اخلاق اسلامی

نویسنده : آیت الله دستغیب

پیشرفت معنوی نیز در خشم و شهوت است

نسبت به «غضب» نیز همین است، اگر خشم در انسان نباشد و در برابر تجاوز به مال یا جان و یا ناموس، بی تفاوت باشد، نظام زندگی اجتماعی به هم می خورد، هر که خواست هر چه نسبت به او مرتکب شود، مالش را نگه نمی دارد، آبرویش را مواظبت نمی نماید، جلو سختیهایی که متوجهش می شود، نمی گیرد، پس اصل خشم نیز لازم است تا جلو زیانهایی که به او رو می آورد بگیرد.
لیکن این شهوت و غضبی که لازمه زندگی آدمی است به قسمی که جهت معنوی و اخرویش نیز به این دو قوه مربوط می شود، دینداریش نیز به این دو قوه بسته است، باید حد وسط را در آن ملاحظه کرد و از افراط و تفریط پرهیز نمود که هر دو غلط است.
تشخیص حد وسط نیز به عقل و شرع است البته عقل و وجدان شخصی که به حد رشد و تمیز رسیده است و شرع مقدس اسلام نیز حد وسط مواقع شهوت و غضب را دستور و راهنمایی فرموده است.

افراط و تفریط در خشم و شهوت، مهلک است

اگر آدمی در حد افراط شهوت و غضب افتاد یا در راه تفریط، از هر بهیمه ای پست تر می گردد.
حد وسط آن دو نیز «صراط مستقیم» است(94) صراط قیامت هم برای هر فردی بسته به وضعش در این عالم است، کسی که از حد وسط گذر کرد و در افراط و تفریط سقوط کرد، فردای قیامت نیز از صراط، سقوط خواهد کرد، فسادها و زحمتهایی هم که در همین دنیا برای آدمی پیش می آید، بیشتر تقصیر خودش هست که مبتلا به افراط و تفریطها شده است.(95)

حد وسط در خوردن، زیاده روی نکردن است

نسبت به شهوت شکم، حد وسط را اگر رعایت کند مزاجش سالم و گرفتاریش کم می شود و آن این است که به مقدار کفایت از لحاظ کم و کیف بخورد، دستور قرآن مجید در این زمینه این است که: «بخورید و بیاشامید ولی زیاده روی ننمایید».(96)
از امیرالمؤمنین علی علیه السلام نیز دستوری به این مضمون رسیده است که تا گرسنه نشدی، چیزی نخور و تا هنوز میل به خوراک خوردن داری، از خوردن دست بکش، اگر انسان وقتی سیر است، خوراک بخورد مبتلا به سوء هاضمه می گردد، اکل بر شبع در بعضی مواقع خطرناک نیز می باشد. این حال افراط، تفریطش هم به این است که مدتی اعتصاب غذا کند، روزه 24 ساعته بگیرد، این تفریط است، لذا امر شده کسی که می خواهد روزه بگیرد، شب چیزی بخورد، لذا سحری خوردن مرسوم شده است.
بهترین تعبیرات در این زمینه شعر سعدی است:
نه چندان بخور کز دهانت برآید - نه چندان که از ضعف جانت برآید
نه این قدر نخورد که ضعف بر او چیره شود، قوای بدن رو به تحلیل برود و به حال مرگ بیفتد، نه این قدر بخورد که به سوء هاضمه و بسیاری امراض دیگر مبتلا گردد که فرموده اند: «معده، خانه هر دردی است»، این از لحاظ کمیت و اما از لحاظ کیفیت.