اخلاق اسلامی

نویسنده : آیت الله دستغیب

وقار و آرامش در برابر حمیت جاهلیت

اینجا به آیه ای از سوره فتح اشاره می کنیم: «هنگامی که کافران در دلهایشان عصبیت؛ آن هم عصبیت جاهلانه پروراندند (که نگذاشتند در عهدنامه صلح حدیبیه کلمه بسم الله و رسول الله بنویسند و مؤمنان را بر سر حمیت و غیرت ایمانی آوردند) پس خداوند وقار و اطمینان خاطر بر رسول خود و بر مؤمنان فرو فرستاد و آنان را با کلمه (اخلاص و مقام) تقوا همراه فرمود که آنان سزاوارتر (از دیگران) به این مقام بوده و اهلیت آن را داشتند و خداوند به هر چیزی بسیار داناست».(123)
مشرکین و کفار که خشمهای شیطانی و حیوانی داشتند، تعصبهای جاهلانه و حمیت که قبلا گفتیم در عرب بیشتر از دیگران بوده و مطابق روایت ذکر شده موجب هلاکت آنان می شود، حمایت از باطل و ملی گرایی، قومیت و آن نخوت و غروری که در آنان است موجب حمایت از شعار باطل قومیتشان می شود.
می فرماید کفار تعصب جاهلیت در دلشان جایگزین بود، خداوند هم در برابر آنان به پیغمبرش و هر کس که تابع پیغمبر بود، سکینه و اطمینان می دهد که در برابر آنان، وقار و اطمینان را از دست ندهند، آنان هم خشم بیجا نکنند و موجب فساد بیشتر نشوند. ملازم و همراه با پرهیزگاری باشند به واسطه خشم بیجا در برابر کفار، آنان نیز به حرام نیفتند با تجاوز از حد از جاده تقوا بیرون نروند.

صلحنامه حدیبیه پیغمبر(ص) با مشرکین

شأن نزول آیه در واقعه صلح حدیبیه است به شرحی که در تواریخ اسلامی ذکر شده و از بحث ما خارج است، وقتی بنا شد صلحنامه بنویسند از طرف مشرکین قریش، «سهیل بن عمرو» به عنوان نماینده مسؤول امضا و بستن پیمان گردید، رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم متن قرارداد و صلح را انشاء می فرمود و امیر المؤمنین علیه السلام نیز می نوشت.
پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «بنویس بسم الله الرحمن الرحیم.» امیرالمؤمنین علیه السلام نیز نوشت. سهیل گفت: «ما رحمان و رحیم را نمی شناسیم و از پدرانمان هم چنین چیزی به ما نرسیده است». برخی از مسلمانان در مقام اعتراض برآمدند که خیر، حتما باید این جمله نوشته شود.
رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: خوب! چه بنویسیم؟ سهیل گفت آنچه تا کنون مرسوم ما بوده و آن «بسمک اللهم» بوده است یعنی: «به نام تو ای خداوند»، حضرت فرمود: ای علی! آن را پاک کن و بنویس: «بسمک اللهم»، اینها چیز مهمی نیست که به واسطه آن درگیری واقع شود و اصل صلح - که فعلا به صلاح اسلام و مسلمین است - به هم بخورد، به جای این کلمه، کلمه دیگر چه ضرری دارد، مقصود این است که به نام خدا شروع شود حالا به هر تعبیری که می خواهد باشد، آنان حمیت شیطانی دارند لذا خدا به مسلمین سکون رحمانی داد تا تحمل نمایند.

محمد(ص) در هر حال پیغمبر است

سپس فرمود: بنویس قرارداد میان محمد رسول الله (فرستاده خدا) و سهیل بن عمرو، اما همین که نوشت، سهیل گفت اگر ما تو را پیغمبر و فرستاده خدا می دانستیم که با تو جنگ نمی کردیم. اصحاب ناراحت شدند و نزدیک بود که درگیری شود که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود بسیار خوب! آن را محو کن علی علیه السلام عرض کرد یا رسول الله چگونه عنوان شما «رسول خدا بودن» را محو کنم؟
پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم با دست خود کلمه «رسول الله» را پاک نمود.
پیغمبر، رسول خدا هست چه بنویسند یا ننویسند، حالا چه اصراری است که بر سر این موضوع درگیری واقع شود و برنامه صلح به هم بخورد.