وجدان عمومی

بنا بر اين آن " وجدان عمومی " كه در ابتدا گفته شد منظور فقط دوست‏
داشتن همه انسانها نيست بلكه بالاتر از آن ، دوست داشتن همه اشياء و در
عين حال در عمل و در مسير تكامل ، برداشتن موانع از پيش پاست ، كه هم‏
انسان و هم كل عالم ، موجودات متوقفی نيستند .
در اين زمينه كه اسلام به اصول انسانيت توجه دارد نه به فرد و شخص ،
مثالهايی هست . مثلا قرآن خطاب به مسلمين می‏فرمايد : " « يا ايها الذين‏
آمنوا كونوا قوامين لله شهداء بالقسط و لا يجرمنكم شنئان قوم علی الا
تعدلوا ، اعدلوا هو اقرب للتقوی و اتقوا الله ان الله خبير بما تعملون
" ( 1 ) . برای خدا قيام كنيد و شهادت را از روی عدالت بدهيد . وادار
نكند شما را دشمنی با مردمی ، به اينكه عدالت نكنيد . اين ، خطاب به‏
مسلمين است ، و قوم دشمن همان كفار جاهليت هستند كه بت‏پرست بودند ،
همانها كه علاوه بر اينكه بدترين خصلت را كه بت‏پرستی است داشتند ، دشمن‏
خونين مسلمين نيز بودند . در عين حال قرآن می‏گويد نسبت به آنها هم نبايد
بی‏عدالتی كرد ، چون عدالت يك اصل است ، نه تنها اصل انسانی بلكه اصل‏
جهانی . يعنی انسان حق پرست نمی‏تواند ظالم باشد . ظلم منفی است ولو در
مورد دشمنی كه كافر باشد . و نظير اين مطلب است آن جمله معروف‏
اميرالمؤمنين خطاب به مالك اشتر كه در نهج‏البلاغه هست .

پاورقی :
. 1 سوره مائده ، آيه . 11