتيجهى جستجو، دوباره جستجو کرده و فقط مطالب کتاب يا کتابهايى را که برايتان مهمترند بخوانيد.
9 - جستجوى مشروط، راه بسيار خوبى براى يافتن اطلاعات دلخواه است. گاهى برخى از کلماتِ عبارتى که به دنبالش هستيد، در متن پشت سر هم نيامده است. پس بهتر است دو يا سه کلمه از آن عبارت را نوشته، و با شرط ده حرف فاصله يا بيشتر به جستجوى آن بپردازيد. با اعمال اين شرط، شما به برنامه مىگوييد : اين کلمات را به همين ترتيب که آوردهام براى من پيدا کن، و اگر حرف يا کلمات ديگرى تا ده حرف در ميانشان آمده بود، ناديده بگير. مثلاً اگر خواستيد دربارهى سوزانده شدن " فجاءة السلمى " توسط " ابوبکر " تحقيق کنيد، عبارت " بکر الفجاءة " را با شرط وجود فاصله چند حرف جستجو کنيد.
گاهى در اين موارد، بايد گزينه جستجوى حالات مشابه را غير فعال کنيد. مثلاً براى دريافتن نظر على ( عليه السلام ) درباره قريش، اگر " على قريش " را با شرط فاصله جستجو کنيد، برنامه، حرف جر " على " را نيز به موارد جستجو اضافه مىکند. پس بايد جستجوى خودکار حالات مشابه را غيرفعال کرد تا فقط موارد مربوط به نام على ( عليه السلام ) و قريش در نتيجه جستجو يافت شود. در اين مورد مىتوان " على قريشا " و همچنين " وعلي " را نيز جستجو کرد.
استفاده از شرط وجود يا عدم وجود يک کلمه، پيش از کلمه دلخواه يا پس از آن، با فاصله کم يا زياد، نيز به همين صورت مىباشد.
مثلاً براى جستجوى کلثوم، و نه أم کلثوم، کلمه " کلثوم " را با شرط نبود " أم " در قبل از آن جستجو کنيد. و يا براى جستجو درباره نزول سوره نور، کلمه " نور " را با شرط وجود کلمه " نزلت " با مثلا سى حرف فاصله، جستجو کنيد.
10 - براى نوشتن يک مطلب با استفاده از اين برنامه، مىتوانيد به جستجوى کلمه و يا جملههاى مربوط به آن بپردازيد، سپس با مطالعه بيشتر، عبارتهاى کليدى بيشترى براى جستجو پيدا کنيد.پس از آن در فايل خود، پيرنگ و استخوانبندى بحث را طراحى کرده و عناوين اصلى آن را بنويسيد هنگامى که مطالعات خود را کامل کرده و استخوانبندى را تعيين نموديد، طبق شکل و طرحى منطقى و مورد پسندتان، شروع به ترتيب يکايک بخشها مىكنيد.
سپس عبارتهاى كليدى مربوط به هر بخش را تكتك يادداشت كرده پس از جستجوى عبارتهاى " كليدى " هربخش، فيشهايى گرفته وآنها را درفايل خود جمعآورى كنيد تا بعداً از ميان آنها مطالبى را گزينش کنيد.
همچنين مىتوانيد ابتدا فيشهاى مربوط به كل موضوع را جمع آورى کرده، و همه را در فايلى به عنوان بانك مطالب خام موضوع جمع آورى کنيد، و پس از آن، فهرست وترتيب عناوين موضوع را تعيين کرده، و سپس از بانك مطالب خامِ جمع آورى شده، به گزينش مطالب طبق فهرست عناوين وترتيب انتخابى خود بنمائيد.
در پايان، از شما مىخواهيم كه اگر اين نرم افزار توجه شما را جلب کرد و موجب صرفه جويى در وقت و کارتان شد، فاتحهاى نثار درگذشتگان مراجع بزرگوار شيعه، به ويژه درگذشتگان سيد گلپايگانى و سيد سيستانى، و نيز درگذشتگان نگارنده و تمامى کسانى که در اين کار طولانى و دشوارِ توليد و ارتقاى اين برنامه در طول اين بيست و دو سال شرکت داشتهاند، بنماييد.
اميد است که خدا اين کار را از همگان بپذيرد و صلوات الله على رسوله و اهل بيته الاطهار ( عليهم السلام )
نوشته شده در قم مشرفه
على کورانى عاملى
چهاردهم محرم الحرام 1433 هـ