اخلاق اسلامی

نویسنده : آیت الله دستغیب

جلسه نهم: لزوم اطاعت شهوت و غضب از قوه عقل

گفتیم که خدای تعالی به حکمت بالغه اش در انسان دو قوه «شهوت و غضب» قرار داده است که اگر این دو قوه تابع نیروی سوم که «عقل» است، بشوند؛ سعادت آدمی حاصل می شود، حیات طیبه دنیوی و حیات ابدی و اخرویش تأمین می گردد. عقل اگر حاکم شد به اینکه افراط و تفریط در هر یک از این دو قوه را ترک کند و حد وسط آن را که حکم عقل در محدوده شرع و با راهنمایی پیغمبران است بگیرد، به کمال انسانی می رسد وگرنه در هر یک از راه افراط و تفریط، تباهی و سقوط است و از عالم انسانیت به عالم منحط حیوانیت منتهی می گردد و به تعبیر قرآن مجید «بل هم اضل» از حیوانات نیز پست تر می گردد.

بهره های مادی و معنوی از خوراکیها

در تعیین افراط و تفریط به طور اجمال در شهوت شکم، تفریطش به این است که بکلی مواد غذایی به بدنش نرساند، از طیباتی که خداوند برایش آفریده است، اصلا بهره نبرد. اگر عوض آنچه از بدن تحلیل می رود، چیزی به بدن نرسید، بدن از بین می رود بلکه باید استفاده صوری و معنوی بکند. استفاده صوری و مادی آن به این است که از این خوراکیهای پاک و حلال استفاده ببرد و بدنش را تقویت کند و هم بهره معنوی ببرد. چون در این خوراکیها ذره ای از جمال الهی پخش شده است. تمام این شیرینیهایی که در این نباتات است، قطره ای از خزینه اش.(104) آدمی باید این میوه شیرین را میل کند و متوجه میوه ساز شود. چه قدرت و حکمتی دارد که از این آب و خاک اینگونه میوه های گوناگون بیرون می آورد در حالی که با یک آب سیراب می شوند.(105) شکر خدا را کند؛ محبت به خدا بیشتر پیدا کند و از لذایذی که خدا برایش قرار داده بهره ببرد، از ذایقه ای که خدا در او قرار داده استفاده ببرد، بچشد و شکر خدا را بکند. پس اگر کسی از این لذایذ بهره نبرد، خودش را محروم ساخته، هم از استفاده صوری و هم معنوی.

شکم پرستی و خوردن با غفلت

«افراط» در شهوت شکم یعنی شکم پرستی و پرخوری و دنبال رفاه محض بودن، بدون اینکه غرض از خوردن خوراک را بفهمد، مانند حیوانات، شکم را پر کند(106) و خالی کند، جز این مقصودی نداشته باشد. افراط در کمیت یعنی از حدش زیاد بخورد. و افراط در کیفیت یعنی از خوراکیهای گوناگون بدون ملاحظه نفع و ضرر بدن و روح و از همه مهمتر با غفلت خوردن است.