صادر نشود ( 1 ) مثلا آنقدر راستگو باشد كه حتی در عالم خواب هم دروغ‏
نگويد . و بر اين اساس است كه اهتمام زيادی می‏شود كه تربيت در سنين‏
كودكی صورت گيرد . اصلا گفته می‏شود : تربيت ، فن تشكيل عادت است .
روحيه انسان در ابتدا حكم ماده شل و قابل انعقادی مثل گچ را دارد كه‏
ابتدا كه آن را در آب می‏ريزند شل است و بعد سفت می‏شود . وقتی اين ماده‏
شل است آن را در هر قالبی بريزيم به همان شكل درمی‏آيد . می‏توان آن را به‏
صورت انسان درآورد يا به صورت خوك و يا خروس . در هر قالبی كه بريزيم‏
همينكه سرد شد همان شكل را می‏گيرد و سفت می‏شود . می‏گويند روح انسان در
زمان كودكی حالت قابل انعطافی دارد و مانند همان ماده شل است ، و هر چه‏
انسان بزرگتر شود قابليت انعطاف آن كمتر می‏شود . اينكه گفته‏اند : "
العلم فی الصغر كالنقش فی الحجر " اختصاص به علم ندارد ، بلكه بايد
گفته شود : التربية فی الصغر كالنقش فی الحجر . البته علمای امروز هم به‏
تربيت دوران كودكی بيشتر اهميت می‏دهند . بچه‏ای كه در كودكستان است ،
از بچه دبستان - و بچه دبستان از نوجوان دبيرستان ، و نوجوان دبيرستان از
جوان دانشگاه - جنبه پذيرشش بيشتر است . انسان در سن پنجاه سالگی‏
شخصيتش منعقد می‏شود . البته مبالغه نبايد كرد . انسان يك موجود قابل‏
تغيير و قابل توبه و بازگشت است و ممكن است در سن صدسالگی هم خود را
تغيير دهد . ولی شك نيست كه حالات روحی كم‏كم ملكه می‏شود و برگرداندن‏
آنها دشوار می‏گردد .

پاورقی :
. 1 مرحوم آقا شيخ عبدالكريم حائری می‏گفتند من حتی اگر در خواب هم زن‏
نامحرم ببينم چشمهايم را می‏بندم .