پاورقی : . 1 سوره ضحی .
و ثابت اينست كه افعال را از اول دسته بندی كنيم ، يك دسته كارها را
بگذاريم در طرفی و بگوئيم اين كارها كارهای اخلاقی است ، و يك دسته
كارها را بگذاريم در طرف ديگر و بگوئيم اين كارها كارهای غيراخلاقی است
. ولی بايد گفت نه ، به قول قدما : با وجوه و اعتبارات ، افعال فرق
میكند ، يعنی ممكن است [ يك فعل با يك اعتبار ] اخلاقی باشد [ و با
اعتبار ديگر ] ضداخلاقی . اينكه رفتار مطلق است يا نسبی ، غير از اين
است كه اخلاق مطلق است يا نسبی . مثال میزنيم : سيلی زدن به يتيم آيا
فعل اخلاقی است و خوب است ، يا ضد اخلاقی است و بد است ؟ جواب اين
است كه مطلق سيلی زدن به يتيم را نمیشود حكم به خوب بودن يا بد بودنش
كرد . يك وقت هست كه به يتيم سيلی میزنيم كه چيزی را از دستش بگيريم
، و يك وقت قصد تأديب داريم و [ تأديب ، اين كار را ] اقتضاء میكند .
پس سيلی زدن به يتيم حكم مطلق ندارد كه مطلقا بد است و يا مطلقا خوب
است ، بلكه در يك جا كه جريان ادب كردن اوست خوب است ، و در جای
ديگر مثلا در جريان ربودن مال او يا راندن و دور كردن او از خود و يا
مقهور نمودن او بد است : « اما اليتيم فلا تقهر واما السائل فلا تنهر
( 1 ) .
يا مثلا در مقابل يك نفر خم شدن چطور است ؟ میگوئيم موارد خيلی فرق
میكند ، يك وقت انسان در مقابل يك كسی به قصد تعظيم خم میشود ، باز تا
آن شخص كه باشد ، اگر آدم شايسته تعظيمی است [ اين كار اخلاقی است ] ،
و يك وقت در مقابل همان شخص به قصد تمسخر خم میشود ، در اين صورت اين
كار عنوان
پاورقی : . 1 سوره ضحی . |