اخلاق اسلامی

نویسنده : آیت الله دستغیب

انصاف، مقابل حمیت جاهلیت است

در روایت شریف آمده است که: «سید الاعمال ثلاثة» و در روایت دیگری آمده: «هیچ کس مکلف نشده است شدیدتر از سه تکلیف: اول انصاف...».(118)
بشر اگر اهل انصاف نباشد حیوانی است که حق را هر جا دید، نادیده می گیرد؛ مثلا یک نفر آدم درستی است که خلاف میل تو از او سر زده است، همه حقها را نادیده پنداری و همین یک اشتباه یا خلاف به نظر خودت را بگیری، در حالی که اگر از دسته یا گروه خودت بود و کاری جالب از او سر می زد، با بوق و کرنا آن را به مراتب بزرگتر می کردی و اگر دروغ هم بود آن را به گروه خودت می چسباندی.
پس هر فردی از ما، بین خود و خدا چنین بنا بگذاریم که حق را نادیده نگیریم هر چند از طرف دشمنان ما باشد همانطوری که از خود یا بستگانمان اگر بود، نادیده نمی گرفتیم.
پس ضد حمیت جاهلیت، انصاف است که شخص باید حق را دنبال کند و در برابر ستم و تجاوز، از هر کس که باشد خشمگین شود و در این زمینه، شخصیت خود و نفسانیت را کنار بگذارد.

جلسه دهم: رعایت اعتدال در هنگام خشم

خلاصه بحث ما درباره خشم این شد که خشم در انسان صفت طبیعی است که آن را خداوند قرار داده است، عدل در آن لازم و پسندیده و افراط و تفریط آن ناپسند و مذموم است. عدل در خشم، خشم در برابر باطل و منکر است اما خشم ناروا خشمهایی است بی مورد، خشمهای زاید بر حد [گفته شده ] کما و کیفا.
اما به حسب کم و مورد؛ مثلا خشم در برابر امور غیراختیاری و توقعهایی که انجام می گیرد و از آن جمله خشم نسبت به محسود است، معمولا نسبت به همکار و رقیب که مورد حسد است، هر وقت مال یا مقام یا نعمتی به طرف برسد، شخص خشمناک می شود که بسیار ناپسند است و آرزو می کند آن مقام و نعمت از او گرفته شود. امروز صحبت ما راجع به خشم زاید بر حد است.

خشم به زبان و دست و قلب باید محدود باشد

در جاهایی هم که خشم صحیح و با مورد است اگر زاید بر حد شد آن هم ناپسند می گردد. در برابر باطل و منکر نیز باید خشم محدود باشد به زبان، دست و قلب. درست است که باید خشمگین شد ولی تا چه اندازه؟ برای هر کدام از خشم در مرحله زبان، دست و قلب با ذکر مثالهایی مطلب روشن می گردد.
خشم زاید از حد نسبت به زبان: اگر کسی به شما ناسزایی گفت لازمه غیرت مؤمن این است که خشم کند اگر چنانچه بتواند خشم خود را بگیرد و سکوت کند، کمالی است برای او نزد خدای تعالی و مصداق آیه شریفه (والکظمین الغیظ) می شود یعنی از جمله کسانی که خداوند به فرو بردن خشم خودشان، آنان را می ستاید.