صورتی كه او پسر فلان شخص است و من پسر فلان كس و بابای او مثلا نوكر
خانه بابای من بود ، اين جور تعصبهای احمقانه ، كه در ميان اعراب زياد
وجود داشته است . به قول مولوی تعصب ، سختگيری است و سختگيری از خامی‏
است :
اين جهان همچون درخت است ای كرام
ما بر آن چون ميوه‏های نيم خام
تا آنجا كه می‏گويد :
سختگيری و تعصب خامی است
در جنينی كار ، خون آشامی است

عوامل تربيت

حال بعد از اين كه شناختيم كه انسان از نظر اسلام بايد چگونه باشد : از
نظر عقل بايد چگونه باشد ، از نظر اراده بايد چگونه باشد ، از نظر حس‏
عبادت بايد چگونه باشد ، از نظر پرورش و سلامت بدن بايد چگونه باشد ،
از نظر محبت بايد چگونه باشد ، چگونگی را كه شناختيم ، روی عوامل بحث‏
بكنيم . چه عواملی اين چگونگی‏ها را به شكل خوبی در انسان تأمين می‏كند ، و
چه عواملی ضد اين چگونگی‏هاست ؟ ما بيشتر ، توجهمان به عوامل خاصی است‏
كه در خود اسلام روی آنها تكيه شده . قبلا عرض كرديم كه اصلا خود عبادت از
نظر اسلام يك عامل تربيتی است . از نظر اسلام عبادت خودش يك پرورشگاه‏
است .

مراقبه و محاسبه

مسأله ديگری كه بايد عرض بكنم مسئله‏ای است كه در