عادت به تفكر
بنابراين يكی از عوامل اصلاح و تربيت نفس در تعليمات اسلامی ، عادت كردن به تفكر است . تفكر بايد برای انسان عادت بشود . عادت كردن به تفكر ، يعنی درباره هر كاری كه انسان میخواهد تصميم بگيرد ، عادت داشته باشد كه قبلا كاملا روی آن كار فكر بكند ، و اين از نظر اخلاقی همانطور كه عرض كردم نظير محاسبة النفس است . و غير از اين كه در هر كاری انسان بايد قبلا فكر كند ، میگويند كه در هر شبانه روز و لو چند دقيقه هم شده است ، انسان بايد به خودش مجال بدهد كه درباره خودش فكر بكند و درباره كارهايی كه بايد در مورد آنها تصميم بگيرد ، بينديشد . در زمينه تفكر هم كه خيلی داريم . در حديث درباره ابوذر دارد كه : « كان اكثر عبادش ابی ذر التفكر » ( 1 ) . " بيشترين عبادت ابوذر فكر كردن بودن " . فكر كردن است كه به انسان روشنائی میدهد ، و عبادت بیتفكر ، ممكن است به صورت يك كار لغو و بيهوده درآيد .معاشرت با صالحان
يكی ديگر از عواملی كه برای اصلاح و تربيت به آن توجه شده است ، معاشرت با صالحان و نيكان است . ما در متون اسلامی بابی داريم تحت عنوان " مجالست و تأثير مجالست ، هم در جهت مثبت و هم در جهت منفی " كهپاورقی : . 1 بحار . 323 / 71