عقاب آخرتی غیر از عقوبت دنیوی است
از جمله معارف راجع به معاد این است که انسان بداند که عقاب عالم آخرت مانند عقاب در دنیا نیست؛ مثلا کسی را می آورند و در زندان می اندازند، ناخنهایش را مثل زمان طاغوت می کشند؛ آنجا وضع دیگری است، نمی شود با عقوبتهای دنیوی مقایسه کرد. بحث تجسم اعمال را نمی خواهم عنوان کنم. و همچنین آتشی که از خود شخص زبانه می کشد(54) و خلاصه هر چه بخواهیم جهنم و عذابهای آن را در ذهن خود تصور کنیم، از عهده آن بر نخواهیم آمد، همین اندازه به طور سربسته باید بدانیم که آنجا مثل اینجا نیست و کیفیت و خصوصیات آن هم از ضروریات مذهب نیست که دانستن و اعتقاد به آن لازم باشد.
خلاصه پاسخ این شد که عقوبت برای روح است و بدن مرتبا تحلیل می رود، بدنی که سلولهایش عوض می شود، بدل ما یتحلل می رسد، بدن امسال غیر از بدن سال گذشته است و خلاصه عقوبت، ربطی به بدن ندارد علاوه بر اینکه بدن هم باقی نمی ماند.
تکامل در آخرت
سؤال دیگری که کرده اند این است که آیا در آن دنیا تکامل هست یا نه؟ آیا کسی که می میرد یا شهید می شود از اعمال اهل دنیا با خبر است یا نه؟
پاسخ قسمت اول: هر کس هر چه می شود در دنیا می شود این قانون کلی الهی است، مرگ که آمد پرونده اعمال بسته می شود. عبارتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمودند: «الدنیا مزرعة الاخرة»(55) آدمی تا روی خاک است، برایش زمان کشت است، پس از مرگ، هنگام برداشت می باشد نه کشت. هر چه اینجا کرده، آنجا برمی دارد، اگر مراد از تکامل یعنی کسی که کشت نکرده چیزی به او بدهند، اینکه درست نیست، البته باب فضل و کرم و شفاعت به جای خود، ولی صحبت این است که: توقع داشته باشد نماز نخوانده، ثواب نماز به او بدهند، صدقه ای که نداده، ثوابش را انتظار داشته باشد، احسان نکرده، پاداش احسان را مطالبه کند. هر چه کردی باید پاداش همان را از خدا بخواهی.
اگر رحم داشتی توقع رحمت داشته باش
اینانی که می گویند خدایا! به ما رحم کن، جا دارد به آنان گفته شود آیا خودت رحم می کنی؟ رحم خوب است یا بد؟ اگر خوب است چرا خودت رحم نمی کنی؟ هر چیزی که آدمی نمونه ای از آن در خودش باشد - از صفات کمالی - توقع داشته باشد که خدا هم با او همانگونه معامله کند.
آنانی که می گویند: «الهی العفو؛ از ما درگذر و ما را پاک کن» باید از او پرسید خودت در عمرت از چند نفر درگذشتی؟! بسیاری هستند وقتی با دیگری دعوا دارند اگر به آنان بگویی بگذر، عفو کن، اعتنا نمی کنند آنگاه توقع عفو از خدا و خلق دارند.
در قرآن مجید می فرماید: «از یکدیگر درگذرید آیا دوست نمی دارید خدا از شما درگذرد»(56) می بینی طرف پول ندارد در مطالبه طلبت پافشاری نکن.