در اينجا بايد دو بحث را با هم ذكر كنيم . يكی اينكه معيار چيست و
ديگر آنكه ضامن اجرای افعال انسانی چيست ؟ فعل طبيعی كه خيلی روشن است
، معيارش اينست كه مقتضای غريزه مشترك انسان و حيوانات ، و ناشی از
غريزه طبيعی انسان است ، و عامل اجرايش خود طبيعت است . اما معيار
فعل اخلاقی و اينكه ضامن اجرای آن چيست ؟
گفتيم برخی گفتهاند فعل اخلاقی فعلی است كه ناشی از احساسات غير
دوستانه باشد . اگر چنين گفتيم ، فعل اخلاقی ، هم تعريف شده و هم تا حدی
عامل اجرايش شناخته شده . تعريفش اينكه كاری كه انسان برای خودش میكند
( چون انسان وجود خودش را مسلما دوست دارد ، كاری را انجام میدهد كه
نفعش به خودش برسد ) كار اخلاقی نيست ، همينكه كار از دايره فردی خارج
گرديد و برای ايصال نفع به غير انجام شد ، اخلاقی است . اين تعريف را
البته رد كردهاند . میگويند در اين صورت بايد يك سلسله افعال را كه
قطعا طبيعی هستند اخلاقی بناميم ، مثل كارهای مادرانه مادرها اعم از انسان
و حيوان . اصولا مادر احساس غير دوستی دارد ولی آن " غير " تنها بچهاش
میباشد . او به حكم بچه دوستی يك سلسله كارها را انجام میدهد و
فداكاريها میكند . البته اينها يك سری عواطف عالی و با شكوه و عظيم
است ولی نمیتوان آن را اخلاقی ناميد ، زيرا يك نوع اجبار و الزام طبيعی
و غريزی حكم به انجام آن میكند ، و مادر در حالی كه نسبت به فرزند خود
اينگونه محبت میكند نسبت به كودكان ديگر چنين حسی ندارد . در واقع كار
او را نمیتوان غير دوستی ناميد
|