. 3 اخلاق حديثی ، يعنی اخلاقی كه محدثين با نقل و نشر اخبار و احاديث‏
در ميان مردم به وجود آورده‏اند .
اين دو نوع اخلاق ، وجوه مشترك زيادی دارند گواينكه در بعضی نقاط ممكن‏
است اختلاف داشته باشند . اخلاق عارفانه محورش مبارزه و مجاهده با نفس‏
بوده است كه اين البته دراساس ، تعليم صحيحی است و با اخلاقی كه در
كتاب و سنت ذكر شده نيز وفق می‏دهد . ولی در آن نوعی افراط كاری شده‏
است كه منجر به يك سلسله تعليمات كه با كتاب و سنت سازگار نيست‏
گرديده و اخلاق اسلامی را يك مقدار از زندگی به مردگی كشانده است . اينها
تحت عنوان مبارزه با نفس و خودخواهی و خودپرستی ، آن چيزی را كه در
اسلام به معنی كرامت نفس و شرافت نفس آمده است و به حفظ آن توصيه شده‏
[ ناديده می‏گيرند ] . اسلام با نفس پرستی به معنی شكم پرستی و زن پرستی و
يا پول پرستی و جاه پرستی مخالف است و با همه اينها اگر بخواهد به‏
صورت معبود درآيد مبارزه می‏كند ، كه طبع انسان هم مايل به اينها است ،
و به اين جهت با اينها مبارزه می‏شود كه انسان طبعا به سوی اينها مايل‏
است . ولی چيزهايی هست كه طبع ، مايل به آنها نيست و با توصيه بايد
آنها را تقويت كرد ، از قبيل عزت خواهی ، شرافت خواهی و كرامت نفس‏
خواهی ، و اين معنايش اينست كه انسان توجهی به خلاف [ آن امور ] يعنی‏
به گوهر روح و نفس خود دارد و گوهر روح و نفس خود را برتر می‏داند از
پاره‏ای كارها و خلقيات . اهتمام به اين " خودی " و زنده كردن اين "
خود " ، با مبارزه كردن با آن " خود " هر دو به سوی يك هدف است ، و
برعكس ، كشتن اين خود ، اثر كشتن آن خود را هم از ميان می‏برد .