منظور ، خوب ساخته می‏شود .

مكتب تربيتی انسانی

اما يك وقت هست كه مكتب در خدمت انسان است ، يعنی منظوری بيرون‏
از انسان ندارد ، هدف او به سعادت رساندن و تكميل انسان است نه اينكه‏
منظور ديگری داشته باشد و انسان را برای آن منظور بخواهد بسازد . به‏
اصطلاح ، مكتبی می‏شود انسانی . مكتب تربيتی انسانی ، مكتبی است كه هدف‏
آن ، بيرون از خود انسان نيست ، يعنی براساس به كمال رساندن انسان است‏
. اين مكتب بايد براساس پرورش استعدادها و نيروهای انسانی و براساس‏
تنظيم آنها باشد ، يعنی حداكثر كاری كه اين مكتب می‏تواند انجام دهد دو
چيز بيشتر نيست : يكی اينكه در راه شناخت استعدادهای انسانی انسان و
پرورش دادن آنها و نه ضعيف كردن آنها كوشش بكند ، و دوم اينكه نظامی‏
ميان استعدادهای انسانی برقرار نمايد كه چون انسان از يك نوع آزادی خاصی‏
در طبيعت برخوردار است ، در اثر اين نظام هيچگونه افراط و تفريطی‏
حكمفرما نباشد ، يعنی هر نيرويی ، هر استعدادی حظ خودش را ببرد و به‏
بقيه تجاوز نكند .
استعدادهای انسان دو نوع است : يك نوع ، استعدادهايی كه با جاندارهای‏
ديگر در آن استعدادها شركت دارد ، و نوع ديگر استعدادهای اختصاصی است .
استعدادهايی كه در آنها با جاندارهای ديگر شركت دارد امور جسمانی است .