تکامل در آخرت
سؤال دیگری که کرده اند این است که آیا در آن دنیا تکامل هست یا نه؟ آیا کسی که می میرد یا شهید می شود از اعمال اهل دنیا با خبر است یا نه؟
پاسخ قسمت اول: هر کس هر چه می شود در دنیا می شود این قانون کلی الهی است، مرگ که آمد پرونده اعمال بسته می شود. عبارتی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که فرمودند: «الدنیا مزرعة الاخرة»(55) آدمی تا روی خاک است، برایش زمان کشت است، پس از مرگ، هنگام برداشت می باشد نه کشت. هر چه اینجا کرده، آنجا برمی دارد، اگر مراد از تکامل یعنی کسی که کشت نکرده چیزی به او بدهند، اینکه درست نیست، البته باب فضل و کرم و شفاعت به جای خود، ولی صحبت این است که: توقع داشته باشد نماز نخوانده، ثواب نماز به او بدهند، صدقه ای که نداده، ثوابش را انتظار داشته باشد، احسان نکرده، پاداش احسان را مطالبه کند. هر چه کردی باید پاداش همان را از خدا بخواهی.
اگر رحم داشتی توقع رحمت داشته باش
اینانی که می گویند خدایا! به ما رحم کن، جا دارد به آنان گفته شود آیا خودت رحم می کنی؟ رحم خوب است یا بد؟ اگر خوب است چرا خودت رحم نمی کنی؟ هر چیزی که آدمی نمونه ای از آن در خودش باشد - از صفات کمالی - توقع داشته باشد که خدا هم با او همانگونه معامله کند.
آنانی که می گویند: «الهی العفو؛ از ما درگذر و ما را پاک کن» باید از او پرسید خودت در عمرت از چند نفر درگذشتی؟! بسیاری هستند وقتی با دیگری دعوا دارند اگر به آنان بگویی بگذر، عفو کن، اعتنا نمی کنند آنگاه توقع عفو از خدا و خلق دارند.
در قرآن مجید می فرماید: «از یکدیگر درگذرید آیا دوست نمی دارید خدا از شما درگذرد»(56) می بینی طرف پول ندارد در مطالبه طلبت پافشاری نکن.
رفتار حضرت سجاد(ع) با زیردستان
در کتاب اقبال «سید بن طاووس» دارد که وقتی عید فطر می شد، حضرت سجاد علیه السلام غلامان و کنیزان خود را جمع می فرمود و آنگاه کارهای خلافی که در ظرف یک سال هر کدامشان انجام داده بودند و حضرت آنها را یادداشت فرموده بود، یادآور می شد و سپس می فرمود:
«امروز روز عید است، همه شما را عفو و آزاد نمودم، شما هم بگویید خدایا! علی بن حسین از ما درگذشت، تو هم از خطاهای او درگذر و او ما را آزاد نمود، تو هم او را از آتش دوزخ آزاد فرما».
حقیقت کجا، موهومات و خیالات و ادعاهای واهی ما کجا! آنچه از خدا می خواهی باید در خودت نمونه ای از آن باشد، «ارحم الراحمین» و «فی موضع العفو و الرحمه» خداوند در محل عفو و رحمت، ارحم الراحمین است، حالا تو در موضع عفو هستی یا انتقام؟ اگر در موضع انتقام هستی، پس چرا توقع عفو داری؟
اگر مراد از تکامل، یعنی کشت نکرده چیزی به انسان بدهند، این طور نیست و توقعش هم بی جاست.
اما اگر مراد از تکامل، کمال آدمی از جهت بهجتها، سرورها و شهودهاست، بلی، قطعا چنین است یک عمر نسبت به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم علاقه داشت، پس از مرگ، تکامل می یابد؛ یعنی ساعت مرگ که جمال محمد صلی الله علیه و آله و سلم و علی علیه السلام را می بیند، از معرفت به شهود می رسد و آنچه دانسته بود در می یابد. پس بعد از تکامل در ادراکات، بهجتها و سرورها وجود دارد.