چگونگی روح انسان است كه چگونه بايد باشد ، يك امر ثابت و مطلق و
همگانی و هميشگی است ، ولی رفتار انسان كه عبارت است از پياده كردن‏
همان روحيات در خارج ، در شرايط مختلف ، مختلف می‏شود ، و بايد هم‏
مختلف بشود ، و به عبارت ديگر مظاهر و مجالی اخلاق انسانی در شرائط
مختلف ، مختلف است ، در يك جا انسان بايد يك جور عكس‏العمل نشان‏
بدهد ، در جای ديگر جور ديگر ، نه اينكه انسان در يك جا بايد يك جور
باشد و در جای ديگر جور ديگر . خيلی فرق است بين اينكه بگوئيم بشر خودش‏
در هر عصری يك جور بايد باشد غير از جوری كه در عصر ديگر بايد باشد ، و
در هر منطقه‏ای يك جور بايد باشد غير از جوری كه در منطقه ديگر بايد باشد
، و اينكه بگوييم انسان می‏تواند آنچنان شخصيت عالی‏يی داشته باشد كه در
همه جا يك جور باشد ولی مظاهر رفتارش در زمانهای مختلف و شرايط مختلف‏
متفاوت باشد .

طرح يك اشكال

ممكن است كسی بگويد : در اسلام دستورهايی هست در مورد خلقيات زن و
مرد كه پاره‏ای از خلقيات را كه برای مرد پسنديده است برای زن ناپسند
معرفی می‏كند ، و برعكس پاره‏ای از خلقيات را كه برای زن پسنديده است‏
برای مرد ناپسند معرفی می‏نمايد . آيا از نظر اسلام مدل اخلاقی و مدل انسانی‏
زن و مرد متفاوت است ؟ يعنی از نظر انسانيت ، اينها دو نوع انسان‏اند ؟
و از نظر اسلام دو طرح برای